Синтаксистік парадигмалар
сыңқы есім сөз; бағыныңқы-басыңқы етістік сөз
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
| сыңқы есім сөз; бағыныңқы-басыңқы етістік сөз.
Құрамына қарай сөз тіркестерінің схемаларына бірнеше мысал: зат есім – зат есім (темір күрек), сын есім – зат есім (үлкен үй), сын есім – етістік (жақсы оқу), үстеу – етістік (бұрын көру), көсемше – етістік (күліп сөйлеу), зат есім – етістік (кітап оқу) т.с.с. Байланысу тəсілдері мен түрлеріне қарай қазақ тілінде үш типті схема бар: 1) қабыса байланысқан сөз тіркестері; 2) матаса байланысқан сөз тіркестері; 3) меңгеріле байланысқан сөз тіркестері. Сөйлемнің схемасы сөйлем құраудың басты жолы, сөйлемнің маңы- зды сипаты болып табылады. Өйткені синтаксис əрбір жеке нақты сөй- лемді бөлек-бөлек зерттей алмайды, сөйлемдерді типтендіруге ұмты- лады. Қазақ тіл білімінде анықталған екіқұрамды сөйлем, бірқұрамды сөйлем, жақты жəне жақсыз сөйлемдер, етістік жəне есімді сөйлемдер, жалаң жəне жайылма сөйлемдер, толымды жəне толымсыз сөйлемдер, жай жəне құрмалас сөйлемдер – осының айғағы. Сөйлемдер лексика- лық құрамы жағынан əртүрлі болуы мүмкін, алайда олар құрылымдық жағынан бір үлгімен құрылады, бұл тұста басты назар тұрлаулы мүше- лердің тұрғысына аударылады. Мəселен, «Белгісіз бір дүлей күш қол- аяғымды матап, тіптен ойыма да құрсау салып тастаған сияқты», «Абай – пайғамбар» деген екі сөйлем лексикалық құрамы жағынан əр- түрлі болғанымен, бастауышы мен баяндауышы болғандықтан бірдей үл- гідегі екіқұрамды сөйлемге жатқызылады. Ал сөйлемдегі тұрлаулы мүшелерден басқа мүшелер сол сөйлемнің құрылымын кеңейтіп, толықтырып тұрады. Сонымен екіқұрамды сөй- лемдердің үлгі-типтерін былайша көрсетуге болады: бастауыш-баян- жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|