Бөлімшелер атауларының сәйкестілігі

53 
12 - кесте 
Жержылнама шкаласы 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

54 
 
12-ші кестенің жалғасы
 
 
Сабақ №16 
Тақырып: Ҥгілу туралы тҥсінік. Желдің геологиялық әрекеті. 
Жоспар: 
1. Тау жыныстардың ҥгілуі.

Физикалық ҥгілу. 

Химиялық ҥгілу. 

Органогенді ҥгілу. 

Ҥгілу қыртысы. 
2. Желдің геологиялық әрекеті.

55 

Желдің геологиялық әрекеті тҧралы жалпы мәлементтер. 

Дефляция және корразия. 

Аккумулятивті пішіндер.
1. Тау жыныстардың ҥгілуі 

Физикалық ҥгілу 
Физикалық ҥгілудің негізгі факторлары: Кҥн сәулесі (инсоляция), соған байланысты температураның тәуліктік, 
мауысымдық ӛзгеруі, су ылғалының механикалық әсері.
Температура кӛтерілген кезде тау жыныстарын қҧрайтын минералдардың кӛлемі ҧлғаяды да температура 
тӛмен тҥскенде олар қысылып, кӛлемі кішірейеді.
Әсіресе, әр минералдың кӛлемдік және ҧзындық ҧлғаю коэффициеттері әртҥрлі болуының себебінен кӛп 
компонентті тау жыныстары (мысалы: гранит, габбро, гнейс) тез және жеттік бҧзылады. Ақырында минералдың
ӛзара ҧстасуы кеміп, жыныс жарықшақтанып, кесектерге бӛлінеді. Жыныстардың бҧзылуына оның тҥсі мен 
мӛлшері де себепкер болады. Қара тҥсті минералдар кҥн сәулесінен тез қызады, соған байланысты кҥрен 
жыныстар және ірі кристалды жыныстар тез бҧзылады.
Механикалық бҧзылу агенттердің механикалық әсерінен болады. Әсерісе ылғалдың әсері кҥшті. Су тамшылары 
жыныс жарықшақтары мен кеуегіне жиналып, қатқан шақта оның кӛлемі он проценттей ӛседі да тасты сына 
ҧрғандай жарып жібереді.
Сол сияқты тау жыныстарының жарылып, сынуына, ҥгілуіне ағаштардың тамыр жҥйелері мен ҥн қазушы 
жануарлар себепкер болады. Ағаш тамыры ӛскен сайын тасты сынадай жарып, жолындағы кесектерді 
ығыстырып отырады. Қҧмырсқалардың, жаңбыр қҧртарыныңғ кейбір насекомдардың, қҧстардың (мысалы: су 
жағалауындағы торғай тҧқымдастар), кеміргіштер тҧтқымы (суыр) жыныстарды қҧыстап, ҥңгілеу әрекеті 
әркімге босын жақсы таныс. 
Физикалық ҥгілудің жер бетінде қойтас, қырлы не жҧмыр кесектер, ҧсақ ҥгінділер, қала берсе қҧмдар 
жиынтығы тҥзіледі. 

Химиялық ҥгілу 
Химиялық ҥгілудің басты агенттері су, оттек, кӛмір қышқылды газ, органикалық қышқылдар. 
Бҧл агенттер алдымен гумидті тропиктік, субтропиктік белдеулерде жетек, оның ҥстіне химиялық ӛзгерістерге 
дем беруші температура да жоғары.
Химиялық ҥгілуде гидратация (сулану), еру, гидролиз реакциялары жҥреді. Тоттығу процесстері әсіресе шала 
тотықты темір, марганец т.б. элементтерге қанық минералдар арасында толық жҥреді де, олар тотықтарға, сулы 
тотықтарға, сульфатарға айналады.

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: