Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5. Абиссальді
| 4. Батиальды (батис - терең) - 1000 – 1500 м – ге дейін. Осы белдемде температура кӛбінесе тҧрақты, кҥн
сәулесі жетпейді толқындау болмайды, ӛсімдіктер жоқ, ал жануарлар кӛбісі жыртқыш. Олар қаранғылыққа бейімделген. 5. Абиссальді қысым жоғары сол себептен ағзалардың пішіні жалпақталған. Кӛру мҥшелері кӛп жағдайда дамымаған. Эхолокация кӛптеп дамыған. Кӛптеген жануарлар әр тҥрлі тҥсте жарқырайды. 4. Теңіздің бҧзу әрекеттері. Жағалаудың бҧзылудың нәтижесінде пайда болған тау жыныстардың кесектері және қҧрлықтан ӛзендермен әкелінген шӛгінділер теңіз толқын мен ағысы арқылы теңіздің тҥбінде жиналады. Жыныстардың кесектердің мҧхит тҥбінің барлық жерлерінде анықталады (терең сулы ойпаттарға дейін). Жағалау зоналарында соқпа толқындар (кӛбінесе теңіз даулы –штормовые) бҧзылған ӛнімдерден ҧсақ материалдарды шайып ашық теңізге апарады. Ал ірі кесектерді соқпа толқыны орындарын ауыстарып тырады оларды жҧмырлайды. Мысалы: жақпартастарды дӛңбектастарға (глыбы в валуны), ҥшкіртастар малтатастарға айналады (щебень в гальку). Судың қозғалу жылдамдығы азайған кездерінде тҥптін терең жерлерінде ҧсақ кесектер жиналанды – қҧм, қҧмайттастар, ил. Кейбір кездерде соқпа толқындар кесекті материалдарды жағалауда шайқан нәтижесінде таяз жерлерде бедердің аккумулятивті пішіндер пайда болады – жағажайлар (пляж) мен қҧмтілдер (косы). Шельфтің астынғы жақтарында және континентальды аумақтарында тұнбалы тасқындар (мутьевые потоки) әрекет етеді. Тҧнбалы тасқындар су тасқындары қҧм мен саздар бір бірімен араласқан кездерінде пайда болады. Теңіздің жағалауы мен тҥбінің бҧзылуы ҥш факторға байланысты: 1. Толқынның соққысы 2. Кҥшті толқын іліп, жағаға ҧрған тау жыныстары бӛлшектерінің соққысы 3. Теңіз суының тау жыныстарына химиялық әсер Теңіздің бҧзу әрекетін абразия дейді. Кҥшті дауыл кезінде толқынның кҥші әр шаршы метрге толқынның кҥші әр шаршы метрге 30-40 тоннаға жетіп, жағаны, сол маңдағы ғимараттарды қиратып кетеді. Толқын соққысы әсіресе жарқаьақта кҥшті, алдымен жарықшақты жыныстрады сындырады. Суының бҧзу әрекеті оның іліп, сҥйретіп әкеліп соққан жыныс кесектері болса, бірнеше есе арта тҥседі. Содан жарқабақтың табан тҧсында куыс тҥзіледі де қҧз-жары оның ҥстінен тӛніп тҧрады. Қуыс қҧрлыққы қарай кеңи келе ҥстінгі жары опырылып қҧлайды. Қайтадан тік жар (клиф) тҥзіледі. Осы процесс сан рет қайталана келе жар қҧрлыққа қарай шегіне береді, орнында теңізге қарай сәл енкіш тегіс бетті абразия террасасы - бенч қалыптасады. Су астындағы абразия террасасы мен жаға жарының арасында шайылған малта, қиыршық, қҧм шӛгінділерінен жағажай тҥзіледі де жаға мҥжілген сайын ол кеңейе тҥседі. Ҥгінді-кесектердің бірсыпыпасын толқын жалап әкетіп, абразия террасасына жалғас тӛменірек апарып ҥйеді. Сӛйтіп, су астының аккумулятивтік террасасы пайда болады. Осы қос терраса кеңеген сайын толқын кҥші ҥйкелестін баяулап, жағажай да кеңи береді. 73 3. Мҧхит-теңіздердің шӛгінділері. Шӛгінділер қҧралу процесін седиментация немесе седиментогенез деп атайды. Жаралу тегі мен заттық қҧрамына қарай теңіз шӛгінділері келесі топтарға бӛлінеді: 1. Қҧрлықтың бҧзылып, одан тасымалданып, теңіз тҥбіне шӛккен жыныстар жинағын терригендік (латынша терра - жер деген мағынада) дейді. 2. Теңіз суынан химиялық жолымен шӛккен жыныстарды хемогендік деп атайды. 3. Биогендік немесе органогендік деп организмдер қалдықтарының ҥйілуінен жаратылған тҥрлерін айтады. 4. Жанартаулық жыныстар су асты мен ҥстіндегі жанартаулардың атқылау әректінен пайда болады. Терри генді шӛгінділер кӛбінесе теңіз жағалауы тҧсында кең тарайды. Олар ірі –уақтылығына қарай ірі кесекті немесе псефитті; қҧм яғни псамитті; қҧмайт немесе алевролитті; саз балшықты яғни пелитті топтарға ажыратылады. Физикалық географиялық жағдайларына байланысты жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|