Сімдіктер экологиясы
жүктеу/скачать 1,9 Mb. Pdf көрінісі
|
| экстра
аридті аймақ деп атайды. Құрылық ӛсімдіктеріне судың сіңуі тек тамыр жүйесі (неме- се ризойдтары) арқылы топырақтан алынады. Тӛменгі сатыдағы ӛсімдіктердің тамыр жүйесі жоқ, сондықтан олар ылғалды бүкіл денесі (жер бетіндегі) арқылы сіңіреді. Судың топырақта «ұсталып» тұру механизмі бойынша негі- зінен үш түрлі: гравитациялық, капиллярлық және байланысқан су. Гравитациялық су – топырақ түйіршіктері арасындағы қуыстарды толтырған ылғал. Ол салмақ қысымы (күші) әсерінен тӛмен қарай жылжиды. Бұл сулар ӛсімдіктер тамырына оңай сіңеді. Капиллярлық су – топырақтың майда түйіршіктері ара- сындағы ӛте жіңішке қыл түтіктерде орналасқан және капилляр- лық жабысу (тіркесу) күші арқылы ұсталады. Топырақ бетінде ылғалдың булануы нәтижесінде капиллярлық су жоғары кӛтері- леді. Байланысқан су – топырақтың ӛте майда түйіршіктерінің сыртында (бетінде) адсорбциялық күштер арқылы ұсталады. То- пырақта майда түйіршіктер ӛте кӛп және оның бетінің (поверх- ность) қосынды алаңы ӛте үлкен. Нәтижесінде байланысқан су мӛлшері баршылық. Ӛз кезегінде байланысқан су екі түрлі: 1) түйіршіктер бетінде ӛте тығыз байланысқан су. Бұл сулар қозғалмайды және ӛсімдіктер сіңіре алмайды; 2) түйіршік бетінен қашықтау орналасқан және топырақ түйіршіктерімен әлсіздеу байланысқан. Бұл сулардың жылжымалылығы ӛте баяу және еріткіш қа- сиеті нашар, ал ӛсімдіктердің оларды сіңіруі ӛте қиын. Ӛсімдік- тер сіңіре алмайтын топырақтағы ылғал тығыз байланысқан су мӛлшерімен тең. Осы сулардың мӛлшері топырақ түрлеріне, оның физикалық-химиялық қасиеттеріне (түйіршіктер кӛлеміне, коллоидты заттардың мӛлшеріне, т.б.) байланысты және оны агрогидрологиялық тұрақты көрсеткіш деп аталады. Ӛсімдік- тер тұрақты түрде солатын агрогидрологиялық кӛрсеткіш (топы- 39 рақтың абсолютті құрғақ массасына % есебімен) мӛлшері тӛ- мендегідей (5-кесте): Аталған сулардан басқа топырақ қуыстарында су булары да болады. Қоршаған орта температурасы 0°С-тан тӛмендегенде ылғалдар мұзға айналады, ал суық одан да күшейгенде байла- нысқан сулардың бір бӛлігі мұзға айналады және оларды ӛсім- діктер сіңіре алмайды. Топырақтағы аталған су формаларының ӛсімдіктерге сіңім- ділігі әртүрлі. Гравитациялық суды ӛсімдіктер жеңіл әрі толық сіңіреді, ал капиллярлық судың сіңімділігі қиындау. Тамырдың сору аймағындағы клеткалардың осмостық қы- сымынан жоғары қысыммен топырақта «ұсталатын» ылғалды ӛсімдіктер сіңіре алмайды, яғни бұл ӛсімдіктер үшін «ӛлі су» қоры (запасы). 5 – кесте Ӛсімдіктердің тұрақты түрде солатын топырақтағы агрогидрологиялық ылғалдылық (топырақтың абсолютті құрғақ массасына % есебімен) (С.А. Вериго, П.А. Разумова, 1973 бойынша). Топырақ түрлері Ӛсімдіктер тұрақты солатын топырақтағы ылғалдылық, % Құм 0,5-1,5 Құмайт топырақ 1,5-4,0 Жеңіл құмбалшық топырақ 3,5-7,0 Орташа құмбалшық топырақ 5,0-7,0 Ауыр құмбалшық топырақ 8,0-12,0 Сазды (балшық) топырақ 12,0-20,0 Ойлау жерлердегі батпақ торфы 40,0-50,0 Жер бетінен белгілі тереңдікте орналасқан топырақ қуыс- тарын толтырған суларды – жүктеу/скачать 1,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|