Синтаксистік парадигмалар


сыңқы есім сөз; бағыныңқы-басыңқы етістік сөз



Pdf көрінісі
бет41/374
Дата07.01.2022
өлшемі2,27 Mb.
#17280
түріМонография
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   374
Байланысты:
Paradigma2015-1

сыңқы есім сөз; бағыныңқы-басыңқы етістік сөз.
Құрамына  қарай  сөз  тіркестерінің  схемаларына  бірнеше  мысал:  зат 
есім – зат есім (темір күрек), сын есім – зат есім (үлкен үй), сын есім – 
етістік (жақсы оқу), үстеу – етістік (бұрын көру), көсемше – етістік (күліп 
сөйлеу), зат есім – етістік (кітап оқу) т.с.с.
Байланысу тəсілдері мен түрлеріне қарай қазақ тілінде үш типті схема 
бар: 
1) қабыса байланысқан сөз тіркестері; 
2) матаса байланысқан сөз тіркестері; 
3) меңгеріле байланысқан сөз тіркестері.
Сөйлемнің схемасы сөйлем құраудың басты жолы, сөйлемнің маңы-
зды сипаты болып табылады. Өйткені синтаксис əрбір жеке нақты сөй-
лемді  бөлек-бөлек  зерттей  алмайды,  сөйлемдерді  типтендіруге  ұмты-
лады.  Қазақ  тіл  білімінде  анықталған  екіқұрамды  сөйлем,  бірқұрамды 
сөйлем, жақты жəне жақсыз сөйлемдер, етістік жəне есімді сөйлемдер, 
жалаң  жəне  жайылма  сөйлемдер,  толымды  жəне  толымсыз  сөйлемдер, 
жай  жəне  құрмалас  сөйлемдер – осының  айғағы.  Сөйлемдер  лексика-
лық құрамы жағынан əртүрлі болуы мүмкін, алайда олар құрылымдық 
жағынан бір үлгімен құрылады, бұл тұста басты назар тұрлаулы мүше-
лердің  тұрғысына  аударылады.  Мəселен,  «Белгісіз  бір  дүлей  күш  қол-
аяғымды  матап,  тіптен  ойыма  да  құрсау  салып  тастаған  сияқты», 
«Абай – пайғамбар» деген екі сөйлем лексикалық құрамы жағынан əр-
түрлі болғанымен, бастауышы мен баяндауышы болғандықтан бірдей үл-
гідегі екіқұрамды сөйлемге жатқызылады.
Ал  сөйлемдегі  тұрлаулы  мүшелерден  басқа  мүшелер  сол  сөйлемнің 
құрылымын  кеңейтіп,  толықтырып  тұрады.  Сонымен  екіқұрамды  сөй-
лемдердің  үлгі-типтерін  былайша  көрсетуге  болады:  бастауыш-баян-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   374




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет