Смағұл елубаев. АҚ боз үЙ
жүктеу/скачать 233,76 Kb.
|
Ақ боз үй. Смағұл Елубай
| Қ¥М АРАСЫНДА
1 Ай сүттей жарық. Түннің бір уағы. Ай нұрын ұрымтал құм қойнауда ұйқыға бөккен бір қауым ауылға құйып тұр. Сол таңғажайып кең дүниеге жал құм басында тұрып жалғыз адам назар салады. Ұйқыдағы ауылды, ұйқыдағы жалпақ әлемді жалғыз күзеткен сақшыдай шошайып төбе басында, Ай астында тұр. Бұл жалғыз жан кең иығына жібек шапанын желбегей жамылған көкірегі қаяулы Пахраддин еді. "Қарақалпақ жақтың тәртібі босаңдау екен" деп, баяғы ен даладағы еркіндіктерін аңсап келген көшпенділердің алдынан бұ жерден тағы да "кәлектипке кіріңдер" деген үгіт-насихат шықты. "Енді не істейміз?" деп ауыл ақсақалдары дағдарып отырғанда, ақ түйесін желдіртіп қыс алдыңда Әмударияны жағалап жер іздеп кеткен Лабақ ахун оралды сапардан. Лабақ ахун бұл сапарында Хорезмнен, өзбек, түрікпен, тәжік елінен қазаққа қоныс теберлік жер кездестіре алмай жылыстай-жылыстай Ауғанстанға жетіпті. Ауғанстанның бергі шетінде отырған кешегі төңкерістен қашқан түрікпен обаларында болыпты. Баяғыша малын бағып, отын жағып, етек-жеңі кең жатқан елді көріпті. Лабақ ахун саңқылдаған ашық әуезді дауысымен осылай әңгімені жырдай төккенде тыңдаған жұрттың аузынан сілекейі ақты. Оқыған, тоқығаны бар, заманында би болып алдынан топ таратқан көзі ашық, көкірегі ояу ел азаматы Пахраддиннің аузына қарады бәрі. Пахраддин болса тұжырымды ештеңе айтпай жұртты тыңдады, жұртқа құлақ түрді. Құлағы — сөзде, көзі— әріпте. Өзі соңғы төрт-бес жылдан бері жинап-теріп жазып жүрген шежірелеріне үңілді. Сөйтіп жүргенде сонау қиянда қалған елден — Оймауыттан Хансұлу келді атасымен, жарты ай жол жүріп арып-ашып. Қудалау көріп қолына қызы келгеннен кейін-ақ Пахраддин еңсесін көтерді. Күрт өзгерді. Шежіре дәптерлерін жинап, қара қалтаға салып кереге басына іліп қойды. Ауыл алды құмсақ төбе үстіне Лабақ ахун бастаған кәрия ер-азаматтарды жинады. Жұрт, не айтар екен деп енді мұртын ширатып отырған Пахраддиннің аузына қарады. Бұлыш сияқты жастар сес беріп: — Би ағаң айтсын! — Би ағаңды тыңдайық! — десті. Айтудың құмында бой тасалаған бұл құрама ауылға осы қыс аяғыңда Балқиясымен келіп жалғыз үйлі Бұлыш та қосылған. Сөйтіп шешесімен табысқан. Пахраддин көп созбады. Төбе басында түн жамылып дөңгеленіп отырған жас-кәрісі аралас бір шоғыр қауымға қарап еңсесін көтеріп: — Ал ағайын... онда ақсарбасты шалуға керек... Құдай жолына, боз ала таңнан! — деді. — Аумин! — деп, ақ сақалды, ақ шашты аққудай Лабақ ахун бет сипады. — Аумин! — деп, гу ете түскен жұрт бет сипап ниет етіп сөз байласты. Сонымен талай күнгі кеңестің түйіні жасалып,таңертеңмен қимылдайтын болып жұрт төбе басынан тарасқан. Жалғыз Пахраддин ғана құм үстінде бөгелеңдеп тұрып қалған. Еркіне салса бір табан аттап шығар ма еді ел арасынан. "Иранға көшейік" деп Әзберген, "Түркияға көшейік" деп Ермағамбет үгіттегенде былқ етпеген Пахраддин енді Ауғанға өзі тартты-ау. Беу, дүние-ай! Сұрқай заман, сұм тағдыр-ай. Ай сәулесі сықырлауық есіктің саңылауынан, түрулі босағадан үй ішіне еніп тұр. Кең төсекте керіліп жатып ұйықтайтын күндер жоқ. Пахраддин мен Сырға бүгін түн көз ілмеді. — ... Қызыңа ауыз салған өкімет... Енді тыныш қоймауға керек... — дейді Пахраддин. — Құрық салуға керек мойнымызға. — Құрысын... көшсек көшейік. Абақтыдан тәуір шығар... жат жұрт демесең... — деп, Сырға да қолдап, қостап қояды. Әлден уақытта бөпесі жылап Хансұлу оянды. Бесікке сүйене отырып баласын емізді. — Сұлужан! ... — деді Сырға бәйбіше шымылдықтың бұрышын ысырып. — Ау, апа! — Хабарың бар ма? Көшкелі жатырмыз ғой! — Ауғанға ма? — деді, жұлып алғандай Хансұлу. — Мен ше? Мен қайтем?! — деп қалды Хансұлу ышқынып. Үй ішін өрт шалып, қапас қапырыққа толғандай. — Балам-ай, сабыр етші! — деді дауысы дірілдеп Сырға, төсегінен ысырылып шыға беріп. Хансұлу тұншығып жылап та жіберді, бесікке маңдайын сүйеп. Оған баласы қосылып "іңгәлап" үйдің ішін еп-сәтте азан-қазан етті. — О, пәруардіга-арр! — деп күңіреніп, Пахраддин сыртқа сусып шығып кетті. Ай батыс аспанға қарай жантайып, сәулесі солғын тартыпты. Шығыстан таң саз беріпті. Құмандарын ұстап сыртқа шыққан бірлі-жарым шалдар қараң-құраң көрінеді. Ауыл алдындағы құм төбенің үстінде шошайып біреу отыр. "Кім?" деп қараса, басында ақ сәлдесі таңға қарап жүгініп отырған Лабақ ахун! Үй ішінен Сырғаның үні шалыңды: — Қайт дейсің енді, қайт дейсің? — деді шарасыз күй танытып. Пахраддин шыдамады. Үй сыртына таяу келіп, тамағын кенеді де: — Әй! — деді, бұл сөзін бәйбішесіне арнағаны еді. — "Қайтемізің не сенің?! Одан да шетірек көшіп бұ жақтағы жағдайдың аңысын аңдаймыз демейсің бе? "Ауған" дегенмен ол сонша жаһаннам емес. Ел іші тынышталғасын қайта көшерміз! Тым құрыса, өзінді әкеліп тастармыз демейсің бе? Солай деуге керек қой! Салмақты әке сөзіне кім ден қоймаған. Үйдегілер де бірауық толас тауып тыншығандай болды. Таң астынан Лабақ ахунның азан шақырған әуезді үні шарықтады. — Аш-шадан, ла-иллаһул, ил-Алла! — Аш-шадан, ла-иллаһул, ил-ал-ла-ау! Шыныдайын таза ауада мақамды әуен күллі өлкеге тарап түрды. Көкжиектен бас жарып Күн көрінгенде ауыл көші де тізіліп қоңыраулатып ойпаңнан шыға берді. Таңды сол бүйірге ала отырып көш түстікке маңдай түзеді. Көш алдында үркердей топ атты — Лабақ ахун, Пахраддин бастаған ауылдың ер-азаматтары. Жез қоңыраулары күңгірлеп маң-маң басқан нар түйелердің үстінде ақ жаулықтары кекірейген кемпірлер. Жолдың бірінші күні дегенде бұлар құм арасыңда ақбас, жантақ, шырмауығы қалың өскен ойпаңға түнеді. Жүктерін жайратып тастап ас-суларын ішкеннен кейін ауыл шырт ұйқы құшағына енген. Анадай жерде бір шоғыр топ боп күйсеп түйелер жатыр. Ауылдың арка тұсындағы раңды, селеулі сайға арқандалған жылкы малдар ғана анда-санда пысқырынып жайылады. Салдыртқан ұзақ жолдан байғұс иттер де шаршағанға ұқсайды. Жақтары семіп, жұмсақ құм баурайында көсіліп жатып ұйықтайды. Ояу Бұлыш соның бәріне үнсіз назар жібереді. Елден безіп бұл екі қыс құм арасында қаңғыды. Елсізде жүріп Балқия екеуінің шекпеген бейнеті жоқ. Аштық, жалаңаштықты да сауды бастан. Содан "Жалғыз жүріп жол тапқанша, ауылыңмен адас" деп, Айтудың құмына ойдан, қырдан жиналып жатқан осы ауылдың үстіне Балқиясымен бұ да келді. Ақылшы аға Пахраддинге, аңыраған шешесіне қосылып, бүгінде төрт құбыласы түгелденгеңдей еді Бұлыштың. Ендігі жерде тағдыр алдан не тосса да осы Пахраддин тәрізді азаматпен, ахун тәрізді көпті көрген кәриямен бірге болып, бірге көруге бекінді. Шалдардың маслихаттаса келе баяғыдай кең жаткан қоныс іздеп Ауғанға қарай бет алғанын да мақұл тапты. Өстіп, әр нәрсені ойлап жатып Бұлыш түн ортасы ауа көзі ілініп кеткен екен. Шуылдап қоя берген иттің дауысынан шошып оянды. Киімшең жаткан қалпы, алас-қапас ырғып тұрды орнынан. Жастык астындағы бесатарын ала түрегелді. Ұйыған тан қаранғысы. Еш нәрсені анық байқап болмайды. — Ойбай, жау! — Жау тиді! — деген қатындардың ап-ащы айкай-ұйқайы шықты иттің шуына араласа. Желіде жаткан түйелер өре үркіп, екі-үш атты кісінің алдында шоғырланып жөңкіп барады. — Атқа! — Атқа жүгіріндер! — деп Пахраддин тұра айкай салды. Сөйткенше, үріп тұрған иттердің иек астынан құм шағылдың арасынан шаңқ-шұңқ мылтық атылды -Ойбай! — Ойбай! — десіп, қатын-қалаш шуылдасып арқа тұстағы сайға қарай қашты. — Сайға! Сайға құлаңдар түгел! — деді Пахраддин шолақ бұйрык етіп. Аласапыранның ішінен: — Бұлыш! — деген Балқияның ышқынған дауысы жетті құлағына. Бірақ қарайлайтын мезгіл емес еді. Жеңіл шекпенді жалаң бас, жалаң аяқ Бұлыш қараңғыға сүңги жүгіріп барып ербиген бір бұта тасасынан жауға қарап мылтық атты. Қоралы түйені қуалап ызғып шауып жүрген бір шөгерме бөріктіні аттан ұшырып түсірді. Төңірек ызы-шу, қым-қуыт. Бала-шағамен қоса көрпесін бүркеніп қашып бара жатқан еркектер де көрінеді. Қарсы бетте селеулі бұйрат тасасында тығылған жау "тарс та тарс" оқ жаудырды. Жүгіріп ырсылдап Пахраддин келді. Жалаң бас. — Бұлыш! Кейін шегін! Жұрттың бәрі сайға түсіп кетті! Жалғыз қалдық! — деді ырсылдап. — Аттар қайда, Би аға! Атқа жүгіріңіз! Ат керек! — деді Бұлыш түйені айдап бара жатқан екінші атты кісіні нысанаға ала беріп. Тағы гүрс етті мылтығы. Алақтап сайға қарай ұмтыла берген Пахраддин осы арада артына жалт қараса түйе қуалаған дұшпанның тағы бірі ат жалын құшқан екен. — Я, Алла! — деді Пахраддин, қараңғы сайға қарай бүлкілдей түсіп. — Я, паруардігер! Жолында алакөлеңке, ию-қиюдъщ арасында "Я, Барақ!", "Я, Барақ" деп сұңқылдап, тірі аруақтай қалқиып Лабақ ахун тұр. Үстінде — боз шапаны, басында — ақ сәлдесі, қолында — асатаяғы, аузында — дүғасы, тұс-тұстан жауған оқтың ортасында ұзарып, ақ жалаудай желбіреп тұр. Сайға түсіп кеткен ауылдың жаман-жәутік еркектері енді қайырылып жата қалып жауға қарсы мылтық ата бастапты. Жан-жақтан атылған оқ-дәрінің иісі сасиды. Дүние азан-қазан. Қыңсылаған ит. Үркіп жүрген қой-ешкі. — Ахун бауа! Сайға түсіңіз! Сайға! — деді Пахраддин дауыстап, еңкеңдеп жақыңдай беріп. Шал аса таяғын көтеріп шолтаң еткізді. Пахраддинге "Жолыңнан қалма!" деген ишарасы еді. Қараңғы сайға ауыр денесін әрең алып жүгіріп Пахраддиннің құлай бергені сол, сайтабандағы алажабыр сапырылысқан көп халықты аралап әжептарқы айқайлап, сүріне аттап далақтап келе жатқан Қиқымбайды көрді. — Ат жоқ! Ойбай, аттар жоқ! Би аға, ойбай, аттарды айдап кетіпті. — Ай, қырсық шалды-ау! Қырсық шалды-ау бізді! — деп, әншейінде тау қозғалғанда қозғалмайтын Пахраддин зар иледі. Шарасыздықтан не істерін білмей тықыршып кетті. Не қолында мылтық жоқ. Мылтық болғанда да атып келістіре алатын жан емес қой Пахраддин. Шыдап тұра алмай қаптаған жаудың өтінде жалғыз қалған Бұлышты ойлап кейін қарай тұра ұмтылды. "Оққа ұшам-ау" деген қорқыныш жоқ, сірә, жүрегінде. ...