Толықтауышпен де сөйлемге енеді: Әйел босагадагы күбіні пісіп, СЩРІДШІШІүзеренге сусын цүйды (Т.Әлімқұлов). Ол гж^іцуьіс күміс ацшасын абыр-сабыр боп жатцан жүрттыц үстіне шашып жіберді (Д.Исабеков).
Зат есімнен жасалған мекендік мағыналы пысықтауышпен де сөй- лемге енеді: терезесінде сапы мен
сыбызгы ілулі түрды (Т.Әлімқұлов). Лщу&ЩДідн есіктен цуанышты адамдардыц дабыр-дүбыр сөйлескен үндері естілді (Д.Исабеков)
Сөйлемде анықтауыштың да анықтауышы болады: Мацтаганым емес, Щсдідддмн^Ж^Щі ЖОШИ сиырга үцсагым жоц-ты (Т.Әлімқұлов). ЩіУЖШШІШАтШШІМШШн ОршіЯшШ көзінен аццан ыстыц жас жастыгын жуып кетті (Д.Исабеков).
Сөйлемнің баяндауышы есім сөзден болса, баяндауыштың да анықгауышы болады: Үзац өмірден цалган белді белгі - ұй^е^і сапы мен сыбызгы (Т.Әлімқұлов). Жүдырыцтай немересініц асцар таудай арца сүйері - ідущцгоіүцәрі эжесі.
Анықтауыштардың мағыналық және құрылымдық түрлері.
Анықтауыш мағынасына қарай екі топқа бөлінеді:
Күрделі анықтауышты сөз тіркесі
|
Үйірлі анықтауыпггы сөз тіркесі
|
(қандай көз?)
|
(несі қысық?)
|
қысық көз шал
|
көзі қысық шал
|
ұзын бойлы жігіт
|
бойы үзын жігіт
|
үлкен жүректі адам
|
жүрегі нэзік ару
|
көпті көрген кісі
|
көргені мол кісі
|
Анықтауыштың жасалу жолдары. Атрибуттық қатынаста жүмса- латын негізгі сөз табы - сын есім. Сын есімнің семантикалық негізі сапаны білдіретіндігінде. Сондықтан сөйлемде сын есімдерден болган анықгауыштар заттың эр алуан сапасын, қасиетін көрсетеді. Заттың сандық, өлшеулік сапасын білдіретін сан есімдер де анықтауыш қыз- метінде жүмсалады. Екі зат есім қатар келгенде, алдыңгы зат есім анықгауыш қызметінде жүмсалады, есімдік (сілтеу есімдігі) анықта- уыш қызметінде жүмсалады, еліктеуіштер де анықтауыш қызметінде жүмсалады.
Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигм
'алар
Сын есімнің анықтауыш қызметінде жұмсалуы. Сапальіқ
тық сын есімдердің анықгауыш болуы: 4ШШ ™із үйге кіргізіп, тай^' йып цоиац цылар еді. Доз биеніц сүтіне іиомылдырып, алдымызга аст°' астау жал-жая цояр еді (О.Бөкей).
Туынды сын есімдердің анықгауыш қызметінде жұмсалуы: Сонда деймін-ау, сол Қүттыбай, Елтай, Сэйкүл тірі болганда, цащр^і халіміз бүдан тэуір болар ма еді?.. (Ш.Мұртаза)
Зат есімнің жалғаусыз қатар келіп немесе ілік септігінде анықтауыш қызметінде жұмсалуы: Тдс ошацтагы оттың сэулесі тас цабыргаларга түсіп цоңырцай тартады (О.Бөкей). ОдЩбщгриүрісачгьіз байлыгы - ер-тоцымьі (Ш.Мұртаза). Түсінде таңсьіц күй бірде табиги цалпында, бірдерабайсыз елеурей өзгеріп, щэющідомбырашыны маза- лаумен болды (Т.Әлімқұлов).
Сан есімнің анықтауыш қызметінде жұмсалуы. Дціщі шөп кел- гелі ешкілер бацырып жылаганын цойды (Ш.Мұртаза). Бозтал жацта £КкШ. цара жайылып жүр екен. Бір басьіңда &ес үршыц бар, бірін бере гөр деп жалындым,бетпацтанып міз бацтың ба? (О.Бөкей)
Есімдіктердің анықтауыш қызметінде жұмсалуы. Өмірде осуц щэріздүэділетсіздіктер толып жатыр (Б.Соқпақбаев). Анарбай ага- сының асын осі£ күзде атцарьіп жібермекші еді (Ш.Мұртаза). Оощу шатцалдаАлтайдың шолпысындай мың бүралып, агараң цагыпБүцтыр- ма өзені күмістене агады (О.Бөкей).
Достарыңызбен бөлісу: |
