Шеберлік негіздері

114
тілерінің мінезіндегі, к‰йіндегі, даралық-мазмұндық өзгеріс 
жасауға бағытталған көпбағдарлы, к‰рделі процесс. 
Педагогикалық тілдесу (қатынас) жалпы тілдесу сияқты си-
патта болады, дегенмен ерекшелігі бар, біріншіден, мақсат-
тылық пен адам баласының ұзақ жылдар бойында жинақталған 
әлеуметтік-тарихи тәжірибесін тасымалдай білу.
Екіншіден, ақпаратты алушы реципиент көбінесе қалыпта-
сушы, дамушы тұлға болып табылады. Индивидтің алатын 
білімі, біліктілігі және дағдысы қабілеттілігінің даму дәрежесі, 
әлеуметтік-психологиялық сипаттамасының оқытушы мен 
оқушы арасындағы диалогтың қалай дұрыс құрылуына, оның 
коммуникативті дағдылдарына байланысты болады. 
Қарым-қатынас құрылымын ондағы бір-бірімен тығыз бай-
ланыстағы ‰ш жағын бөліп сипаттауға болады: 
- коммуникативті – тілдесуші (қарым-қатынастағы) 
индивидтердің ақпаратпен алмасуы; 
- интерактивті 
– 
тілдесудегі 
(қарым-қатынастағы) 
индивидтер арасындағы әрекеттесуді ұйымдастыру немесе 
біліммен, идеялармен, пікірлермен және қимылдармен алмасу; 
- перцепитивті – тілдесудегі (қарым-қатынастағы) парт-
нерлардың бірін-бірі қабылдауы және тану процесі, соның 
негізінде бірін-бірі т‰сінуі. 
Педагогикалық әсерлесуді педагогикалық технологияның 
негізі деп санасақ, онда тілдесуде (қарым-қатынаста) жоғарыда-
ғы суреттелген ‰ш функцияны қамтиды, бірақ басқа интерпрета-
цияда да қарастырылуы м‰мкін: 
- студенттің немесе оқушының қарым-қатынасқа ашылуы;
- студенттің немесе оқушының қарым-қатынасқа бірге 
қатысуы; 
- студенттің қарым-қатынаста беделін көтеру. 
Педагогикалық қарым-қатынас процесін шартты т‰рде 
мына формуламен көрсетуге болады: "қызмет – әрекеттесу –
қатынас – контакт". 
Осы көзқарас бойынша қарым-қатынас келесі т‰рлерге 
бөлінеді: 
- әлеуметтік бағытталған қарым-қатынас – дәріс, баяндама, 
педагогтың бұқара алдында сөйлеуі; 

115
- топтық пәнге бағытталған қарым-қатынас – бұл ұжым 
алдында тұрған мәселелерді шешуге көмектесу ‰шін ұжымдық 
еңбекке кіретін коллективтік қарым-қатынас;
- тұлғалық бағытталған қарым-қатынас, яғни бір адамның 
басқа бір адаммен қатынасы (оқытушының студентпен, 
студенттің студентпен). 
Қарым-қатынастың (тілдесудің) ұсынылған т‰рлерін педа-
гогикалық жағдайға қолдануын қарастырайық: 
- резонанстық тілдесу – әріптестер бірін-бірі т‰сінген 
жағдайда және тұлғалық-мазмұндық ақпаратпен алмасқан кезде 
сезімдерін қабылдау негізінде т‰зіледі. Студенттердің дәрістер-
ге қызығушылығын олардың реакцияларына қарап анықтауға 
болады, яғни олардың бастарын изеуі, дауыспен "иә", әрине, 
деулері және т.б.; 
- этикеттік тілдесу – белгілі ритуалдарды орындау 
арқылы: оқытушыға т‰регеліп сәлем беру, сабақ соңында 
этикеттік қоштасу және т.б.; 
- сегменттік тілдесу – әріптестердің ішкі д‰ниесін ашуға 
бағытталмаған, ерекше белгілерді қолдану арқылы іске 
асырылады; 
- рапорттық тілдесу – ата-аналар мен оқушылар арасында 
болады. Тұлғаның жетілмеуімен немесе оның таңдауының 
болмауымен байланысты; 
- референттік тілдесу – алынатын ақпарат индивидтің 
жеке позициясы бағаланғанда пайда болады. 
Егер тілдесу негізін педагогикалық процестің субъекті-
лерінің қарым-қатынасы десек, онда студентпен оқытушыны 
әріптестер деп қабылдауымыз керек, ал онда коммуникативті 
қабілет, білік және мәдениеттің белгілі бір жиынтығының 
болуын талап етеді. 
Негізгі коммуникативті біліктілікке төмендегілер жатады 
[17]: 
- еріктілік сапалар, яғни өз мінезін басқара білу; 
- көңіл аудару, әсіресе бақылаушылық, басқаға еліктеу-
шілік және т.б.; 
- әлеуметтік перцепция немесе бетінен оқу; 

116
- Студенттің тұлғасын адекватты моделдеу, сыртқы белгіле-
рі бойынша к‰йін, оның психикалық көңіл к‰йін тек көру емес 
т‰сіне де білу; 
- оқушыларға өзін т‰сінуін қамтамасыз ете білу; 
- өзінің сөйлеуін психологиялық тұрғыда оптималды құра 
білу;
- оқушылармен вербальды және вербальды емес байланыс 
құру. 
Коммуникативтік дағдыларға: 
- әріптеске дұрыс көңіл аудару дағдысы: өзіңіздің 
көңіліңіздегіні қорықпай, байбаламсыз немесе кешірімсіз 
тікелей айтуыңыз (өтініш, талап және т.б.); 
- әріптестен бастарту дағдысы: өтінішін тікелей екі 
ойсыз, себебін аша отырып бастарту; 
- мақұлдауды көрсете білу дағдысы (позитивті кері 

жүктеу/скачать 1,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: