Синтаксистік парадигмалар
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
Paradigma2015-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Өзі жарылды
- Алайда шындық еді
- Малшы-қосшының үйлері
| қандай! (Ғ.Мүсірепов).
Үстеме құрылымның үтір арқылы келуі: Екі жағы да кімнің кім екенін жете түсіндіре алған жоқ, жете түсініскен де жоқ (Ғ.Мүсірепов). Үстеме құрылымның леп белгісі арқылы келуі: Мəңгіден бері жинала берген бітеу жара бір жарылмай қояр ма! Өзі жарылды (Ғ.Мүсірепов). Үстеме құрылымның сұрақ белгісі арқылы келуі: Ал өлім атаулыда мəн-мағына бола ма? Болғанда қандай! (Қ.Жұмаділов). Үстеме құрылымның көп нүкте арқылы келуі: «Қақаған суық, қатаң тəртіпке төзе алмай, сол жақта ішқұса болып, буынып өліпті», - дейді, не демейді ... Алайда шындық еді (О.Бөкеев). Үстеме сөйлем – негізгі сөйлемнен бөлініп шыққан қосымша сөйлем. Осы негізгі сөйлемнен бөлініп шыққан, не қосымша үстемеленетін үсте- ме сөйлемді негізгі сөйлеммен тұтастырып, біріктіріп тұрған – логика- лық екпін. Осы екпіннің арқасында үстемеленетін, не негізгі сөйлемнен бөлініп шыққан мүше өзіне мағыналық салмақ алады. Негізгі құрылым- нан кейін үзіліс болады: дауысың төмендейді де үзіліс жасалады. Бұл үзіліс үстеме құрылымды қабылдауға дайындайды. Үстеме құрылымға 380 381 Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар ІІ бөлім. Коммуникативтік парадигмалар осындай екпіннің түсуі – үзілмелілік жəне біртұтас сипат береді. Үстеме құрылым негізгі бөлікке синтаксистік жағынан да, лексикалық жағынан да тəуелді болып тұрады. Мысалы: Ауылдағы қалған үйлердің көбі кіш- кене, 3-4 қанат жыртықтау қара үйлер. Малшы-қосшының үйлері (М.Əуезов). Мысалдағы үстеме бөлікте негізгі сөйлемнің баяндауышы (үйлер) қосымша меншіктік анықтауышты (малшы-қосшының) үстемелей қайта- ланған. Яғни үстеме бөлікте үйдің кімдердікі екені нақтыланған. Үстеме құрылым матаса байланысқан сөз тіркесінен тұрады. Осы жағынан кел- генде, бұл құрылым грамматикалық жағынан да, лексикалық жағынан да негізгі сөйлемге тəуелді. жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|