Сөздердің байланысу түрлері және тәсілдері

1) жалғау арқылы; 2) шылау арқылы; 3) орын тәртібі арқылы; 4) интонация арқылы.

Сөздердің септік, жіктік, тәуелдік жалғаулары арқылы байланысуы жалғау арқылы байланысу деп аталады. Мысалы, достардың кеңесі, мектепке келу, ата-ананы құрметтеу, кітапта жазылған, апасынан сұрау, үлкендермен ақылдасу, біз дайындаламыз.

Сөздер шылау арқылы да байланысады. Мысалы, досым үшін ұялдым, күн сайын жаттықты, ата-анасымен бірге барды, сабақтан кейін дайындалды, гүл мен жапырақ, қалам және қарындаш, т.б.

Сөздер бір-бірімен орын тәртібі арқылы байланысады. Мысалы, ашық мінез, жапырақты ағаш, өнегелі өмір, берілген тапсырма, жылы жаңбыр, биік мақсат, аталы сөз, кәсіби шеберлік, т.б.

Сөздер интонация арқылы да байланысады. Мысалы, Абай – ақын, Сәбит – жазушы, мектеп – кеме, білім – теңіз, т.б.

Қазақ тіліндегі сөздердің байланысуының бес түрі бар: 1) қиысу; 2) матасу; 3) меңгеру; 4) қабысу; 5) жанасу.

4.Бастауыш (жасалу жолдары, түрлері)

Сөйлемде айтылған ойдың, оқиғаның, сапаның иесі болып тұратын тұрлаулы мүшені бастауыш дейміз. Ол атау тұлғасында тұрыа кім? не? Қайсы? нешеуі? қаншасы? т.б. сұрақтарға жауап береді. Бұл сұрақтар оның көптік, тәуелдік жалғауларында тұруына сәйкес өзгеріп отырады: кімдер?, нем? т.с.с.

Бастауыштар барлық сөз табынан жасала береді. Әйтсе де бастауыш болуға ыңғайлы сөз таптары – зат есім мен есімдіктер. Мысалы: Тәуелсіздік – тәу етер киең. Ұстаз ұлылыққа бастайды. Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды. Мен өмірге ғашықпын (С.Е.)

Аталған екі сөз табынан басқа сөздер бастауыш болу үшін заттануы (заттық мағынаға ие болуы) қажет, сөйлемде зат есімнің сұрауына жауап беріп тұруы керек.

Кейде жеке дыбыстар да заттанып бастауыш болады. Мысалы: и,у – жартылай дауысты дыбыстар дыбыстар (А.Б.)

Құрамына қарай бастауыштар дара, күрделі, үйірлі болып бөлінеді. Дара бастауыштар бір ғана сөз тұлғасынан тұрады. Оған жағарыда келтірген сөйлемдер мысал бола алады.