Шикізат базасы және химия өндірісінің бастапқы заттары

- процестің ыңғайлы жағдайларда жүруін туғызатын, энергияның азшығынына жеткізетін агрегаттық жағдайының болуы;

• келген энергияның аз жоғалуы;
• мүмкіндігінше процестің төменгі температурада жүруі;

- реакциялық қоспада көзделген өнімнің ең жоғарғы қүрамда болуы.

Шикізаттың жіктелуі

Шығу тегіне байланысты – минералдық, өсімдік, жануартекті;

қоры бойынша – сарқылатын (кендер, минералдар, жанғыш пайдалы қазбалар) жəне сарқылмайтын (су, ауа, өсімдік жəне жануартекті);

химиялық құрамы бойынша – бейорганикалық (кендер, минералдар) жəне органикалық (мұнай, көмір, табиғи газ);

агрегаттық күйі бойынша – қатты, (кендер, минералдар, көмір, сланецтер, торф) сұйық (су, тұздықтар, мұнай) жəне газтəрізді (ауа, табиғи газ).

Сондай- ақ шикізатты біріншілік (минералдық, өсімдік жəне жануартекті, жанғыш пайдалы қазбалар, су, ауа) жəне екіншілік (өнеркəсіптік жəне75тұтынылатын қалдықтар), табиғи жəне жасанды (кокс, химиялық талшық, синтетикалық каучук, синтетикалық бояулар, шайырлар жəне т.б.) деп бөледі.

Шикізаттың түрлері

Минералды шикізат:

• Кендік минералды шикізат – тау жыныстары. Шикізатты өндегенде металдармен қатар химиялық өнімдер алынады. Мысалы, мырыш,никель өндірумен қатар күкірт қышқылын өндіруге болады.
• Кендік емес минералды шикізат – бұл шикізат түрінен әртүрлі химиялық өнімдер алуға болады.
• Жанғыш минералды шикізат – көмір, мұнай , газ және т.б жатады.

Шикізатты дайындау және өңдеу

Көптеген жағдайда зиянды бөгде заттардың мөлшері жоғары болғандықтан, шикізатты байыту үдерісі жүргізіледі. Байыту операциясы – шикізатты өңдеуге жұмсалатын шығынды азайту, өнімнің сапасын жақсарту жəне шикізатты өндіріске тасымалдауға жұмсалатын шығынды азайту үшін қажет. Шикізатты байыту – концентраттағы негізгі компоненттің мөлшерін арттыру жəне бос жынысты бөлу үшін минералды шикізатты өңдеудің физикалық жəне физикалық-химиялық əдістердің жиынтығы. Өңдеудің түрлері:

• Гравитациялық байыту
• Электромагниттік байыту
• Электростатистикалық байыту

Химия өндірісіндегі энергия

• Химиялық процестер энергия бөле, сіңіре немесе энергия түрленулері арқылы жүреді. Химиялық технологияда энергия сонымен қатар қосымша операциялар жүргізуге жұмсалады; (материалдарды және дайын өнімді тасымалдау, ұнтақтау, фильтрация, суыту, газдарды сығу т.б.). сондықтан химия өнеркәсібі басқа салалармен салыстырғанда көп энергия тұтынатын салаға жатады. 
• Химия өнеркәсібінде энергияның алуан түрлері пайдаланылады. (электр, жылу, ядролық, химиялық, жарық). Бұлардың ішінде су буымен ыстық су түрлеріндегі жылу энергиясы 50% тікелей отын ретіндегі жылу-10%, электр энергиясы -40%. Басқа энергия көздерінің үлесі шамалы мөлшерде ғана болады.

Электр энергиясын

Электр энергиясын

а) электрохимиялық/балқымалық ерітінділер электролизі

б) электро термиялық-/қыздыру

в) электромагниттік/рудаларды электромагниттік байыту

с) электростатикалық құбылыстарда (шаңдерді тұндыру т.б.) процестер үшін пайдаланады.

Жылу энергиясын химиялық өнеркәсіпте химиялық реакциялар жүргізгенде регенттерді қыздыру үшін, әр түрлі технологиялық операциялар кептіру, буландыру, балқыту, дистилляция сияқты процесстер үшін қолданады.

Жылу энергиясын химиялық өнеркәсіпте химиялық реакциялар жүргізгенде регенттерді қыздыру үшін, әр түрлі технологиялық операциялар кептіру, буландыру, балқыту, дистилляция сияқты процесстер үшін қолданады.

Ядролық энергия тікелей әр түрлі радиациялық химиялық процесстер үшін, осы кезде түзілетін сәуле, нейтрон әсерінен жүретін полимерлену, қатаю, фенолформальдегид синтезіне жұмсалады. Бірақ негізінен ядролық энергия электр энергиясын алу үшін пайдаланылады.

Химиялық энергия экзотермиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі. Бұл кезде түзілетін жылу бастапқы заттарды жылытуға, ыстық су немесе су буын алуға жұмсалады немесе электр энергиясына айналдырылады. 

Жарық энергиясы (ультракүлгін, инфрақызыл, лазер сәулелері химиялық өндірісте күн санап көп қолданылып келеді. Хлоридтер синтезі, органикалық қосылыстардың галегенденуі, изомерлеу, суды тазарту сияқты процестерге жарық энергиясы қажет. 

Қорытынды

Шикізат өндірістің экономикасын көрсететін, өндірілетін өнімнің технологиясы мен аппараттарының тандалуы мен сапасы тэуелді болып келетін өндірістің ең негізгі элементі болып табылады.

Өнеркәсіп түтынатын энергияның негізгі көздеріне ыстық қазбалар мен оларды өңдеу өнімдері, су энергиясы, биомасса және ядролық отындар жатады. Бүлардан гөрі азырақ мөлшерде жел, күн, мүхит тасулары, геотермалдық энергия пайдаланады.

жүктеу/скачать 2,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: