Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| «Қазақ» газеті.
«Қазак» газеті апталы к басы лым болып ш ықты. 1913 жылғы акпаннан 1918 жылғы каңтарға дейінгі кезең ішінде 3000 дана тара- лыммен 265 нөмірі ж ары к көрді. Ж екелеген нөмірлері 8000 данаға дейін жететін таралыммен шықты. «А. Байтұрсы новтың шебер басшылығы мен жанкиярлык еңбегінің аркасында, — деп жазды М. Дулатов, — жоқтан барды жасаған деуге болатын ж әне патш алы қ-полицейлік реж им нің ауыр ж ағ- дайларында тірш ілік еткен газеттің ж абы лар алдында өз баспаханасы , қағазды ң үлкен қоры , шағын кітапханасы болды, таралы мы 8000-нан асты».115 Редакциялық алка 1914 жылғы ж аңа ж ы лды қ45-нөм ірінде газетті 10 облыстың казактары жаздырып алатынын хабарлаған. Бұған коса оны Орынбор, Уфа, Қ азан, Петербург, М әскеу, Том ск қалалары ндағы , басқа да бірқатар қалалардағы, со н д ай -ақ Т ү р к и я мен Қ ытайдағы окы рм андар алып тұрды .116 4 6 - 3 6 70 5 «Казақ» газетінің редакторы О р ы н б о р д а а й д а у д а ж ү р г е н кезінде сод кезге карай ағарту- ш ы лы қ қ о зғал ы сты ң таны м ал көш басш ы сы болған, аса көр- некті ақын, көсемсөзш і, түркі ті- л ін ің маманы , М. Д улатовты ң аны қтауы нш а, «казақ әдеби ті- лінің мектебін жасауш ы», бірақ ең алдымен — ой өрісі аса кең ж ә- не ұлт дамуының жолдарын көре б іл г е н ж а л ы н д ы к о ғ а м қ а й - раткері Ахмет Байтұрсынов бол- ды. А затты қ қозғалы сы ны ң мұ— раттарына, казак халкының топ- тасуы мен рухани өрлеуі мүд- делеріне берілгендік, таңғаж ай- ып талант ж ән е ғы лы мны ң көп- теген салалары нан энциклопе- диялы қ білімділік оны ұлт ағар- туш ылары мен рухани аталары- ны ң алдыңғы қатарлары на шы- ғарды. 1914 жылғы 19 мамырда Баспасөз істері жөніндегі бас бас- қарманы ң кеңсесі М. Д улатовқа «Казақ» газетінің екінш і жауап- ты редакторы міндетін атқаруға рүқсат етті. К ұлш ы нған қы зба қанды, әсте ымырасыз, жалынды көсем сөзш і, топ көрсе қы ранш а түлейтін ақын М. Д улатов өзін ің ерлік ж ә н е қайғы лы тағды ры м ен көп ж ағы н ан XIX ғасы рдағы М ахамбет Өтемісовті еске салатын. «Казақ» газеті 1918 жылы (№ № 261—265) Ж анұ- зақ Ж әнібековтің редакциялауымен шықты. XX ғасы рды ң басындағы демократияш ы л қазақ зиялы лары ны ң бүкіл азатты к қозғалы сы сияқты , бүл газеттің де ж етекш і бағытын белгілеуде қ а зақ х а л қ ы н ы ң бостандығы ж олы ндағы аса көрнекті күрескер, саясат- шы, экономист, тарихшы, этнограф, әдебиеттанушы, статистик-социолог, көсем сөзш і, энц и клопеди ялы қ тұрғыдағы ғұлама Ә. Бөкейханов зор рөл атқарды. Біртұтас болып біріккен ғаж айы п үш тік — А. Байтұрсы нов, М. Д ула тов, Ә. Б өкейханов қалы ң к а за қ елінің мүддесін білдіріп, оны ң шамшы- рағы болған ғасырдың ұлттық газетін құра білді.117 Олар «Казақ» газетінің төңірегіне қазақ дем ократиялы қ зиялы лары ны ң бүкіл бетке ұстарларын, сон ы ң ішінде Ш әкерім К ұдайбердиев, М ағжан Ж ұмабаев, Ғүмар Қ ара- шев, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Ж үсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин, Ж ақы п Ақбаев, Халел Досмұхамедов, С әбит Дөнентаев, М ұстафа Ш оқай, Мұхамеджан Тынышбаев ж әне басқа да көптеген адамдар сияқты көрнекті қайраткерлерді топтасты ра алды. Д егенмен де, негізгі идеялы қ-теория- лы қсалм ақты А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов көтерді. Зерт- J _ с ^ Д . ^ _ ' М І М А і > у и > « а 1 4 A w « j . * « W . 1 r - y ~ г і м . ^ м т « K A J A K - • • • ^ g W *> М* Asti***3* "-Vs -^*t**- •jrn ■J- * * > V#» •* Jk- r a / Ift- '•bf жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|