Бұлыш бұта-бұтаның тасасымен бүкеңдеп тура желкесінен келіп қалған еңгезердей жаудан бейхабар еді. Тізерлей отырып дүзген тасасынан тағы да оқ атқалы ұмсына бергенде құлақ түбінен мылтық гүрс етіп оң иығына бір соққы тигенін сезді. Мылтығы ұшып түсті. Ұшып түскен мылтығына жармасып, еңкейе беріп жалт бұрылды. Үстіне төніп келген Әзбергенді көрді. Әзберген "Әкеңнің!.." деп, бесатардың дүмімен құлаштап сілтеді. Бұлыш тек басын жасқап үлгерді. Мылтықтың ауыр дүмі сол иықтан тиді. Жан ұшыра ыршыды. Қайдан келгенін білмейді, тура алдынан Мажанның Мотаны шыға келіп қылыш сермеді. Одан кейін серпілем дегенде дәл қарақұстан әлдене "сақ" етті. Көз алдында бір оттың жарқ еткенін біледі, одан әрі не болғанын білмейді. Дүние түгелімен қап-қара тамүқ түнге сүңгіді. Бұлыш жатқан жерде үш-төрт кісінің сүлбасы қараң-құраң үймелескенін көріп Пахраддин қалт тоқтады. Бұлыштың қолға түскенін сезді. Қанша айтқанмен жан тәтті ғой. Бұта тасалап отыра қалды Пахраддин. Сөйткенше: — Бұлыш! Бұлыш! — деген жан түршігерлік әйел дауысы шықты. Қараса, сай тұстан көкала түтінді қақ жара зымырап Балқия келеді. Жалаң аяқ, жалаң бас. Жаулығы қолында, антұрғанның жүйрігін, шашы жайылъш, балтыры жарқылдап зымғап келеді. — Қашты! Жау қашты! — деп, сайдан мылтығы бар ауыл еркектері де өре шықты. Бұ кез таң қараңғысы сұйылып, шығыс көкжиек мүлдем бозарып, құмды өлке бедері көзге айқын шалына бастаған шақ еді. Шағыл арасынан суырылып шығып, 20—30 аттылы бұлардың үрейін алып желе-жортып бел асып бара жатты. Оқ жетер жер емес. — Бұлыш! Ойбай, Бұлыш! — деп ышкынған Балқия табаны жарқылдап жанынан құстай ұшып өтті. Буын-буыны дірілдеп бұта тасасынан Пахраддин да бой тіктеп "Сорладық қой!" "Сорладық" деп күңіреніп, Балқияның соңынан бүлкілдей жүгірді. Бұлыш құлаған бұта түбіне жеткенде Балқия ойбайлап шырқырады да қалды. Бүлкілдеп келе жатқан Пахраддиннің көзі жұмылып, жұмылған көзінен жасы ыршыды. Аяқ буыны қалтырап енді жүгіре алсашы. — Боздағым-ай! Азаматым-ай! — деп еңкілдей берді. Балқияның "ойбайы" ағарып атқан таңның құйқа тамырын шымырлатты. Оған сай тараптан аңырап жүгірген Дәу апаның боздау дауысы қосылды. Етпетінен жер құшып сұлап жатқан Бұлыштың жанына Пахраддин де жетті ырсылдап, екі иығынан дем алып. Алдымен байқағаны — көл-көсір қан Бұлыштың төңірегі. Шашын жайып Бұлыштың үстіне құлай зар илеген Балқияны қос қолдап жұлып алып былай тастады да, дереу Бүлыштың жарасына үңілді. Қарақұсы оңбай опырылыпты. Сол иығы шабылыпты. Оң жауырынын күл-талқан етіп оқ тиіпті. — Боздағым-ай! Боздағым! — деп күңіренген Пахраддин көз жасы бұршақтай жүріп Бұлыштың денесін аударып шалқасынан жатқызды да, шапанын шешіп алып өліктің бетін жапты. Қабағын түйіп тістеніп қалыпты Бұлыш. Пахраддин енді байқады — Бұлыштың оң қолы жоқ, білегінен шауып түсірген сияқты қылышпен. Атаңа нәлеттер, неге өйтті екен? Әлде саусақтары қарысып қалып, мылтығын алу үшін шапты ма екен қолын? Аңырап, боздап Дәу апа жетті бір кезде. Улап-шулап қатын-қалаш, ауыл жұрты жетті топырлап. Сол-ақ екен, Балқия ағарып атқан таңның астына қарай тұра қашты. Етінен ет кесіп алғандай құлын дауысы шығып зар қақсап безіп барады құла дүзге қарай. Жалаң аяқ, жалаң бас, ақ табаны жаркылдап зытып барады. — Құлыным! Ой-бо-ой, үзілді ғой жұлыным!— деген Дәу апаның зор қаралы дауысы таңғы аспанға әуелеп көтерілді. Хансұлуда ес жоқ, түс жоқ. Боп-боз боп қалтырап мына табан астында ойраны шыққан тірлікке шошып қарайды. Ұлардай шулаған халық. Тоналған ауылдың жұртында сеңдей соғылысқан қозы-лақ, қой-ешкі. Елеуреп қыңсылай үрген иттер. Ауылдың айбаты мен сәніндей нарлар жоқ. Аттар да жоқ. Жау жақтан екі кісі шығын болған екен. Бірі — құм етекте жер қауып құлаған Мажанның Қапаны да, екіншісі — шөгерме бөрікті жас түрікпен жігіт. Бұлышты түс қайта ауылдың құбыла жағындағы дүзгенді төбе үстіне апарып жалғыз жерледі. Бұлыш өлімі күллі ауылдың қабырғасын қайыстырып, сансыратып жіберді. Ауылдың жас-кәрісі түгел егілді. Байғұс Балқия қайта-қайта талып қала берді есін жоғалтып. Дәу апа қос қолдап белін таянып, теңселіп отырып боздаумен болды. Бір күнде шашы ағарып, шөгіп кеткендей көрінді ер пішінді кәрі ана. Ауыл ойламаған жерден жауға шабылып, көлік, малдан айрылғаннан кейін ендігі жердегі тірлік жоспары да күрт өзгерді. Төрт-бес жігіт ауылдың құбыла жағынан Бұлыштың көрін қазып жатқанда, бір топ кісі сайланып шығып, сай табаннан құдық қазып жатты. Ауылдың кешегі бет алысы — алыс Ауғанстанға әзір көшпейтіні енді балаға шейін аян болды. "Өлгенмен бірге өлу жоқ" жол дағдысымен Бұлышты тездетіп жерге бергеннен кейін: " Үйлеріңді тігіндер, осында отыратын болыппыз, әзірше" деген жарлық тарады, қатын-қалаш арасына үлкендер тарапынан. Содан жьлап-сықтау азайып, жұрт жүктерін жайратып шешіп, кереге жаятын орын тегістеп, шаңырақ көтеріп, абыр-сабьгр үйлерін қалқита бастады. Жалғыз ғана Балқия ес жия алмады. Қоянсүйекіің көлеңкесінде біресе талып, біресе "Бұлыш!", "Бұлыш!" деп сандырақтап бұралып жата берді. Басын сүйеп Хансұлу отырды. Дәу апа күңіреніп жүріп шүңкиген шұрық тесік үйінің керегесін керді. Ағайын-туыс жиылып қара жамылған кәрі анаға көмектесіп шаңырағын көтерісіп уықтарын байлап беріп жатты. Кешкісін ауылдың бас көтерген бес-он ақсақал-қарасақалы Пахраддиннің ақ боз үйінің көлеңкесіне кең текемет жайдырып алқа-қотан отырып жалпақ маслихат құрды. — Жолымызды байлап арғы жаққа жібермей тұрған Құдайдың ісі шығар! — деп, бүгінгі болған хикметты кәрілер жағы түгел Құдайдан көрді. "Ал еңдігі тіршілік не болмақ?!" деген сауалға тірелді, содан кейінгі сөз жүйесі. — Қолда бар ақша, алтын-күмісті түгел жинап, базар шығып, мал алып, ілекерлеп сол бұрынғы алған бағытымызбен Ауғанға қарай жылжи берсек қайтеді,— деген пікір шығып еді, оған қалғандары дүрсе қоя берді. — Ау, штанымызға дейін сатып, Ауған жеткенде не абырой таппақпыз?! Жалаң бұт келген ауылдың кімге қадірі болмақ?! — десті есі барлары. Бұл кеңестің тұсында Лабақ ахун көзін тарс жұмып басы салбырап, ерні күбірлеп, тасфиқ санап, бейтарап отырды. Мәжіліс Ай туа тарқады. Пахраддин бас болып ертесіне төрт-бес кісі осы тұстан Қоңыраттан гөрі жақындау түрікпеннің Көне-Үргеніш шәріне жол тартатын болды. Колхоз, артель дегенге кірмей, уақытша көлік алып келісім шартпенен істейтін кәсіп іздейтін болды. Төңірек сағым жортқан, құйын кезген қызылқия шөл. Тек жеті сайын сексеуіл тиеп осы ауылдың түйелі керуені ғана сағымға сіңіп көкжиек асып бара жатады. Жеті сайын сол керуен ғана тырнадай тізіліп сағымнан шығып келе жатады. Алыста қалған шулы өмірден хабар әкелсе солар ғана әкеледі. Түйе үстінде жарбиып отырған қалашылар. Жол соғып, қаталап шөлдеп келе жатқан түрлері бар. Қызыл нардың үстінде көкесі — Пахраддин. — Көтек, анау артқы түйенің үстіңдегі кісі шырылдауық қайнағаға ұқсайды ғой! — Жасаған ием-ау! Шәріп қой мына келе жатқан? Хансұлу өз көзіне өзі сенбеді. Қалашылардың соңын ала баяғы бақырауық жарбайымен атасы келеді. Өзі тұрқы кішкентай кісі ғой. Жапалақтай жарбиып отыр түйе үстінде. Лабақ ахун Шәріпті Дәу апаның үйіне алып кірді. Дәу апа боздап біраз жоқтау айтты. Шалдар құран оқып, бет сипасты. Үйде Балқия жоқ еді. "Қолында қапшығы бар, мана бір әзірде тезек теруге кеткен" десті қатындар. Хансұлу тысқа самаурын алып шықты. Самаурынға от сала жүріп ішке құлақ түреді. Шегенің хабарын айтар ма екен деп. Шалдар, кемпірлер қауқылдасып әрқайсысы өз керегін сұрап Шәріпті ортаға алып жатыр. — Құда, Шегеден не хабар бар? — деген шешесінің үні естілді. Хансұлу жүгіре басып кеп босағаға құлақ түре қалған. Осы арада атасы: — Келін! Ау, келін, қайдасың? — деп дауыстады үйден. Хансұлу үй толы үлкендерден ұялып, қырындай қозғалып ішке кірді. Атасы төрде Түгелханды алдына алып басынан емірене иіскеп малдас құрып отыр екен, — Отыр, айналайын! — деді. — Аман жүрсің бе? Шәріп сөйдеді де дауысы бұзылып жанқалтасынан орамалын алып көзіне апарды. — Шеге де аман... орысятқа барыпты. Хаты келді. Ор деген қаладан. Мынау хаты! Шәріп мыж-мыж болған үшбұрыш қағазды Хансұлуға ұсынды. Одан әрі сөйлей алмай сықсындап жылап көз жасы алдында отырған немересінің басына тамды. Оны көріп Хансұлу да бордай езілді. Шай үстінде Қиқымбай қисық: — Уай, Шәке, айтпақшы кәллекгібіңіздің ахуалы нешік, гүділдігүтпан? — деп сауал қойды Шәріпке. Ыстық шайдан тұқшыңдап терлеп-тепшіп сораптай берген Шәкең кекшең етіп басын жұлып алды. Сауал қойған кісі тілінің қотыры бар таңқы танау Қиқымбай қисыққа бағжаң етіп бір қарады. Еңсесін көтеріп аузына қараған шаршы топқа назарын тастап өтті. Қиқымбай қисық дегенмен шиқанға тиер сауал беріпті. Маңдайының терін сүртті Шәкең. Тісі ауырғаңдай қабақ шытып: — Несін сұрайсың, кәллектиптің атаңа нелет Жорға түбіне жетті ғой, жетті, — деді. — Ал?! Ие?? Сонда қалай, тарап кетті ме, "Жаңажол"? — Тарамағаны бар болсын... күйі кеткен