Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Вулканизм
| Сабақ №23
Тақырып: Эффузивті магматизм. Жоспар 1. Вулкандың аппартының қҧрылысы: 2. Жанартаулардың жіктелуі. 3. Атқылау фазалары және жанартаулардың тҥрлері. 4. Жанартау атқылау ӛнімдері. Вулканизм («вулканус» от қҧдайы деген мағынада) магманың жер бетіне тасып тӛгілуімен байланысты процестерді тҥгел қамтиды. Жанартау атқылау процесті эруптитивтік («эруптиус» лақтырып тастау деген мағынада) әрекеттер деп аталады. Жанартау аймағы пайда болуы келесі маңызды жағдайымен байланысты: жер қыртысының қозғалысы, осы қозғалыстар арқылы жарықшақтар немесе жарықтар (трещины и разломы) пайда болады, олар магмалық ошағын жер беткейімен қосады. Осы жарықтар бір жерде қалыптасса орталық түрдің жанартауларын (вулканы центрального типа) қҧрайды, ал жарықшақтар созылынқы бағытталса жарықшақты жанартауларды (вулканы трещинного типа) қҧрайды. Вулкандың аппартының қҧрылысы: 1. Конус – биіктігі жанартаудың уақытына және атқылауына қарай байланысты. Жанартау неғҧрлым кӛне болса, соғҧрлым оның конусы биік болады. Конустар қатқан лава тасқындарының және жанартаулық сынықтарының қат–қабатталуының пайда болуы мҥмкін. Қат–қабатты конустарды стратожанартаулар деп атайды. Конустардың бҥйірлік жақтарында жамбыр суының қатты ағыстары арқылы терең жыралар пайда болады, оларды барронкостар деп атайды; және бйірлік немесе жанама конустар пайда болады, оларды паразитті (паразитические) конустар деп атайды. Конустардың пішіндері кӛбінесе дҧрыс болмайды. Олар атқылау кезінде бҧзылады, осы кездерде әртҥрлі жанартаулардың типтреі пайда болады – кальдералар, соммдар маарлар. (сҥреттерін салу) 2. Кратер 3. Комейі (жерло) 4. бҥйірлік жанама конус 5. магмалық отты ошақ Жанартаулардың жіктелуі Жанартаулар Жердің беткеінде орналасқана қарай, белсенділік дәрежесіне қарай, атқылау тҥріне қарай, жанаратаулардың ӛнімдердің қҧрамына қарай жіктеледі. Жердің беткеінде орналасқана қарай олар жер беткейлі (наземныые) және су асты (подводные) болып ажыратылады. Белсенділік дәрежесіне қарай әрекеттегі (действующий), ұйықтап қалған (уснувшие) және сөнген (потухшие). Әрекеттегі кәзіргі кездерде атқылап тҧрады. Ҧйықтап қалған жанартаулар деп атқылауы тарихи уақытта пайда болғаның айтады. Сӛнген деп геологиялық бҧрынғы уақыттарда пайда болған. Бірақ кейбір кездерде сӛнген жанартаулар қайтадан әрекет етеді. Мысалы: мың жыл сӛніп тҧрған Бандай-Сан жанартауы (Жапонияда) 1888жылы қатты атқылады. Атқылау фазалары және жанартаулардың тҥрлері Атқылау кезінде бірішні газдар жығады тек содан кейін лава тӛгіледі. Лава деп магманың жердің беткеіне шығуын айтамыз. Газ бен ерітіндінің келесі порциялар атқылаудың әрекетің ҧзартады, оныңң ҧзақтылығы бірнеше сағаттан бірнеше айларға дейін соқылады. Осындай атқылаудың циклдері қайталанып тҧрады. Әр циклде ҥш фазалар анықталады: бірінші фаза – жерсілкіну және оның нәтижесінде жанартау газдары мен кесектері атқылайды (выбросы), екінші фаза – лаваның атқылауы, ҥшінші фаза – постжанартаулы. Әр цикл аралардың уақыты жылдармен және жҥзжылдықтармен есептеледі. Атқылауына қарай жанартаулар ҥш категорияға бӛлінеді: лавалы, аралас және газды-жарылыс (гозово- взрывная). жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|