Синтлксистік плрадигиаллр
бөлімпастүті синтаксистік парадигмалар
жүктеу/скачать 129,25 Kb.
|
| бөлімпастүті синтаксистік парадигмалар ——
артында - Қаршыга, - Лезй& тау шш- де жылтыраганшща жеттік. Бүгіц біз бүтінбіз. Бүл біздің срншдльщ ^^Пы^^ауьштык ^пме^^^мсшіатьін, негізінен үстеу десек те, сын ^гімдер етістік баяндауышпен тіркескенде пысыктауыш болады. Мысал Гшінмына сөйлемдердегі сын есімдердің пысыкгауыш және анықтауыш йпгту тарғысын салыстыруға болады: СарцынОы шал да өзін бүгін йерг_ек сезіндіСарцынды әіші %3ді жадырайкүліп, экшы царсы алды (О.Бөкеи). Жүрегім бэрібір ба- ягы кезді, Апамның этікЖЯЖ алацанын аңсаиды (О.Бөкеи). Пысыкгауышты танудағы тағы бір қиындық — пысықгауыш етістіктен жасалған сөйлемнің кез келген мүшесіне қатысты кіре ме, жоқ элде ба- яндауышпен кіре ме? Қазақ тіл білімінде пысықтауыш етістіктен болған мүшені нактылап, анықгап тұрады десе де [35, 657 б.; 29, 186 б.], келтірілген мысалдары пысыкгауыштың баяндауышпен кіретінін дәлелдейді. Орыс тіл білімінде де пысыкгауыш етістіктен болған мүшеге катысты десе де [33,213 6.; 30, 146 б.; 31, 135 б.], ЖОО-ға арналған «¥лт тілдері аясында» шыққан оку күралында [27, 91 б.] сөйлемдегі пысыктауыш бүкіл сөйлемге қатысты, баяндауышқа қатысты, тіпті, аныкгауышқа, толыктауышқа, бастауышқа да қатысты болады деген пікір берілген. Сөйлемді сөйлем мүшелеріне дұрыс талдау үшін белгілі бір заң- дылыққа сүйену қажет. Сондыктан пысыктауышты дұрыс тануда бұл сөйлем мүшесіне тэн ерекшелікті (жоғарьща көрсетілген) берік ескеру қажет. Пысыктауышқа тэн басты белгі (5-белгі) етістіктен болған сөзді анықтау дегеннен гөрі, пысықгауыш баяндауышты (есім баяңдауышты да) нақтылап сипаттайды дейміз. Енді етістіктің есімше, қимыл есімі тұлғалары сөйлемде бастауыш, анықтауыш, толықтауыш қызметінде жұмсалғанда, олармен тіркесіп кіретін үстеулерді пысыктауыш деп тануға бола ма деген сұрақгы шешіп көрейік. Мысалы: ШР йүгін түс_ауа ещ бастады(Ш.Мұртаза). Сөйлемнің негізі - цар ери бастады. Сөйлемді жайылмаландырып тұрған мүшелердің сұрағы - цай цар цашан ери бастады? Бұдан түйетініміз кеше түнімен жауган тіркесі тұтасымен қай? сұрағына жауап беріп, анықтауыш қызметінде жұмсалып тұр. Ал осы тіркестерді дара мүшелерге жіктесек, сұрағы былай болады: цашан цайткен цар? Сұрақты осылай қойып, бұл тіркесті пысықга- уыш-анықгауыш-бастауыш мүшелерге ажырату логикалық жақтан да дұрыс емес. Келесі мысал: көк бөріц - осы (Ш.Мұртаза). Сөйлемде үш мүше бар: осы — баяндауыш; көк бөріц — бастауыш; цыста цырыц градус аязыңа бүлк етпей жорта беретін — түтасымен анықтауыш. Сөйлем қүрылы- ( 95 )
ияңты адамга жапамсактана ддмайды(Ш.Мұр. іе бар: бастауыш, пысықтауыш, толықгауыщ-
жүктеу/скачать 129,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|