соң... — деді Шәріп. — Елде мал қалған жоқ. Тартып алды, "Аша түяқ қалмасын, Голощекин заңына қарсы тұру болмасын" деп ұран салып өкілдер. "Салық" дегеннің Жорға күнде бір түрін ойлап табады. Малды бітіргеннен кейін енді "тері-терсек, жүн-жұрқа, бақай-тұяқ тапсыр" дегенді шығарды әнеугүні. Берсең бергенің. Бермесең сенен жаман адам жоқ. "Жау да" сенсің, "контр да" сенсің. Қит етсең "'түрмеге тығам" деп зіркілдейді. Қазір "Жаңа жолда" 16-ақ үй қалды. Жұрт кәллектиптен тағы қашып жатыр. Айтары жоқ... — Ойпырмо-ой?! — Аллам сақтағай! — деп ел күңіренш, толқып кетті. — ... Сіздерге өтірік, маған шын, — деп Шәріп жалғастырды әңгімесін. — Анау тұрған жаман жарбай ма? Ендеше, жалғыз сол, біздің үйде мал атаулыдан қалган. Оны алған күні аштан қырылатын шығармыз. Қиқымбай қисық жылтыр қара көсе иегін уқалай отырып: — Ау, сонда бүл, гүділдігүтпан, өкімет саясаты ма, өлде бері жағындағы Жорға тәрізділердің асыра сілтеп жүргені ме? — деді. — Қайдан білейін... жоғарыдағылар "шаш ал" десе төменгілердің «бас алатын» әдеті емес пе?!.. Әйтеуір, тонап жатыр ғой... — деп, Шәріп тағы да көз жасын сүртті. - Е-е-е... — десіп, мұңайып қалды жұрт. Алыс жолдан қаталап шөлдеп келген Шәріп шайға қайта бас қойды. Бірауық шыны аяқтың сыңғыры ғана естіліп, үй ішінде аз-кем тыныштық орнады. Қиқымбай қисық мырс күлді. Бір тал қыл бітпеген қара жылтыр көсе иегін сипап қойды. Сөз бағып отырғандар елең етіп Қиқымбайға күлімсірей қарады. — Е, сіздікі, Шәке, бері жақтың әңгімесі екен ғой, гүділдігүтпан, ары жақтың әңгімесін айта ма деп отырсам...—деді. Шәріп түсінбей Қиқымбайға тағы да ажырайып қарады. — Ендеше мен сізге... Шәке, бір қызық айтайын, тындаңыз! — деді Қиқымбай қисық, жұртқа естірте дауысын саңқылдатып. Жұртқа қызық керек. Емініп, ынтыға түсті. — Гүділдігүтпан, жақыңда Голощекин Сталинге барыпты дейді, гүділдігүтпан, мына ми далада аңдай өрген көшпенді халықты кәллектипке кіргізе алмай шаршадым деп...Сталин бір тауықты ауланың ішіне жіберіп "ал ұста!" депті Голощекинге. Голощекин олай қуып, былай қуып тауықты ұстай алмапты. Күн суық екен. Сталин тауықтың жүнін жұлдырып аула ішіне қайта жіберген екен, жүні жүлынған тауық Голощекинге өзі келіп тығылыпты. "Қазақты қолға ұстаудың тәсілін енді түсіңдің бе? депті Сталин. "Түсіндім" депті Голощекин. — Қасқа, біздің Қиекең де білгіш-ау, әңгімені тек әріден қозғайды! — Ойбай, бері жағыңды неғылсын Қиекең. Бері жағыңның әңгімесін Байтақ та біледі, — десіп, шайға терлеген жұрт гу-гу етеді. — Заман ақыр жақындағанда һәммә йер йүзінде емге тұяқ қалмайды деп жазылған-дүр, кітапта, — деп сөз қозғады Лабақ ахун, тосыннан. Жұрт күлкіні тыйып Лабақ ахунның аузына қарады. — Ұшқан құс, жортқан аң, судағы балық һәммәсі һарап болмақ. Соңда, мұсылман баласы, лекин, бұта басында ілініп қалған бір шөкім жүнді көрсе соны отқа тұтатып иісінен ләззат алар болмақ. Баяғы мыңғырған мал айдаған күндерін сөйтіп еске алар болмақ... деп жазылған-дүр... Лабақ ахун жұрттың зәресін ұшырып Адам ұрпағының жер бетіндегі ұзақ тірлігінің зауал шағы — Ақырзаман туралы құдды көзбен көріп келгендей әңгіме шертті. Дәу апаның жыртық үйіне жиналған қауым бір етті жеп жұлдыз көріне тарқады.Пахраддин Шәріппен оңаша қалды. - Құда! Шойынқарадан не хабар?- деді Пахраддин үні бәсең, сақтықпен. - Естіген жоқ па едің?! Шойынқара кәллектипке түскеннен кейін көрінгеннің тақымында кетті. Ақыры Ждақай жәркөлеш түбіне жетті. - Қалай сонда?! - деді Пахраддин тамағы құрғап, үні жарықшақтанып. - Сол... Қыста малшыларға отын керек деп Барақ ата басындағы киелі сексеуілге тиіседі...арқан байлап нарға тарттырады...Нар содан мерт болды... Пахраддин үн-түнсіз бас шайқай берді. - Қайран...Шойынқара!!!- деді күңірене теңселіп - Түйе малдың төресі еді ғой... Әттең... Ертесіне Шәріп құлқын сәріден бақырауык жарбайының беліне отырып елге қайта жүріп кетті. 1931 жылдың жазы еді бұл. 4 Сұмдықтың көкесі келесі жылы көктемде басталды.Сонау Қыр үстіндегі Қарымбеттің сорынан Қоңыраттың базарына есекпен тұз тасуды кәсіп еткен ауыл еркектері үй жүзін, бала-шаға жүзін айлап көрмейтін. Жұтаған ауылдан алдымен ит кетеді екен. Тышқан аулап дала кезіп кетті ит біткен. Дәу апа бастаған қатын-қалаш жиылып қыр басында мойны салбырап күн үзын намаз оқумен отырған Лабақ ахунның алдына келді. Тірі аруақтай қуарған ахун бет сипап халайық пікіріне құлақ тосты. Дәу апа арқасына жабысып ұйықтап жатқан немересін түсірместен, сәл еңкейіп тұрған қалпы сөз қозғады. — Қайнаға-ау, не ойлағаныңыз бар? Бір тіршілік жасау керек шығар. Ау, жаман айтпай жақсы жоқ, күтіп отырған ер-азаматымыз келмеген күнде не істейміз? Өлеміз бе осылай? — Осы бүгін түн шыдайық! Еншалла, бір хабар болар...— деді ахун тақуа кейіпке еніп, сақалын тарамдай түсіп. Түн желкемдеу болды. Айсыз. Тас қараңғы. Ауыл жатып қалған. Тынымсыз жел қозғап жабық сытырлайды. Кейде желдің екпінімен шаңырақ, уық сықырлап, үй құлайтындай кісінің зәресін ұшырады. Ұйықтап жатқан Түгелханын қымтай түсіп гуілдеген, ысылдаған, сыңсыған, ұлыған сырт дүниеге демін ішіне тартып, құлақ түреді Хансұлу. Ұйтқыған желмен бірге қосыла шауып мына дәрменсіз ауылды аралап небір қорқау құбыжықтар жүйткитіндей. Жиналып келіп іргені тіміскілейтіндей. Борбайдан тартып жейтін өлімтік іздеп үй арасын кезетіндей. Саңылаудан сығалап мына ұйықтап жатқан қаршадай ұлына көз тігетіндей. Көз алдына жан түршігер суреттер елестеп Хансұлудан ұйқы қашты. Сөйткенше, ірге жақ дүсірлеп коя бергені. — Апа! — деп ыршып кетті Хансұлу. — Бісміллә! Бісміллә! Не болды? — деп, шешесі басын көтерді. - Ух, іргеде бір нәрсе жүр! — Тышқан да, Құдай, не болушы еді?!.. — Шешесі оттық тұтатып іргені айналып қарады. — Тышқан дағы... — деді есінеп. Ұлының шүңкиген бет-әлпетіне назары іркіліп, бір сәт жүрегі езіліп кетті Хансұлудың. Көз шарасы жасқа толды. Күшіктің мұрны, қасы, маңдайы, о, Жасаған ие, әкесінен аусайшы! Көрпеден шығып жатқан кіп-кішкентай аяғына еңкейіп жыбырлаған майда башайларынан сүйді еміреніп. Түндік бауларды тысырлатып жел сыртта толассыз гуілдейді. Ағып жатқан көшкіндей. Соның табанында нәрестесін құшақтап бір уыс боп бүрісіп бұл жатыр. Қалғып барады екен әлден уақытта. Тағы да тысыр оятты. Қараса, шешесі тұрып оттық тұтатып жатыр. — О, не, апа! — деді. — Әкең келді ғой! — деп, шешесі барып есікті ашты. Үйге мол шидем күпілі әкесі кірді. Үнсіз, бөркінің астынан жағын орамалмен байлап алыпты, тісі ауырған кісідей. Жүзі түтігіп домбығып іскенге ұқсайды. Етігі шаң-шаң. — Көкесі, аман келдіндер ме? — деп, шешесі бәйек болып әкесінің қолындағы қоржынды алды. — Келдік қой... — деді әкесі әрең сөйлеп, қабағын шытып. — Көп кешіктіңдер ғой... — деді шешесі. Әкесі сөйлеуге зауқы жоқ, басы ауырып тұрғанға ұқсайды. Сырға шалының отыра қалып, етігін тартты. Пахраддин сөзін үзіп-үзіп, қабақ шыта отырып хабарын айтты. — Тұзымыз өтпей, өтсе де ол-пүл алуға жетпей... айналып қалдық. Бидай тұрмақ жүгерінің өзі қат базарда. Кіләсі 2 сомға көтерілді. Тұз сатып мандытпайтын болғаннан кейін, әнеугі тай-тұяқты өткіздім, бір өзбекке, 3 кілә жүгеріге. Анау қоржындағы сол, — деп, Пахраддин демі дірілдеп шекесін ұстады. Сырға лып түрегеп барып ерінің басын уқалады. — Қыр елі шұбырып, қалаға құйылып жатыр... . Аш-жалаңаш... Өлім-жітім көп... Хансұлу қара шәйнекке су құя бастап еді, әкесі шай қойдыртпады, жатып дем аламын деп. Сырға төсекті кеңейтіп салды. Пахраддин ескірген шидем күпісін шешіп жатып: — Асасы, азанмен қозғалармыз... —- деді. — Жағаға карай... Заманның түрі жаман... Сырға ерінің басын сүйеп жастыққа жатқызды. Шамды сөндірді. Хансұлу әкесінің «қозғалармыз» дегеніне таңырқады. Әкесі таңертең үйдің ортасына от жақтырып, тонға оранып, маңдайын отқа бере отырып терлеп шай ішті. Сөйтіп отырғанда Лабақ ахун кірді. Қолында асатаяқ. Сөзге сараң. Төрге шығып, ерні күбірлеп әлдебір батаны шапшаң оқыды да көзін жұмып бет сипады. Ақ сақалын тарамдап біраз үнсіз отырды. Ой-қиялы дүниені шарлап жүргендей. Пахраддин де үнсіз, еңсесі салынып тонға оранған күйі Сырға бәйбіше құйған ыстық шайдан сораптап отыр. — Ә-ә-ә, — деп, ахун іште булыққан ойын сыртқа шығарғандай көзі жұмулы қалпы бас изеді. — Кейін қарай қайтудан басқа амал қалмады де?! — Қалмады, — деді Пахраддин. — Ә-ә-ә, — деп, жауапқа қанған Лабақ ахун, ұзақ бас шұлғыды. Содан кейін, қалай келсе дәл солай, қолында асатаяғы, басында ақ сәлдесі, ұзын боз шапанының етегі жер сызып, тік басып есікке беттеді. Бұ кезде көрші-қолаң сыртқа шыға бастаса керек. Әңгіме, дабыр, қатындардың шаңқылдаған үні, жылаған бала дауыстары естіле бастады сырттан. — Бұ Құдайдың күні де не жаумады, не қоймады... —деп, Сырға бәйбіше ашық түндікке, аспанға қарады. Таң атса да жел әлі басылмаған еді, аспан таза емес, шағырмақ тартып тұр. Пахраддин кесесін төңкеріп, сүлгімен терін сүрте отырып: — ... Тек керек нәрселерді алыңдар! Көрпе-төсек, қазан- табақ, киім-кешек дегендей. Қалғаны қалсын. Бір есекке не сыймақ? Ана дорбаны алып берші, — деді, Хансұлуға керегенің басын нұсқап. Керегенің басында қара мақпал дорба ілулі тұрған. Дорба ішінде Пахраддиннің өзі қолымен талай жыл жазып толтырған ескі шежіре дәптерлері бартұғын. Ол дәптерлердің ішіне не жазылған? Ол жайлы Пахраддиннің ең жақын деген адамдары да білмейтін. Жазатайым: "Мынауыңыз не?" деп сұраған жанға "Шежіре ғой, тарих қой..." деп, қысқа ғана жауап қайыратын. Әкесінің сол қара дорбасын Хансұлу кереге басынан алып берді. Пахраддин асықпай сарғайып кеткен дәптер беттерін парақтап үнсіз толғанып біраз отырды. Ала қоржынға кесе-аяғын орастырып тыққыштап жатқан Сырға, көрпе-төсекті жинауға кіріскен Хансұлу да отағасының мына аласапыран таңда ала қағазға үңіле қалғанын оғаш көріп жалтақтай береді, "Бұнысы несі?" дегендей. Араб әрпімен әдемілеп жазылған ақ сары парақтарды аударыстырып, төңкерістіріп отырды да, Пахраддин, кенет, дәптерді ортасынан "дар" еткізіп айырды. Қақ айырылған дәптерді додасын шығарып жыртты да, ошақтағы отқа бір-ақ атты. Қағаз лау етті. Хансұлу да, Сырға да тұрған жерлерінде сілейді де қалды. Аздасын Пахраддин тысқа шықты. Дала ызғыған жел. Жаяу шаңыт іргенің құмын суырып, онсыз да қиюы қашқан тірліктің ұсқынын кетіріп-ақ тұр. Ауыл арасы сапырылысқан қатын, бала-шаға. Түйіншек, кәкір-шүкірлерін сыртқа шығарып жол жүруге қамданған қым-қиғаш қарбалас. Бұл көшудің кескін-келбеті бұл елдің бұрынғы көшулерінен бөлектеу. Бұл көшу — көшу емес, көтергенді қолға алып үй-орман, жиған-тергенді айдалаға тастап босу еді. Ыпындары кеткен кәрі-құртаң, аш-жалаңаш бала-шағаның кеспірлері нашар. Кеше қала жақтан келген бұл ауылдың Пахраддин бастаған ер-азаматтары тарығып отырған қатын, бала-шағаларына бұл шұбырындының сыр-сипатын жұмсартыңқырап айтқан. Сонау дария бойында Алматыдан өкілдер келіп жатыр-мыс. Мақсаттары — осы ауыл тәрізді коллективке кірмей ата жұрттан ауып кеткен, ашаршылыққа ұрынған бөлшек-бөлшек ауылдарды жинау-мыс. Дария бойына жинап кемеге салып сонау кеңбайтақ қазақ жеріне қайтару-мыс. "Көшпелі елдің атамекеннен безініп тұс-тұсқа бытырып кетуі — жергілікті белсенділердің асыра сілтеуінен, коллектив жөніндегі партия саясатын бұрмалауынан" деп Сталин Гәләшөкінді қатты сынға алыпты-мыс. Содан Қазақстан өкіметі өкілдер жіберіп, Қытайға, Иран, Ауғанға, көршілес орыс, езбек, қырғыз, түрікпен, қарақалпақ жеріне лықсып жатқан ауылдарды ірку, кейін қайтару мақсатында-мыс. Үй-орманын, жиған-тергенін жапан дүзде қалдыратын сәт туғанда қатындар жағынан ши шыға бастады. Бұндайда Қиқымбайдың үйіңдегі Қатира келіннің "көш бастайтын" әдеті ғой. Есектің үстіне сыймай жатқан түйіншектерін түйгіштеп: — Осы біздің еркектерде бас жоқ, түге! — деп бастап, соңын айқайға ұластырған еді бір кезде. — Бүйтіп қайта күйсейтініміз бар, әу баста неміз бар еді кәллектиптен қашып? Ау, сірә, қайтып баратынымыз бар, ел ішінде неге отыра бермедік, түге? — ...Өшір үніңді, атаңа нәлет! Өшір! — деп жатты Қиқымбай әйеліне тап-тап беріп. Қатира келіннің әлгі айқайы Пахраддинге ғана айтылған қарғыстай, лағынеттей еді. Сұр жебедей жанына қадалып етінен өтіп, сүйегіне бір-ақ жетті. Одан арғы ауыл арасының у-шуына құлақ тоспады. Ұяттан беті өртеніп, салпы етек қатынның шайпау тілі жанына қамшыдай батып, иттей қорланды. Сырға мен Хансұлу сыртқа шығарған қос қапшық, көрпе-төсекті бір меңіреу халде жүріп есекке тендеді. Азық-түлік, аяқ-табақ салынған ала қоржынды да салды. Сұр есектің арқасы сонымен сықап толып қалып еді. Бұдан артық нәстенің сыймайтынын көре тұра әйелі мен қызы күйбеңдеп үйден шығар емес. Оларға салсаң тіпті нәрсе тастағысы жоқ. Пахраддинді бір ыза буып тұр. Талайдан қақпақылдап әкеп осы тығырыққа таяған тағдыр сұрқылтайға ма, әлде кеш қимылдаймын деп кеңірдегінен тұзаққа ілініп тұрған өзіне ме, әлде болған істі тек біреуден көретін Қатира тәрізділерге ме, әйтеуір, бір бунаған ыза бар. Шарасыздық ызасы. Осы кезде Пахраддиннің өңі қабарып, сақал-шашы түгел қырау шалғандай еді. Әйелі мен кызы оны аңғарған жоқ. Ана нәрсені бір ұстап, мына нәрсені бір ұстап үйге кіріп-шығып жүйткіп жүр. Сөйткенше, Сырға бәйбіше: — Ой-бүй-и, көкесі-ау! Қазанды ұмытып барады екенбіз ғой! — деп, есік алды жер ошақтағы дәу қазанға қарай ұмтылды. Қызы да жүгіріп барып үлкен қара қазанның бір жақ құлағынан ұстады. Пахраддин дәу қазанды көтеріп дедектеп келе жатқан әйелі мен қызына қарап шатынап тұр. "Қазанды таста!" деп айтуға тілі барар емес. "Алайық!" деуге сұр есектің арқасына сыяр емес. — Сыймас... — деп, сыпайы айтып еді, әйелі мен қызы естімеді. Қара қазанды тұқшындап көтеріп әкеле берді жанына. Сол-ақ екен талағы тарс айрылды Пахраддиннің: — Таста!!! Сыймайды! — деп ышқынып дауысы шығып кетті. Пахраддин "Пахраддин" болғалы осы шығар бала- шағаға айқайлап тұрғаны. Қызы мен әйелі шошып кетіп, қара қазанды түсіріп алды қолдарынан. Өңдері қашып кеткен. Пахраддин түсі түтігіп, теріс бұрылды. "О, шұнақ Құдай! Шұнақ Құдай! Көрсетпегенің осы ма еді? Осы ма еді маған!" деп іштей күңіреніп, бұлыңғыр лайсаң көкжиекке қарап жыларман боп өксік атты Пахраддин. Бірақ, көзінен жас шықпады. Тұл дүниедей бұ да қаңсып қалыпты. Құлағыңда — ысылдаған жел. — Болындар! — деді, өзі не істерін білмей әуре-сарсаң сенделіп. Біраз жұрт есектерін алдына салып айдап, ұбырынып-шұбырынып жолға шығып та барады. Қырық жамау жұпыны үйінен байғұс Дәу апа шыға алмай жүр айналсоқтап. Құлақ тосса үйінің ішінде сампылдап ол да біреуді тілдеп жүр. Көліксіз үйдің бірі осы Дәу апанікі еді. — Әкел ана Дәу апаның жүгін! — деп, Хансұлуды жұмсады. Дәу апа екі-ақ түйіншек нәрсе алған екен жолға. Бірінде кішкентай қазаны бары байқалады. Сол екі түйіншекті салды сүр есектің беліне. Дәу апа үйіне қайта кіріп кеткен, бір кезде дауысы шықты саңқылдаған: — Қасқа Құдай, менің сорыма бұ қатынды да ауыртып қойды ғой!.. Енді қайттім?! — деп, үйінен шығып келеді. Ізінен немересі жылап жүгіріп қалмай келеді. — Пахраддин-ау, енді не істедім? Ана ауыш келінім жүретін емес. Жәй айтсам түсінбейді. Қатты айтсам жылайды. Енді қайттім, тақа?! Пахраддин Хансұлу мен Сырғаға бұрылды. — Алдастырып алып шығындар? — деді. Шашы бұрқырап керегені тас қып құшақтап теріс қарап бүрісіп отыр екен үйінде Балқия. Есіктен кірген Хансұлу мен Сырғаны көріп одан бетер жиырыла түсті. Үстінде жыртық иық ескі көйлек. Хансұлу: "Мен сөйлесіп көрейінші..." деп, Дәу апаны, шешесін сыртқа шығарып жіберіп үйде оңаша қалды. Балқияның қасына келіп тізе бүкті: — Балқия, — деп, иығына ақырын қол салып еді, Балқия дір етіп, жалт бұрылды. Көзінде сана жоқ. Танымай тұр. — Хансұлумын ғой мен! Балқия енді есіктің маңдайшасына қадала қарады. Хансұлу бешпетінің қалтасынан айна, тарақ алып алдына қойды. Айна, тараққа назары ауды Балқияның. Бұрын да өстіп алдаусыратып, талай рет басын жуып беріп, шашын тарап жүрген ғой. — Әкел... шашыңды тарап берейін! — деді Хансұлу Балқияның енді икемге көнетінін сезіп. Аздасын Хансұлу Балқияны қолынан жетектеп үйден алып шықты. Бұл кезде, бұлардан басқа тірі жан жоқ, ауыл құлазып қаңырап бос қалған еді. Иесіз қалған үйлердің арасында шаң борасын сумаң қағып күлді ұшырып, қағаздарды қуалайды. Шұбырып, жаяу-жалпылап бел асып бара жатқан жұрттың артын ала бір топ болып жүк тиелген сүр есектің соңына еріп, Пахраддин, Дәу апа, Сырға, Балқия, Хансұлулар қозғалды. Шұбырған қауым мен ауыл арасында бір топ ит селтең қағады. Тышқан аулап қаңғып кетіп, қайтып келген ауыл иттері. Адамдардың тайлы-тұяғы қалмай ауылды тастап әдцеқайда бет алғанын көріп бү пақырлар дал. Не істерлерін білмей жұрт соңынан бүлк-бүлк ере түседі де, іле тоқтап, шоқиып отырып, қалып бара жатқан ауылға қарап қыңсылайды. Ұлиды. Шаң суырған желге қырындай қозғалып келеді Пахраддин. Бұта біткенді теңселтіп өтіп жатқан ұлы көшкін тозаңға әлдебір гуіл қосылып бүкіл дүние зор күңіреніп тұрғандай. Бір хикмет, әлемді астан-кестен етер бір хикмет бас көтеріп келе жатқандай. Күн көзін кіреукелеген шаң перде, мына жарық әлемді көлеңкелеуге бет бұрған. Аспан қызыл мұнарттанып Қиямет-қайым хабаршысындай азынау жел сарнайды. Түзде қалған ұядай иесіз қаңырап қалып бара жатқан үйлерге, жұртта қалған иесіз жетім ауылға қарауға Пахраддиннің дәті шыдар емес. Енді не де болса көзді жұмып, алға, тек алға тарта беру керек еді. Әйелдер жақтарын жаулықпен таңып алған. Ауылдан шыққан жол алғашқы көлденең құмшағыл белге көтеріліп әрі асар тұста, алдарақта, ауыр қозғалып демігіп келе жатқан мол денелі Пахраддин маңдай терін сүрткіштеп сәл іркілді. Бірақ кейін қарамады. Түйілген, әлі сол тұйық қалпы. Ізіне ерген әйел, бала-шаға осы жерде түгел бұрылып, лажсыз кейін қарады. Орасан шалқар ойдым-ойдым құм өлкесінің ортасында аядай алаңға үрке ұйлығыса сығылыса отырған ауыл. Есік, түндіктері жабулы томпиған қоңыр үйлер, тападай тал түсте жетім қалған жазықсыз үйлер. Шаңыт дауыл бүркеп алған ауыл үстін. Балқиядан басқа әйел біткеннің бәрі бырсылдап жылауға кірісті. Сырға бейбішенің көзіне кең бүйірлі ақ боз үйі мен есік алдында ноқаттай қарауытып қалып бара жатқан қара қазаны, әсіресе, оттай басылды. Ыстық жасы бетін жуып, дауыс етуге Пахраддиннен қорқып жаулық ұшын тістелеп үнсіз егілді. Дүзген, қараған бастарын жұлқылап толассыз боздаған жел сарыны Пахраддинге бір сәт аспан асты, жер үстін керелеген әйел зарына ұқсап кетті. Содан тұла бойы түршікті. Көздерін жаспен шылап, бырсылдап жылауға кіріскен мына төрт-бес әйелдің бетіне туралап қарай алмады. Қолындағы жыңғыл шыбықпен: — Шу! — деп, құлағы салпиып мүлги қалған үлкен сұр есектің сауырынан ызаланып тартып-тартып жіберді. жүктеу/скачать 233,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|