Соңы 8-бетте) (Соңы 2-бетте) Ақпарат Бүгінгінің бас тақырыбы АҢдатпа

ЖАҚСАРЫП КЕЛЕДІ

орындаушыларының мәртебесі 

туралы» заңға да өзгерістер жа-

салды. Нәтижесінде жаңа өзгеріс­

тер еліміздегі кәсіпкерлік сала-

сының аяғынан тік тұруына оң 

ықпал етіп, Дүниежүзілік банктің 

Doing  Business  рейтингіндегі 

көрсеткіштеріміздің жақсаруына 

септесті. Индикатор көрсеткішін-

дегі «Келісімшарттардың орында-

луын қамтамасыз ету» бойынша 

зерттеу  нәтижелерін  анықтау 

барысында Бүкіләлемдік банк ең 

соңғы нақты нәтижені шығару 

үшін барлығын ескереді. Ресми 

түрде талап арыз беруден бастап, 

сот шешімінің  орындалуына дей-

інгі жүргізілетін жұмыстардың 

барлығы есепке алынады. 

Сондай­ақ, министрлікпен 

ҚР Жоғарғы Сотымен біріктіру 

өзара  іс­қимылы  шеңберінде 

электронды  санкциялау  және 

соттармен электронды формат-

та  атқарушылық  құжаттарды 

жолдау бойынша пилоттық ре-

жимде  сынақтар  жүргізілді. 

Осылайша өткізілген пилоттық 

сынақтардың нәтижесінде сот­

тармен  электронды  форматта 

сот орындаушыларының 46 қау­

лысы санкцияланды және сот 

орындаушыларымен сот тара-

пынан  электронды  түрде  187 

атқарушылық іс түсіп, қазіргі 

таңда көрсетілген істер бойын-

ша атқарушылық іс­әрекеттер 

жүргізілуде. Пилоттық сынақтың 

қорытындысы ведомствоаралық 

комиссияның оң бағасын алды. 

АІЖО ААЖ Электронды санк-

циялаудың анықтығын білу үшін 

қаулыларды тексеру бойынша 

арнайы функционал құрылды. 

Осылайша қадағалаушы орган-

дар және екінші деңгейлі банктер 

электронды қаулыларды ұсынған 

кезде оны министрлік сайтын-

да арнайы кодталған цифрлар 

арқылы тексере алады.

3

zangazet@mail.ru

Олардың ішінде еңбекке қабілетті оралмандар 

55,6 пайыз болса, 18 жасқа дейінгілер 39,9 пайыз, 

зейнеткерлер 4,5 пайыз. Экономикалық белсенді 

оралмандардың 8,8 пайызы жоғары білімді, 20,6 

пайызының арнаулы орта, 60,8 пайызының жалпы 

орта білімді де, қалған 9,8 пайызы еш жерде 

оқымаған. 

Осындай, әлеуметтік жағдайы да, статусы да 

әр  қалай қандастарымызды толғантар мәселе де әр 

алуан. Өткен аптада Орталық коммуникациялар 

қызметінде белгілі қоғам қайраткері Мұрат Әбенов 

өткізген «Шынтөбе» пікірталас клубында солар 

ортаға салынып, біраз пікір-ұсынысқа түрткі 

болған  еді.  Айтылған  әңгімеден  түйгеніміз, 

бүгінде шеттегі қандастарды қайтару ісіндегі 

өзекті мәселелер – шетелдердегі азаматтықтан 

шығудың амалдарын жеңілдету жөнінде үкімет-

аралық оңтайлы келісімдердің жоқтығы, азаматтық 

құқықтардың, Қазақстан азаматтығын жедел 

ұсыну тетіктерінің жеткіліксіздігі, заңнамалық 

базаның толыққанды еместігі. Бұл тұрғыда біздің 

өзге жұрттан үйренеріміз көп екен.

Жалпы, бүгінде этникалық репатриация бағдар-

ламасы әлемнің көптеген елдерінде жүзеге асып 

жатқанын білеміз. Мұндай жобалардың ең ауқым-

дылары Израильдің «Алия», поляктардың «Жаза-

лан  ған поляктарды репатрациялау», Герма нияның 

«Кеш қайта қоныстанушылар», Ресейдің, Латвия-

ның және Қырғыз елінің қайта қоныстан ды ру 

бағдарламалары болып отыр. Бұл бағдарла ма лар-

дағы репатриация мәселесінің қарастырылуы ке-

шенділігімен назар аудартады. Мәселен, Израиль -

дегі барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар 

оралмандарды қолдау бойынша бірыңғай сабақтас 

саясат жүргізіп, олардың келген жердің мәдениеті, 

дәстүріне бейімделіп, сіңуіне ерекше көңіл бөлі-

ҚОҒАМ

Араша

ОРАЛМАННЫҢ ОРТАМЫЗҒА ОРНЫҚПАУЫ АЛАҢДАТАДЫ

неді. Репатрианттардың қоғамға енуі үшін өздері 

күткендей әлеуметтік-экономикалық қолдау жаса-

лады, оралмандарды қабылдау оларға уәде етілген-

дей деңгейде жүзеге асады. Ал, Польшада репа-

триация бағдарламасы тек этникалық поляктарды 

ғана қамтып, тарихи Отанына тұрақты тұруды қа-

ла  майтын жандарды одан шығарып тастауды көз-

дейді. Бағдарлама, сонымен қатар, тарихи Отан-

мен ешқандай байланысы жоқ жандардың оралуы-

на мүмкіндік береді.

Ресей бағдарламасында жергілікті органдар 

қоныстанушыларды қолдауға басымдық беріп, 

олардың өзекті мәселелерінен сырт қалмайды. 

Германияда оралмандар жергілікті халықпен бір-

дей  құқыққа  ие.  Олар  келетін  елдегі  нақты 

жағдайды анық біліп, жергілікті қауымдастық 

белгілеген бағытты сақтауға дайын болуы керек. 

Оралмандардың ұзақ уақыт шетелде тұрғанын 

ескере отырып, қоғамға бейімделуі сараптамалық 

түрде жүзеге асырылуы керек. 

Ал, Латвия елінің тәжірибесі оралмандар үшін 

тілдік курстардың қарқынды жүргізілуін, олардың 

қоныстанғанға дейінгі өмір сүру деңгейіне сай 

материалдық көмек алуын көздейді. Франция елі-

нен үйренеріміз – мұнда оралмандарды жұмыспен 

қамтамасыз ету үшін қайта даярлауға мән берілген. 

Қырғыз бауырлардың бағдарламасы бойынша 

орал   мандар үшін басымдық берілетін өңірлер бол-

мауы және оларға артта қалған, даму деңгейі төмен 

аймақтар ұсынылмауы керек. Олар тарихи Отанын-

да өздерін қалаулы ретінде сезініп, әлеуметтік 

мәсе  лелерді шешу үшін тартылғандай күйге түс-

пеуі маңызды. 

Өкінішке қарай, осы аталған мәселелердің бәрі 

Қазақстанның  шеттегі  қандастарды  қайтару 

шарасындағы кемшін тұстары болып отыр. Салда-

рынан келген оралманның азаматтығын дер кезін-

де ала алмауы, жұмыспен қамтылмауы, баспанаға 

қол жеткізудің, мұндағы тірлікке бейімделіп, жер-

гілікті халыққа сіңуінің қиындығы, тілдік кедер-

гілерге ұшырауы, қыл аяғы балабақша, мектепке 

орналаса алмауы – осының бәрінен шаршап, кел-

ген ізімен кері қайтуы елдігімізге, халықтығы мыз-

ға сын өзекті мәселеге айналды. Сұрапыл жылда-

ры өз елінен сая таппаған жатжұрттықтарды бауы-

рына басып, қолтығынан демеген қазақтың осынау 

бейбіт заманда атажұртын аңсап жеткен қандас-

тарға деген қамқорлығы толыққанды болмай отыр. 

Ниет дұрыс, пейіл кең болғанымен, көп түйткіл 

қабылданған шешімдердің кемшіндігі, нақты 

жағдайға сәйкессіздігі тұрғысынан туындауда. 

Сондықтан, көп мәселе қайта қарастырылуды 

қажет етеді. Пікірталас соңында жасалған тұжы-

рым бойынша алдымен оралмандардың тұрғын үй 

«2015 жылдың маусым айы болатын. 

Көршім Бағдат Матышов екі ұлымен 

үйімізге түнгі сағат 22:30 шамасында 

баса-көктеп кіріп, шу шығарып, мені 

соқ қыға жықты. Салдарынан ауруханаға 

тү сіп, ем қабылдадым. Бірақ, отбасым-

ның шырқын бұзып, мені ұрып-соққан 

Матышов Бағдатты күні бүгінге дейін 

заң алдында жауапқа тартқыза алмай 

жүр мін», – деп ашына әңгімесін бас-

таған Майра Үмбетқұлова көршісінен 

таяқ жеуіне бұған дейінгі араларындағы 

бас а раз дық себеп болғандығын да жа-

сырмады. 

«Бақсам, бақа екен» демекші, көрші-

лер арасындағы дауға бүгінгі таңда жиі 

кездесетін баспана дауы себеп болыпты. 

2011 жылы Матышов Еңбекшіқазақ ау-

даны Рахат селолық огкугіне қарасты, 

«Педагог» саяжайындағы өзінің баспа-

насын Үмбетқұловтар отбасына ауызша 

келісім бойынша сатып, үйін 6000 (алты 

мың) долларға бағалап, ақшасын алғаны 

туралы қолхат жазып береді. Осылайша 

Матышов ауызша келісіммен сатқан 

үйінің құжаттарын Үмбетқұловтарға 

кейін рәсімдеп беруге уәде береді. Алай-

да, Матышов Үмбетқұловтарға сатқан 

үйінің құжаттарын заңдастыруға асық-

пай, әне-мінемен уақыт оздырып жүре 

береді. Үмбетқұловтардың «үйдің құ-

жат     тарын жасатып беріңіз. Бала-шаға-

мыз бен бір жерге тіркеуге тұрып, тірші-

лі гі міз ді істейік» дегеніне құлақ аспай, 

ая ғын да «сендер менің кварти ран тым-

сың дар» деп күшейеді. Бір аулада тұра-

тын Матышов пен Үмбетқұлов тың ара-

сын дағы кикілжің, міне, осы жерден 

тұта нады.

Анығында, әу баста Матышов өзі 

тұрып жатқан үйді Үмбетқұловтарға са-

тып, сол үйдің ауласына өзі жаңадан үй 

салып алады да, Үмбетқұловтарға «жер 

телімі бөлінеді (9,14 сотық жер), сендер-

дікін бөліп беремін» деп, екі бө лек мем-

лекеттік акт жасату үшін Үмбет  құлов-

тардан 1000 (мың) доллар да алған екен. 

алу құқығын орнату үшін Мемлекеттік тұрғын үй 

бағдарламасы аясында оларды қолжетімді баспа-

намен қамтамасыз етудің тетіктерін жасап тәжі-

рибеге енгізу, қандастардың елге сіңіп, қоғаммен 

қоян-қолтық араласуы, жұмыспен қамтылуы үшін 

жергілікті жерлердегі «Нұрлы көш» бағдарлама-

сының жүзеге асуын қадағалау, мемлекеттік және 

мемлекеттік емес бейімдеу орталықтарының са-

нын көбейтіп, олардың жұмысына қолдау көрсету 

қажет. Сонымен қатар, қос азаматтықты жою 

мақсатында оралмандар келетін елдермен екі-

жақты үкіметаралық келісім жасасып, онда Ішкі 

істер  министрлігінің  шетелдердегі  құзырлы 

орындарға азаматтықты қабыл даған оралмандар 

жайлы нақты ақпарат беруі міндеттелуі тиіс. 

Мәселе

шов жеме-жемге келгенде Үмбет құлов-

тарды әбден сергелдеңге салып, аяғында 

жерінің жартысын бөліп бере алмай тын-

дығын, үйдің ауласынан тек үш метрдей 

ғана жер бөліп беретіндігін жеткізеді. 

Сөйтіп, даулас қан көршілер бұл жолғы 

келісімді нотариус арқылы растауға 

мақұл дасады. Алайда, нотариус үйге 

сатып алу-сату келі сімін жасамас бұрын, 

жер телімі заңды түрде бө лінуі керек-

тігін айтады. Ал, жерді бөлу мәселесімен 

тиісті орын   дарға жүгін генде заң бойын-

ша жер телімі тек тең бөлінуге жататын-

дығы белгілі болады. Мұны естігенде 

Матышов мырза тағы айниды. Жерінің 

тең жар  тысын бергісі келмей, салдары-

нан Майра Үмбет құлова Матышовтан 

таяқ жейді. 

Өткен жылдың маусым айында көр-

шісінен осылайша жазықсыз соққы ал-

ған Майра Үмбетқұлова сол түнгі оқи ға-

ны күні кешегідей есінде сақтап қа-

лыпты. «Алдымен Матышовтың екі 

ере сек баласы үйімізге баса-көктеп кел-

ді. Артынан әкелері Бағдат мені соққыға 

жықты. Басымнан жарақат алып, көзім 

көгеріп, Талғардың ауруханасынан бір-

ақ шықтым. Учаскелік полицияны да 

шақырғанбыз, бірақ келмеді. Талғардың 

ауруханасына түскен нен кейін дереу сол 

ауданның полициялары келіп, менен 

түсінік алды. Кейін мен басқа ауданнан 

болғандықтан, істі учас    келік полиция 

Сәбит Куржауовқа жіберді. Бірақ, ол 

жауап алуға келмеді. Өзім оны опорный 

пунктке іздеп барып, арызымды, дәлел 

болатын сараптама қорытын дыларын, 

тіпті, дәріханадан са тып алған дәріле-

рімнің чектеріне дейін өткіз генмін. 

Бірақ, сол құжаттардың қазір қайда 

екенін білмеймін.

Талғардың ауруханасы біраз медици-

налық көмек көрсеткеннен кейін мені 

өзімнің тұрғылықты жерім бойынша 

Азаттағы емханаға жіберді. Сөйтіп, екі 

апта ем қабылдадым. Қолымда барлық 

құжаттарым бар. Бірақ, неге екені бел-

гісіз, міне, бір жылдан асты, Еңбекші-

қазақ аудандық ішкі істер басқармасына 

өзімнің зардап шегуші екенімді дәлелдей 

алмай келемін. Тергеушілерді өзім іздеп 

барып, «менен жауап алыңыздаршы, 

Матышовпен беттес тіріңізші» деп жалы-

нумен келемін. Мен кінәлі болсам, мені 

жауапқа тартсын. Тек істі қолдарына 

алса екен», – деп күйінген Үмбетқұлова 

«қолымда таяқ жегенімді, жедел жәрдем-

нің келгенін, жарақат алғандығым тура-

лы құжатта рымның бәрі бар» деп қағаз-

да рын біздің де алдымызға жайып сал-

ды. Алдыңғы бас пана дауына байланыс-

ты құжат тарына кейінгісін қосқанда бір 

сөмкеге жүк болған құжаттарды ақтарып 

біз де таңғалдық.

МАТЫШОВ ЖӘБІРЛЕНУШІ МЕ, 

ЖӘБІР КӨРСЕТУШІ МЕ?

Ең қызығы, Үмбетқұлова аудандық 

құқық қорғау органдарына арызын қарата 

алмай жүргенде, Бағдат Матышов 2015 

жылдың тамыз айында Еңбекші қазақ 

аудандық ІІБ-не «Үмбетқұловтар мені 

соққыға жықты» деп шағым жазады. 

Алайда, Матышов өзінің зардап шек кенін 

дәлелдей алмағандықтан, аудандық ІІБ-

ның  аға  тергеушісі  Е.Даукенов  істі 

өндірістен қысқартады. Мұны аудандық 

прокуратура да растайды. Ең маңыздысы, 

Матышовтың арызы бойынша жүргі зіл-

ген тергеу барысында Матышовтың өзі 

дау дың баспана сатудан басталғанын, 

үйдің ақшасын толық ал ға нын, жерінің 

жартысын бергісі келмегенін, ауызша 

келі сімнің де болғанын растаған. Бұл жа-

ңа атап өткен қылмыс тық істі өндіріс тен 

қысқару туралы тер геушінің қаулысында 

анық көрсетілген. Десек те, бір түсініксіз 

мә се ле, қылмыс тық істі өндірістен қыс  -

қар   ту туралы қау лыда «...Сол аталған 

оқи ға болған уақыт та Умбетқұлова Май-

ра Матышев Багдатты ҚР-ның ҚК-нің 

108-ба   бының талаптарына сай, қылмыс-

тық жауапты лыққа тартуы туралы арыз-

дан ғандығын көрсет ті, алайда, атал ған 

арыз Умбетқуло ва Майраның жазған 

ары  зын Еңбекші қазақ аудандық сотының 

соты Е.Байболов қа рау сыз қалдырғаннан 

кейін жазбаша арызымен Еңбекшіқазақ 

аудандық прокуратурасына барғандығын 

көрсетті» деп жазады. Қаулыдағы бұл 

жаз баға қара ған да, Үмбетқұлованың 

ары зы бойынша сот қа дейінгі тергеп-тек-

 серу амалдары жүр ген және іс сотқа жет-

кен ге ұқсайды. Алайда, Үмбетқұлова 

Май  ра ның сөзіне сенсек, ол: «Менің 

ары зым еш қаралған жоқ. Қаралса, неге 

ме нен жауап алынбады? Матышовпен 

бет  тестіру де болған жоқ. Олар менің 

ары зым   ның қайда қал ғандығын білмейді, 

бәрі жоға лып кетті. Бұл істің қалай сот қа 

жет кенінен еш хабарым жоқ. Осы ған өзім 

де әлі күнге дейін таңғаламын. Сот  қа да 

ешкім ша қыр ған жоқ. Қолыма сот  тың 

менің арызымды қараусыз қал дыр ға ны 

туралы қа ға зы тигенде төбем нен жай 

түскендей болдым. Егер шынымен де іс 

қозғалып, тергеу жүргізілген бол са, онда 

неге мен осы уақытқа дейін шы   рылдап 

жүрмін? Ішкі істер басқар ма сы менің 

ары  зымды қайда тіркегенін, өт кіз ген дә-

лел деме құжаттарымды қайда екенін та-

уып берсінші! Менің арызыммен алынған 

жауаптарын көрсетсінші, бар болса...

Бірақ, менің күйеуіме жала жапқан 

Матышовтың арызы бойынша бізден 

жауап алынды. Сол кезде аңқау басым 

менің арызым бойынша шақырды деп 

қуанып жүрсем, Матышовтың арызы 

бойынша жауап беруге шақырту алып-

пыз. Бірақ, Матышов ештеңе дәлелдей 

алмады. Есесіне менің зардап шегуші 

екенім анықталды. Бұл да құқық қорғау 

қызметкерлерінің менің құқығымды 

қорғауына себеп болған жоқ», – дейді. 

Айтылғандардың ақиқатына көз жет-

кізу үшін Үмбетқұлованың қолындағы 

құ жаттарды ақтарып көрдік. Бірақ, 

Үмбет құлованың шынымен қайда арыз-

дан ғандығы анық көрсетілмеген. Еңбек-

шіқазақ аудандық ІІБ-на ма, прокура-

тураға ма, сотқа ма? Ол жағы белгісіз. 

Сосын Үмбетқұлованың арызы бойын-

ша не ішкі істердің, не прокуратураның 

бірде-бір құжаты қолымызға тимеді. Тек 

Үмбетқұлованың қолында Матышов пен 

өз ісіне салғырт қараған Сәбит Куржаев-

тың әрекетіне қатысты прокура тураға 

жазған арызы мен жоғарыдағы жер 

дауы на қатысты құжаттары ғана бар. 

АНЫҒЫ ҚАЙСЫ?

Сосын мәселенің мән-жайын анық-

тау үшін тергеушілердің өзіне хабарласу-

ды жөн көрдік. «Маған погон таққаның 

бәрі полиция. Қазір біздің арызымыз осы 

кісінің қолында», – деп Үмбетқұлова 

Серік Тұрғанбаев деген азаматтың теле-

фон нөмірін берген еді. Хабарласып жөн 

сұра сып, Тұрғанбаевтың тергеу бөлімі-

нің бастығы екенін білдік. Оның айтуын-

ша, Үмбетқұлованың да, Матышовтың 

да арыздары 2015 жылы қаралып, сотқа 

жолданған, Қылмыстық кодекстің 108- 

ба бына сай қозғалған істің ҚР ҚПК 408- 

бабының 2-тармағына сәйкес болмауына 

байланысты Үмбетқұлованың шағымын 

сот қараудан бас тарту туралы қаулы 

шық  қан. Ал, соттың істі қараусыз қалды-

руына негіз болған 408-бап шағымның 

сотқа шала жолданғандығын білдіреді. 

Яғни, мұнда да тиісті орындардың өз 

жұмысын жетесіне жеткізе алмағанды-

ғын байқауға болады. 

Бүгінгі таңда Үмбетқұлованың ары-

зы Еңбекшіқазақ аудандық прокурату-

расының қадағалауымен Еңбекшіқазақ 

аудан дық ішкі істер бөлімінде қаралып 

жат   қан көрінеді. Бірақ, Үмбетқұлова бұл 

дауға жақын арада нүкте қойылатын-

дығынан күмәнді. Себебі, тергеушілер 

арыз иесінен жауап алудың орнына, 

арыз данушы тергеушіден еш жауап ала 

ал май жүр. «Тергеушілерге қоңырау 

шал сам тұтқасын көтермейді. Жұмыс 

орындарына іздеп барсам, тыңдамақ 

түгіл, көздеріне де ілмейді. Не істерімді 

білмеймін. Былтыр да осылай болып еді. 

Биыл да солай. Бұлай жалғаса берсе 

әділ дікті кім орнатады? Азаматтардың 

құқығын қорғайтын заң қызметкерлері 

осылай істесе, мен секілді жапа шеккен 

жандар қайдан араша сұрайды? Әлде 

шенділердің жұмысы осылайша «жы-

ғылғанға жұдырық» жұмсау ма?» – деп 

сөзін түйіндеді. 

Камила ЫСҚАҚОВА,

«Заң газеті»

№107 (2885)

28 қыркүйек 2016

3

zangazet@mail.ru

Алматы облысы 

Еңбекшіқазақ ауданының 

тұрғыны Майра Үмбетқұлова 

«көршімнен таяқ жегенім 

аздай, құқық қорғау 

органдары қызметкерлерінің 

құлықсыздығынан күйдім» 

деп редакциямызға шағым 

түсірді. Бір жылдан аса уақыт 

Еңбекшіқазақ аудандық ішкі 

істер бөлімінің табалдырығын 

тоздырған оның барар жер, 

басар тауы қалмағандай. 

Бума-бума қағаз арқалап, 

құқық қорғау органдарынан 

араша сұрап қанша 

шырылдаса да, жанайқайына 

құлақ түрген жан табылмапты. 

Ақыры амалы таусылған бес 

баланың анасы «құқық қорғау 

органдарына жанайқайымды 

ақпарат құралдары арқылы 

жеткізсем естіп қалар» деген 

зор үмітпен бізге келген екен. 

Олардың ішінде еңбекке қабілетті оралмандар 

55,6 пайыз болса, 18 жасқа дейінгілер 39,9 пайыз, 

зейнеткерлер 4,5 пайыз. Экономикалық белсенді 

оралмандардың 8,8 пайызы жоғары білімді, 20,6 

пайызының арнаулы орта, 60,8 пайызының жалпы 

орта білімді де, қалған 9,8 пайызы еш жерде 

оқымаған. 

Осындай, әлеуметтік жағдайы да, статусы да 

әр  қалай қандастарымызды толғантар мәселе де әр 

алуан. Өткен аптада Орталық коммуникациялар 

қызметінде белгілі қоғам қайраткері Мұрат Әбенов 

өткізген «Шынтөбе» пікірталас клубында солар 

ортаға салынып, біраз пікір-ұсынысқа түрткі 

болған  еді.  Айтылған  әңгімеден  түйгеніміз, 

бүгінде шеттегі қандастарды қайтару ісіндегі 

өзекті мәселелер – шетелдердегі азаматтықтан 

шығудың амалдарын жеңілдету жөнінде үкімет-

аралық оңтайлы келісімдердің жоқтығы, азаматтық 

құқықтардың, Қазақстан азаматтығын жедел 

ұсыну тетіктерінің жеткіліксіздігі, заңнамалық 

базаның толыққанды еместігі. Бұл тұрғыда біздің 

өзге жұрттан үйренеріміз көп екен.

Жалпы, бүгінде этникалық репатриация бағдар-

ламасы әлемнің көптеген елдерінде жүзеге асып 

жатқанын білеміз. Мұндай жобалардың ең ауқым-

дылары Израильдің «Алия», поляктардың «Жаза-

лан  ған поляктарды репатрациялау», Герма нияның 

«Кеш қайта қоныстанушылар», Ресейдің, Латвия-

ның және Қырғыз елінің қайта қоныстан ды ру 

бағдарламалары болып отыр. Бұл бағдарла ма лар-

дағы репатриация мәселесінің қарастырылуы ке-

шенділігімен назар аудартады. Мәселен, Израиль -

дегі барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар 

оралмандарды қолдау бойынша бірыңғай сабақтас 

саясат жүргізіп, олардың келген жердің мәдениеті, 

дәстүріне бейімделіп, сіңуіне ерекше көңіл бөлі-

ҚОҒАМ

(Соңы. Басы 1-бетте)

Араша

ПОЛИЦИЯНЫҢ ЖҰМЫСЫ «ЖЫҒЫЛҒАНҒА ЖҰДЫРЫҚ» ЖҰМСАУ МА?

ОРАЛМАННЫҢ ОРТАМЫЗҒА ОРНЫҚПАУЫ АЛАҢДАТАДЫ

неді. Репатрианттардың қоғамға енуі үшін өздері 

күткендей әлеуметтік-экономикалық қолдау жаса-

лады, оралмандарды қабылдау оларға уәде етілген-

дей деңгейде жүзеге асады. Ал, Польшада репа-

триация бағдарламасы тек этникалық поляктарды 

ғана қамтып, тарихи Отанына тұрақты тұруды қа-

ла  майтын жандарды одан шығарып тастауды көз-

дейді. Бағдарлама, сонымен қатар, тарихи Отан-

мен ешқандай байланысы жоқ жандардың оралуы-

на мүмкіндік береді.

Ресей бағдарламасында жергілікті органдар 

қоныстанушыларды қолдауға басымдық беріп, 

олардың өзекті мәселелерінен сырт қалмайды. 

Германияда оралмандар жергілікті халықпен бір-

дей  құқыққа  ие.  Олар  келетін  елдегі  нақты 

жағдайды анық біліп, жергілікті қауымдастық 

белгілеген бағытты сақтауға дайын болуы керек. 

Оралмандардың ұзақ уақыт шетелде тұрғанын 

ескере отырып, қоғамға бейімделуі сараптамалық 

түрде жүзеге асырылуы керек. 

Ал, Латвия елінің тәжірибесі оралмандар үшін 

тілдік курстардың қарқынды жүргізілуін, олардың 

қоныстанғанға дейінгі өмір сүру деңгейіне сай 

материалдық көмек алуын көздейді. Франция елі-

нен үйренеріміз – мұнда оралмандарды жұмыспен 

қамтамасыз ету үшін қайта даярлауға мән берілген. 

Қырғыз бауырлардың бағдарламасы бойынша 

орал   мандар үшін басымдық берілетін өңірлер бол-

мауы және оларға артта қалған, даму деңгейі төмен 

аймақтар ұсынылмауы керек. Олар тарихи Отанын-

да өздерін қалаулы ретінде сезініп, әлеуметтік 

мәсе  лелерді шешу үшін тартылғандай күйге түс-

пеуі маңызды. 

Өкінішке қарай, осы аталған мәселелердің бәрі 

Қазақстанның  шеттегі  қандастарды  қайтару 

шарасындағы кемшін тұстары болып отыр. Салда-

рынан келген оралманның азаматтығын дер кезін-

де ала алмауы, жұмыспен қамтылмауы, баспанаға 

қол жеткізудің, мұндағы тірлікке бейімделіп, жер-

гілікті халыққа сіңуінің қиындығы, тілдік кедер-

гілерге ұшырауы, қыл аяғы балабақша, мектепке 

орналаса алмауы – осының бәрінен шаршап, кел-

ген ізімен кері қайтуы елдігімізге, халықтығы мыз-

ға сын өзекті мәселеге айналды. Сұрапыл жылда-

ры өз елінен сая таппаған жатжұрттықтарды бауы-

рына басып, қолтығынан демеген қазақтың осынау 

бейбіт заманда атажұртын аңсап жеткен қандас-

тарға деген қамқорлығы толыққанды болмай отыр. 

Ниет дұрыс, пейіл кең болғанымен, көп түйткіл 

қабылданған шешімдердің кемшіндігі, нақты 

жағдайға сәйкессіздігі тұрғысынан туындауда. 

Сондықтан, көп мәселе қайта қарастырылуды 

қажет етеді. Пікірталас соңында жасалған тұжы-

рым бойынша алдымен оралмандардың тұрғын үй 

«2015 жылдың маусым айы болатын. 

Көршім Бағдат Матышов екі ұлымен 

үйімізге түнгі сағат 22:30 шамасында 

баса-көктеп кіріп, шу шығарып, мені 

соқ қыға жықты. Салдарынан ауруханаға 

тү сіп, ем қабылдадым. Бірақ, отбасым-

ның шырқын бұзып, мені ұрып-соққан 

Матышов Бағдатты күні бүгінге дейін 

заң алдында жауапқа тартқыза алмай 

жүр мін», – деп ашына әңгімесін бас-

таған Майра Үмбетқұлова көршісінен 

таяқ жеуіне бұған дейінгі араларындағы 

бас а раз дық себеп болғандығын да жа-

сырмады. 

«Бақсам, бақа екен» демекші, көрші-

лер арасындағы дауға бүгінгі таңда жиі 

кездесетін баспана дауы себеп болыпты. 

2011 жылы Матышов Еңбекшіқазақ ау-

даны Рахат селолық огкугіне қарасты, 

«Педагог» саяжайындағы өзінің баспа-

насын Үмбетқұловтар отбасына ауызша 

келісім бойынша сатып, үйін 6000 (алты 

мың) долларға бағалап, ақшасын алғаны 

туралы қолхат жазып береді. Осылайша 

Матышов ауызша келісіммен сатқан 

үйінің құжаттарын Үмбетқұловтарға 

кейін рәсімдеп беруге уәде береді. Алай-

да, Матышов Үмбетқұловтарға сатқан 

үйінің құжаттарын заңдастыруға асық-

пай, әне-мінемен уақыт оздырып жүре 

береді. Үмбетқұловтардың «үйдің құ-

жат     тарын жасатып беріңіз. Бала-шаға-

мыз бен бір жерге тіркеуге тұрып, тірші-

лі гі міз ді істейік» дегеніне құлақ аспай, 

ая ғын да «сендер менің кварти ран тым-

сың дар» деп күшейеді. Бір аулада тұра-

тын Матышов пен Үмбетқұлов тың ара-

сын дағы кикілжің, міне, осы жерден 

тұта нады.

Анығында, әу баста Матышов өзі 

тұрып жатқан үйді Үмбетқұловтарға са-

тып, сол үйдің ауласына өзі жаңадан үй 

салып алады да, Үмбетқұловтарға «жер 

телімі бөлінеді (9,14 сотық жер), сендер-

дікін бөліп беремін» деп, екі бө лек мем-

лекеттік акт жасату үшін Үмбет  құлов-

тардан 1000 (мың) доллар да алған екен. 

алу құқығын орнату үшін Мемлекеттік тұрғын үй 

бағдарламасы аясында оларды қолжетімді баспа-

намен қамтамасыз етудің тетіктерін жасап тәжі-

рибеге енгізу, қандастардың елге сіңіп, қоғаммен 

қоян-қолтық араласуы, жұмыспен қамтылуы үшін 

жергілікті жерлердегі «Нұрлы көш» бағдарлама-

сының жүзеге асуын қадағалау, мемлекеттік және 

мемлекеттік емес бейімдеу орталықтарының са-

нын көбейтіп, олардың жұмысына қолдау көрсету 

қажет. Сонымен қатар, қос азаматтықты жою 

мақсатында оралмандар келетін елдермен екі-

жақты үкіметаралық келісім жасасып, онда Ішкі 

істер  министрлігінің  шетелдердегі  құзырлы 

орындарға азаматтықты қабыл даған оралмандар 

жайлы нақты ақпарат беруі міндеттелуі тиіс. 

жүктеу/скачать 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: