Синтаксистік парадигмалар
техник еді. Ол техник болады
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
Paradigma2015-1
| техник еді. Ол техник болады.
1. Етістіктің баяндауыш қызметінде жұмсалуы. Етістіктің дара, күр- делі, аналитикалық түрі де 1-, 2-жақтық жалғауында, үшінші жақтағы жіктік жалғауының нөлдік тұлғасында баяндауыш қызметінде жұмсала- ды. Дара етістік баяндауыш: Күн бесінде Теріс өзенінен өттік (Ш.Мұр- таза). Кербұғы тұралап ұзақ жатты (О.Бөкеев). Ол алды-артына қара- май безді (Д.Досжан). Аналитикалық етістікті баяндауыш: Жөтелгісі келгендей түйіліп- түйіліп, денесі селк-селк етіп, бір уақытта дауыстап жылап жіберді (Ш.Мұртаза). Зерен үйіндегі ұрттам ақты шайқап, ыдысын қызықтап, ойланып отырып қалдым (Д.Досжан). 2. Зат есімнің баяндауыш қызметінде жұмсалуы. Дара зат есім баяндауыш: Аянның бар байлығы – кітап. Тəттімбеттің көкейін кесетін дауасыз арманы – Сарыжайлау (Т.Əлімқұлов). Жас өскін- ге иесінің жанында жүргені – медет, кетпен дыбысы – қуат (Д.Досжан). Күрделі зат есім баяндауыш: Əлімбектің жалғыз байлығы – ер-тоқы- мы (Ш.Мұртаза). Топырақтағы артық тұз – талдың соры, ағаштың тамырын қиып сарғайтып жібереді (Д.Досжан). Ақанның қабырғасын қаусатып кеткен – Батыраштың озбырлығы (Т. Əлімқұлов). 3. Сын есімнің баяндауыш қызметінде жұмсалуы. Маңай көзге түрт- се көргісіз қараңғы (Д.Досжан). Сəуле мол түскен шағын бөлменің іші жарық (Т.Əлімқұлов). Кешегі шілде қайтып оралғандай, шуақ мол (Т.Əлімқұлов). – Сен бар ғой, сен барып тұрған қусың! (Д.Исабеков). Мен мəдениетсізбін, өйткені айдайтыным трактор (Д.Исабеков). 82 83 Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар І бөлім. Дəстүрлі синтаксистік парадигмалар 4. Сан есімнің баяндауыш қызметінде жұмсалуы. Жолаушы екеу екен (Т.Əлімқұлов). Тінəнің ағаш үйі сегіз бөлме (Т.Əлімқұлов). Олар бір пала- тада бесеу (Д.Исабеков). Жəдігердің облыстық ауруханада жатқанына, міне, бес ай болды (Д.Исабеков). 5. Есімдіктің баяндауыш қызметінде жұмсалуы: Мөшеке бұлақ ба- сында бұйығып отырған төрт-бес қораш үй мынау (Т.Əлімқұлов). Ана жылы Керімбердінің тойында қолыңызға су құйып қызмет қылған бала – мен. Ал, жүріс сіздікі (Д.Исабеков). 6. Үстеудің баяндауыш қызметінде жұмсалуы: Тінəнің қыстаудағы ауылы бірталай жер (Т.Əлімқұлов). Наданның жарлы болуы бір сəтте (Қабуснамеден). Қалмақтар тым жақын, қашпаса болмайды (О.Бөкей). 7. Еліктеуіштің баяндауыш қызметінде жұмсалуы: Айнала құлаққа ұрған танадай тым-тырыс (Д.Исабеков). Кеше ғана алып таудың қа- сат қарын бұған бұздырып, өздері соңынан еретін дос-жаран бұғылар да зым-зия (О.Бөкей). Дастархан жиегіне тізе бүккен жылқышының түрі əлем-жəлем (Д.Досжан). 8. Модаль сөздердің баяндауыш қызметінде жұмсалуы: Толағай баста ми болмаса екі аяққа зор түседі деген тегі рас екен (О.Бөкей). Түбі бізге сүйексіз қызыл тілден гөрі, ырзықты іс керек-ау (О.Бөкей). Дүйсенбінің үш жасында құла түзде ұмытылып қалғаны рас (Д.Досжан). Жұрт сен- бейтін шындықты айтпағаның жөн (Қабуснамеден). 9. Тұрақты тіркестердің баяндауыш қызметінде жұмсалуы: Шал үнде- меген соң, біз де тіл қышытпадық. Мен еститінмін: Осы Сарқынды шал өзінің бір ғасырлық ғұмырында тышқан мұрнын қанатпаған екен. Сенің маған туыс екеніңді ішім сезетін. Неге екенін білмеймін, осы кісінің мысы басады да тұрады (О.Бөкей). жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|