Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің

16 
Сурет-7. Гидросфера қабатындағы - табиғатағы су айналымы. 
В. Биосфера қабаты. 
 
Жер бетіндегі тіршілік қабаты болып саналады. Ол гидросфера қабатын тҥгелімен, атмосфераның тӛменгі 
бӛлігін және жер қыртысының жоғарғы бӛліктерін қамтиды. Биосфера тірі организмдер мен оларды қоршаған 
орта бір-бірімен тығыз байланысты, біріне-бірінің ықпалы кҥшті. Сонда тірі зат ҧлы ӛзгертушінің рӛлін 
атқарады. Тірі дҥние кҥн сәулесін сіңіріп, ҧлан-ғайыр энергия кӛзі болады. Соның әсерінен кӛмір, газ кендері 
тҥзіледі, қалың әктасты жыныстар қабаттары қҧралады. Геохимия саласының негізін салушы В.И.Вернадский 
биосфера қабатын ноосфера (ақыл-парасат қабаты) деп атады. 
5. Жердің ішкі қабықтары. 
Жер қабатының қҧрылымы — диаметрі 6357-6378 км-ге тең эллипстік (дӛңгелекке жуық) шаршы нысандас 
Кҥн жҥйесіндегі Кҥннен әрі қарай санағанда ҥшінші ғаламшар. 
Жер негізгі 3 геосферадан тҧрады: 
1. жер қыртысы;
2.мантия; 
3.ядро. 
Жердің физикалық қасиеттері мен температурасы тереңдеген сайын ӛзгереді. 
Жердің ішкі ӛзегін ядро деп атайды. Жердің ядросын радиусы 3486 км-дей қҧрайды. Ол сыртқы және ішкі 
ядроға (субядроға) бӛлінеді. Бҧл екеуінің арасында сыртқы ядро қҧрамына кіретін аралық белдем бар. Ядро 
шекарасында бойлық сейсмикалық толқындардың таралу жылдамдығы 13,6 км/с-тан 8,1 км/с-қа дейін кемиді, 
субядро шегіне тау 11,2 км/с-қа дейін артады. Субядродағы сейсмикалық толқындардың таралу жылдамдығы 
тҧрақты.
Жердің келесі қабаты — мантия (гр. mantion—жамылғы). Мантия жоғарғы (75 км-ден 900 км-ге дейін) және 
тӛменгі (900—2900 км) мантияға бӛлінеді. Мантия жер кӛлемінің 83%-ын, жалпы салмағының 67%-ын 
қҧрайды. Жоғарғы мантияның 250—300 км тереңдігінде қаттылығы мен беріктігі тӛмендеу, тҧтқыр қабат 
орналасқан, оны астеносфера деп атайды. 
Жердің ең беткі жҧқа қатты қабығы — жер қыртысы. Жер қыртысы (75 км дейін) деп - литосфераның 
жоғарғы қабаты, жер бетіндегі барлық сулар - гидросфера, жерден 20 шақырым биіктікке дейінгі атмосфераның 
тӛменгі қабатын және бҥкіл тірі ағзалардың ӛмір сҥру аймағын айтамыз.
1 - кесте 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: