Сөж тақырыбы: Әлеуметтік құрылым және қоғамның стратификациясы Орындағандар
Әлеуметтік құрылым және стратификация
жүктеу/скачать 118,03 Kb.
|
| Әлеуметтік құрылым және стратификация. Әлеуметтанудағы ең негізгі ұғымдардың бірі – әлеуметтік құрылым. Әлеуметтік құрылым– белгілі бір қоғамды құрайтын топтық қарым-қатынастардың қайталанып келіп отыратын үлгілері. Ол тек мінез-құлық сияқты жекелеген проблемаларды ғана емес, білім алуды, неке құруды қалай ұйымдастыру керектігі сияқты кеңірек контекстегі проблемаларды да қамтиды. Стратификация– кез келген қоғамға тән құбылыс. Барлық қоғамдарда байлыққа, беделге немесе билікке ие болуға лайық адамдар санатын анықтайтын қағидалар болады. Алайда теңсіздік құрылымы жағынан қоғамдардың бір-бірінен айырмашылығы көп.
Теңсіздік екі жағдайда: теңсіздік әлеуметтік құрылымдар мен ұзақ мерзімді әлеуметтікнормаларға сүйеніп, институттандырылса; теңсіздік адамның жеке қасиеттерінен гөрі топ мүшелігіне негізделсе (мысалы, үйдің үлкендері немесе «көк жағалы жұмысшылар» деп) – стратификацияға айналады. Теңсіздікті талқылау барысында назар аударатын шектеулі ресурстар әдетте үшке бөлінеді: бедел, билік және байлық. Бедел де мәртебе сияқты, яғни ол бір адамға немесе топқа ерекше әлеуметтік ізет-құрмет білдіру. Билік – басқалардың қалауына қарамастан, оларға ықпал ету немесе үстемдік көрсету арқылы өз еркін жүзеге асыру. Егер бедел, билік немесе байлық теңсіздігі әлеуметтік құрылымдар мен ұзақ мерзімді әлеуметтік нормаларға сүйеніп, топтық мүшелікке негізделген болса – стратификация бар деген сөз. Адамдарды әлеуметтік жіктер бойынша жіктеу рулық-феодалдық қоғамдардан қазіргі күрделі қоғамдарға дейінгі қоғамдардың көпшілігінде кездеседі. Әлеуметтік және экономикалық теңсіздікті тудыратын күрделі әлеуметтік қатынастар мен әлеуметтік құрылым «стратификация жүйесі» деп аталады. Стратификация жүйесі – қоғам мүшелерін таптарға, мәртебелік топтарға және билік иерархияларына бөлудің қайталанатын тәсілі. Әлеуметтік стратификацияның құрылымдары адамдар арасындағы мәртебелердің теңсіздігінен туындайды. Яғни, қоғамдағы стратификацияның күрделілігін анықтайтын әлеуметтік теңсіздіктің дәрежесі. Әлеуметтік стратификацияның негізінде жатқан төрт принцип: 1) әлеуметтік стратификация әлеуметтік тұрғыдан сол қоғамдағы жеке тұлғаларға емес, қоғамның меншігі ретінде айқындалады; 2) әлеуметтік стратификация ұрпақтан ұрпаққа қайта жаңғырады; (3) әлеуметтік стратификация әмбебап, яғни әрбір қоғамда кездеседі, бірақ өзгермелі (уақыт пен орын бойынша ерекшеленеді); және (4) әлеуметтік стратификация тек сандық теңсіздікті ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік мәртебеге қатысты сапалы нанымдар мен көзқарастарды да қамтиды. Макс Вебер стратификациялық талдаудың негізін қалаушы болып саналады. Вебер стратификация туралы идеяларын Карл Маркстің таптық талдау туралы идеяларына реакция ретінде дамытты, ол өндіріс тәсілдерінде кездесетін қарама-қайшылықтар мен қарама-қайшылықтарға негізделген. Вебер, екінші жағынан, стратификацияның экономикалық, әлеуметтік және саяси негіздерін ажырату негізінде көп өлшемді көзқарасты ұсынды. Маркстің теорияларына қайшы келе отырып, Макс Вебер стратификация капиталға қарапайым меншіктен гөрі көбірек негізделеді деп тұжырымдады. Ол өзінің стратификация теориясына негіз болған үш тәуелсіз факторды енгізді, олар: тап, мәртебе және билік. жүктеу/скачать 118,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|