Спортшылар мен спорт командаларының психологиялық дайындығЫ Қ.І. Адамбеков

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
3 
СПОРТШЫЛАР МЕН  СПОРТ КОМАНДАЛАРЫНЫҢ   
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЙЫНДЫҒЫ 
 
Қ.І. Адамбеков - п.ғыл.д., профессор,  
К.Д. Ахинжанов – биол.ғыл.к., психология доценті,  
С.А. Солтекова - психология магистрі 
 
Жаттығу  кезіндегі  спортшылардың  экстремалды  жағдайға  ұшырауы  жүйке  күйзелісіне  себепкер 
болады. Сол себепті жарыс кезеңінде ӛзінің шеберлігін дәлелдеу үшін спортшы келесі әрекеттерді істеуі 
қажет: 
1)
 
Ӛзге адамдардың қысымына бағынбай, әртүрлі жағдайларда әрекет ету. 
2)
 
Қателіктер  саны  аз  болу  үшін,  керекті  жаттығулар  мен  іс-әрекеттерді  жоғарғы  дәрежедегі 
нақты дәлдікпен істеу. 
3)
 
Жарыс  кезіндегі  жағдайлар  мен  шешімдерді  тез  әрі  дұрыс  бағалау  кезінде,  кӛп  ойланып 
толғанбау. 
4)
 
Ӛз бетінше жүйке жүйесінің ӛзгерісін бақылауда ұстау. 
Мұндай  нәтижеге  тек  дұрыс  психологиялық  дайындық  арқылы  қол  жеткізуге  болады.  Осы 
тәсілмен  спортшыларды  дайындаудың  мақсаты  –  олардың  психикалық  жағдайының  жоғарғы  дәрежеге 
жеткізуі  осыған  байланысты  олар  жарыстарда  ӛзінің  функционалдық  және  арнайы  дайындығын 
жарыстарда толық түрде максималды мүмкіншілікке қол жеткізе алады. 
Кӛптеген  жарыс  алдындағы  жарыстық    факторға,  теріс  ықпал  және  келіспеушілік  білдіретін 
функцияларға қарсы тұра білу, демек жарыс кезінде жоғарғы сенімділік кӛрсете біледі. 
Спортшылардың  психологиялық  дайындығы  деп  спортшының  жоғарғы  ұйымшылдық  және 
басқармалық    іске  асыру  процессі,  оның  потенциалдық  мүмкіншіліктер  нәтижесіне  тең  болар 
мүмкіндіктерін  айтады.  Сондықтан  психологиялық  дайындық  жалпы  системалы  –  спорттық  
жаттығулардың  қосалқы  бӛлігі  болып табылады және  оның  физикалық,  техникалық,  тактикалық  сияқты 
басқа  түрлеріне  тәуелді  болып  келеді.  Физикалық  тұрғыдан  тӛмен  дәрежеде  жетілсе,  оның  психикалық 
регуляцияның  жағымды  әсеріне  қарамастан,  команда  немесе  спортшы  жоғарғы  кӛрсеткіш  жетістіктерге 
жете алмайды. Мұндай жағдайда нәтижесі мүмкіндігіне тура келетін болады, демек жоғары емес.  
Шартты түрде психологиялық дайындықтың үш түрі айқындалады: 
-
 
жалпы психологиялық дайындық; 
-
 
жарыстарға арнайы психологиялық дайындық;  
-
 
белгілі жарыста теріс ықпалға қарсы психологиялық кӛмек. 
Жалпыланған түрінде ӛз алдында спортшының психологиялық адаптация арқылы жүктеме жасау. 
Ол  екі  түрмен  жүзеге  асады.  Біріншісі,  спортшының  экстремалдық  жағдайларда  универсалды  жағынан 
адамды техникалық жағдайларға үйретеді.  
Ӛз  эмоцияларын  бірқалыпты  сақтау  тәсілі,  әсер  етерліктей  дәрежені  іске  қосу,  назар  аудару  мен 
назарды  ұстап  тұру,  еріктік  және  физикалық  тырысудың  қосылуы  болып  табылады.  Екінші  тәсіл  ӛз 
алдында  жарыстық  қарбаластарға  жағдайлардың  ыңғайын  келтіруді  үйрету.Ол  қарбалас  сӛздік  модель 
арқылы  жүзеге  асырылады.  Соның  арқасында  спортшы  негативтік  жағдайларға  қарсы  тұра  алуға  ықпал 
жасайды. 
Арнайы  психологиялық  дайындық  спортшының  жарыстық  іскерлікке  әсерлі  дайындалуына 
бағытталған, ол басты жеке мәселелерді шешеді. Олар: 
а) Спортшыға маңызы болар әлеуметтік құндылықтар. 
б) Спортшыда психикалық «Ішкі тіректің» қалыптасуы. 
в) Психологиялық кедергілерден асу, әсіресе белгілі қарсыласпен болатын  жарыстарда. 
г) Алда болар күресті психологиялық жобалау. 
д) Жарыс алдындағы психологиялық істер жобасын дайындау. 
Психологиялық қорғаныс тұлғаның тұрақтылық қалпын жүйеге келтіру жүйесін жӛнге келтіруге, 
үрей сезімдерін тӛмендетуге, оның ұрыс пен байланыста болуына қарсы бағытталған. Бұл негізінде жедел 
түрде  психолого  педагогикалық  жағынан  жаттықтырушының  араласуы  немесе  спортшының  негативік 
жағдайының ӛтемақысы болып табылады. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
4 
Спортшының  белгілі  сайысқа  жалпы  психологиялық  дайындығы,  оның  ӛз  қатысуындағы 
мүмкіндіктерінен бастап, соңында қатысу  финалымен  аяқталады. Осы уақыт аралығын жүйелі  түрде  үш 
кезеңге бӛлген дұрыс: 
1-
 
кезең. Алда болатын жарыстар туралы алынған хабарламадан бастап, жеребе кестесін алуына 
дейін.  
2-
 
кезең. Жеребе нәтижелерімен танысқаннан бастап, жарыстың бірінші кезең басталуына дейін. 
3-
 
кезең. Жарыстың басталуының бірінші кезеңінен соңына дейін. 
Психологиялық  дайындықта  белгілі  қазіргі  таңдағы  психологтар  әдіс-тәсілдерінің  мазмұнын, 
мысалдарын кеңінен қолданады. Оны тӛмендегі дәрежелеу анықтайды: 
Психологиялық дайындықтың әдіс-тәсілдерін келесісін айқындау:  
Қолдану мақсаты бойынша: іске қосушы, корригерлеуші, түзеуші, демалдырушы. 
Мазмұны  бойынша:  психолого-педагогикалық  (сендіруші,  кӛбіне  бағыттаушы)  әсіресе 
психологиялық,  түрлендіруші  (сӛз  және  тұлға  арқылы  әсер  ету),  әлеуметтік  ойын  арқылы:  психо-
физиологиялық-ақпараттық,  психо-фармакологиялық,    тыныс  алушы,    жинақтаушы  (қозғалысты  тыныс 
алушылық). 
Ықпал етуі бойынша: Интелектуалдық аймақты түзелеуге, эмоционалдық аймаққа әсер етуі тәсілі, 
ақылдылық аймаққа еш нәрсе етпеу. 
Мекен-жайы  бойынша:  Жаттықтырушының  психикалық  жағдайына  бағытталған  күштер, 
командаға және спортшыларға басшылық ету. 
Қолдану уақыты бойынша: Жарыс алдындағы ескертуші, жарыстық, жарыстан кейінгі ескерту. 
Қолдану  түріне  байланысты:  Ӛзінің  ұстау  (ауто  әсер  ету),  гетерореттеу  (ӛзге  психолого-
педагогикалық  процесс  иелерінің  қатысуымен  –  жаттықтырушы,  психологтар,  дәрігерлер,  уқалаушылар, 
педагогтардың әсері). 
Жеке  тұлғамен  жұмыста  спортшының  жеке  психологиялық  қабілеттерін  ескермесек,  ешбір 
жаттығулар, оқу тәсілдері керекті нәтижеге жеткізбейді. 
Индивидуалдық дайындық кезіндегі шешетін белгілі мәселелер – адамның   барлық потециалдық 
мүмкіншіліктерін  қолдану,  барлық  жеке  күшін  сарп  ету,  адамның  мінезін,  психикалық  жағдайда 
шешілетін мәселелердің мақсатын ескере отырып, қолдануға болатын тәсілдерді пайдалану. 
Тұлғалықтың  дәрежесі,  оқу-жаттығулықтың  тәрбиелік  жұмысының  түрлері  әр  түрлі  болады. 
Біріншіден,  бәріне  бірдей  мүмкіншілігінше  қисынын  табу.  Бұл  жағдайда  тұлғалыққа  бӛлінудің  мәнісі 
қажеті жоқ болады. 
Екіншіден,  қол  астындағылармен  жұмысты  олардың  тұлғалық  ерекшеліктерін  ескере  отырып 
істеу.  Бұл  жерде  жеке  тұлғамен  жұмыс  екені  кӛрінеді.  Үшіншіден,  ұқсастығына  байланысты 
мүмкіндігінше спортшыларды топтарға бӛлуге болады.  
Жеке тұлғалық оқу, спортшыларды әртүрлі мәселелерге бағыттап жұмыс істету – назар аударуға 
тұрарлық.  Осындай  шешімді  пайдаланып,  спортшының  жеке    қабілеттерін  еске  сақтау  керек.  Әрі 
практикалық  нұсқауларды  арнайы  психологиялық  әдебиеттерден  іздеп  тапса  болады,  кеңесті  психолог- 
маманнан  алуға  болады.  Тұлғалық  ыңғаймен  қатар,  дифференциялық  ыңғай  туралы  айтсақ  болады.  Бұл 
жерден  спортшылардың істейтін  арнайы  жұмыстарын,  олардың  айырмашылықтары мен жалпы түсінігін 
ескереді:  жынысы  бойынша,  білімі,  тәжірибиесі  бойынша.  Бұл  тұлғалықтан  бұрын  пайда  болды. 
Дифференциалдық ыңғай онша зерттелмеген. 
Дифференциалдық ыңғай туралы жалпы мәліметтер кӛп.  
Жыныстық  айырмашылық:  кеңінен  жайылған  мәліме;  ер  адамдар  әйел  адамына  қарағанда 
спортқа жақын, спорттық күреске икемді, бәсекелестік рухы жоғары, алдына қойған мақсатқа жете біледі, 
күйзеліске  тұрақты,  кӛңіліне  алмайды  және  тӛзімді,  ұрыс-жанжалға  жақын  емес,  бәрін  бірдей  тыңдай 
бермейді. 
Әйелдерде спорттық байланысты бірсыпыра жақсы мінездеме болады. Олар: зергерлік нақтылық 
істерді  жоғары  нәтижеге  кӛрсетеді.  Бірқатар  бірқалыпты,  жолықтырар  жұмысты  атқарады,  тәртіпті 
болады,  бірақ  олар  қиын  мінезді  келеді,  ұрыс  жанжалға  жақын  келеді  ӛздеріне  жаттықтырушының  кӛп  
назар аударғанын қалайды. 
Жастық айырмашылық: спортта жоғары мәртебелі дәрежеге қазіргі кезде кӛп спортшылар жас 
шағында (16-18жас) жетеді, бірақ бұл жаста адам әлі тұлға ретінде толық қалыптасқан жоқ; оның сезімі 
қалыптаспаған, пікірі тұрақты емес, кӛзқарасы, қарым - қатынасы және т.б. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
5 
Қазіргі  жастар  жоғарғы  дәрежелерге  ерте  қол  жеткізуде.  Бұл  дамушы  ағзаның  психикалық 
қорының  бар  екенін  айтады.  Әдетте  спортта  және  жарыстарда  олар  қауіптің  және  әлеуметтік 
жауапкершіліктің  кӛрсетілген  нәтижеге  теріс  әсер  ететінін  жӛндеп  біле бермейді.  Осыдан  қандай  да  бір 
дәрежеде  қатты  психологиялық  күйзелісті  сезбейді.  Әдетте  жас  спортшылар  толықтай  ӛз 
жаттықтырушысына  сенеді.  Сондықтан  жаттықтырушының  дәлелі  мен  дайындық  тәсілдері,  тиянақты 
ойластырушы  болуы  керек.  Әрине  жас  спортшы  ӛзінің  дайындығына  аз  ғана  ӛзгеріс  енгізе  алады.  Осы 
ерекшеліктерді  назарға  ала  отырып,  жастар  командасына  авторитарлық  басшылық  стилін  қолданған 
дұрыс. 
Спорттық  тәжірибе.  Тәжірибесі  мол  спортшылар,  командаға  жаңадан  келген  спортшыларға 
кӛбірек  мӛлшерде  қарауды  қажет  етеді.  Олардың  әлеуметтік  қорғанысы  аз.  Олар  ӛздеріне  айтылған 
нұсқаулар мен ескертпелерді ауыр қабылдайды. Осыған байланысты осындай спортшыларды жаттықтыру 
кезіндегі  жаттықтырушының  басты  мәселесі  -    спортшыларда  ӛзін-ӛзі  жоғары  бағалау  сезімін 
қалыптастыру.  Оны  қолдау  арқылы,  тәжірибелі  спортшылардың  тәжірибесіздерге  дұрыс  қарауы  арқылы 
әлеуметтік  қорған болады. 
Тәжірибелі спортшылар. Ұйымның негізі – оның «Алтын қоры». Олар жаттықтырушының тірегі, 
кӛмекшілері.  Жаттықтырушылар  сӛзсіз  ардагерлердің  командаға  берер  жылы  ықыласына,  тәрбиесіне, 
тәжірибесіне разы болуы тиіс. 
Атақты спортшылармен жұмыс істеу кезінде психологиялық жағдайлар туындайды. Олардың БАҚ  
және  кӛрермендерге  кең  танымалдығы,  бойындағы  «жұлдыз  ауруының»  белгілерін  қалыптастыра 
бастайды. Оны болдыртпау үшін жаттықтырушының алдында үлкен мәселе жатыр. Ол спортшыны шебер 
ретінде сақтап қалу, оның құрып кетуіне жол бермеу. 
Ардагер ҥшін маңызды сҧрақ. 
«Спорттан  қай  кезде  кеткен  дұрыс?»  Жаттықтырушыдан,  спорттық  басшылықтан  оның  қалай 
кетері  байланысты болады,  спортшы спорттан кетерде  қоғамда  жоғарғы орын алуға  ұмтылатын болады, 
әлде  ол  спорт  ӛмірін  жалғастырғысы  келмей,  сағы  сынып,  ӛзі  ұтқан  спорттық  титул  мен  атаққа  сай 
болғысы келмеу. 
Білімді,  интелектуалды  жетілген  спортшылар  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеуге  қабілеті  болады.  Ӛз 
дайындықтарында  істің  мәнісін  біле  отырып,  ӛзін  сендірудің  қиын  түрлерін,  аутогендік  жаттығуларды 
үйрене бастайды.  
Осы жеке даралық айырмашылық арқасында спортшылардың психологиялық жағдайларының әдіс 
және тәсілдері айқындалады. 
Жеке  тұлғаның  психологиялық  дайындығының  бірінші  және  ӛте  жауапты  қадамы  деп 
спортшының жеке психологиялық ӛзгешеліктерін тану болып табылады. 
Тұлғаның бағытталуы: қызығушылық, сендірушілік, патриоттық, борышты болу және т.б. 
Кӛзқарас:  адамдарға  (ұйымға,  жаттықтырушыға,  жолдастарға,  қарсыластарға,  жұмыстарға 
(спортқа,  еңбекке,  ӛзіне);  ӛз-ӛзіне  (ӛзімшілдік,  мансап  қуушылық,  ӛзін-ӛзі  ұстау,  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеу, 
қуаныш пен қайғысына, сынға, марапатқа, сый мен жазаға). 
Психологиялық  даму:  жүйке  жүйесіне  тән  қасиеттердің  білінуі,  темперамент,  психологиялық 
қасиеттер. 
Жаттығу кезіндегі қарым - қатынас пен тәртіп: абайлау, тәртіпшілдік, жинақтылық, еңбекқорлық, 
белсенділік, жақсы кӛңіл-күй, ұнайтын және ұнамайтын жаттығулар, тапсырмалар, әртүрлі жағдайлар, жиі 
сапарға кӛзқарасы, керекті заттардың ауысуына, жаттықтырушының кӛмегі мен сӛздеріне кӛзқарасы. 
Жарыс  кезіндегі  қарым-қатынас  пен  тәлім  тәрбие:  кәдімгі  старт  алдындағы  жағдай,  жарыс 
кезеңіндегі  түс,  спорттық  күрес  кезіндегі  жүйкенің  таусылуы,  басында  және  жауапты  сәтінде,  әсіресе 
жаттығу кезінде жарыс кезеңіндегі психикалық жағдайдың жақсы жаққа ӛзгеруі, спорт тӛрағасына деген 
кӛзқарас, әсіресе  кеңес берерде. 
 
1.  Адамбеков  Қ.І.  Балалар  мен  жасӛспірімдердің  дене  қасиеттерін  тәрбиелеу  және  оның 
тиімділігін бағалау. – Алматы, 1993. 
2.  Ақпаев  А.Т.  Спортшылар  мен  спарт  командасының  психологиялық  дайындықтар  негізі  - 
Алматы, 2003. 
3. Ақпаев А.Т. Дене шынықтыру дайындығының негіздері - Алматы, 2002. 
4. Алексеев А.В. Ключи к резервам психики.- Краснодар, 1995. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
6 
5. Мапкин В.Р. Управление психологической подготовкой в спорте. - Екатеринбург, 2001. 
6. Психология ФКиС / Под ред. Родионова А.В. – М., 2007. 
7. Родионов А.В. Практическая психология ФКиС. – Махачкала, 2002. 
                                             
Резюме 
 В  данной  статье  описываются  основные  положения  психологической  подготовки  спортсменов  и 
команд к адекватным современным требованиям в спорте. 
 
Summary 
This  instruction  describes  basic  positions  of  the  psychological  training  of  the  sportsmen  and  the  teams 
with adequate modern requirements in the sport. 
 
 
 
ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ  ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ 
КАЗАХСКОГО  НАРОДА 
 
Х.К. Унтаев - к.п.н., доцент КазАСТ, 
  Р.Б. Лесбекова - к.б.н., доцент,  
В.Л. Машкова - доцент АТУ 
 
В  ходе  развития  человеческого  общества  сменилось  несколько  исторических  этапов.  На  каждом 
новом этапе люди стремились использовать всѐ ценное, что было накоплено ранее. Приобретѐнные в ходе 
развития  человеческого  общества  знания,  умения,  навыки,  привычки  поведения  старшие  поколения 
передавали подрастающим поколениям. Поначалу это происходило стихийно, но на более поздних этапах 
цивилизации  целенаправленно  -  в  ходе  специально  организуемого  процесса  воспитания,  в  котором 
социальные  ценности  передавались  от  поколения  к  поколению,  обогащались  новым  содержанием.  В 
процессе эволюции  были выработаны  различные  формы, методы,  средства  передачи  социального  опыта 
[1]. 
По  способам  внедрения  сложившихся  традиций  в  практику  жизнедеятельности  людей,  на  наш 
взгляд, можно выделить: 
-  этап  индивидуально-ориентированного  подражания  на  основе  наблюдения  за  живой  природой 
(традиционная культура воспитания рассматривала природу как существенный фактор, объединяющий в 
единое целое все стороны формирования личности ребѐнка); 
- этап первичной организации обучения в рамках семейного воспитания и зарождения элементов 
наставничества  (индивидуальное  и  групповое  обучение  под  руководством  старших  ремесленников-
мастеров, народных умельцев и т.п.); 
- этап появления специализированных государственных учреждений, целью деятельности которых 
становятся физическая подготовка и воспитание. В отличие от предыдущих этапов, те или иные традиции 
уже  становятся  обязательным  элементом  учебных  программ,  на  основе  которых  организуется 
деятельность этих учреждений, а необходимую подготовку осуществляют специально подготовленные и 
уполномоченные государством специалисты. 
Процесс  становления  педагогической  культуры  казахов,  в  частности,  традиций  физического 
воспитания  как  одного  из  основных  пластов  народной  педагогики,  можно  условно  разделить  на 
важнейшие исторические периоды (рисунок 1). 
Первоначальные  периоды  развития  физического  воспитания  казахов.  На  протяжении  всей 
истории забота о физическом воспитании занимала важнейшее место в жизни казахов. Наряду с другими 
видами  воспитания,  физическое  воспитание  составляло  часть  народной,  последствии  национальной 
культуры. Это со всей очевидностью подтверждает положение о том, что нет в мире народа, у которого не 
было бы своих физических упражнений и игр, составляющих основу физического воспитания. [2]. 
 
 
 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Рисунок 1 - Процесс становления педагогической 
культуры казахов 
 
На  основе  многочисленных  археологических  и  других  материалов  можно  прийти  к  выводу,  что 
человек, обитавший на территории Казахстана в древнейшие времена, находился в условиях «состязания» 
в  силе,  выносливости,  быстроте  и  ловкости.  В  процессе  охоты  усиливалась  активность  человека, 
накапливались навыки, развивалась наблюдательность человека, пополнялись практические навыки [3]. 
Древние казахи занимались охотой. С ней были связаны основные стороны жизни человечества. 
Охота в данный период создала особые свойства в природе человека, влияя на его физическое стремление 
и изощрила многие его способности: дальнозоркость, меткость глаза, осторожность, наблюдательность и 
т.п. В данный период в высшей степени развивалась физическая сила человека [4].  
Посвящения  -  один  из  древнейших  ритуалов,  сохранивших  элементы  родового  строя.  Они 
включали многие физические упражнения: бег, прыжки, метание, езда, лазание и многое другое. 
Основы  физического  воспитания  тюркоязычных  народов  Казахстана.  Развитие  этнических 
процессов находится в тесном взаимодействии с рядом факторов.  К числу наиболее важных из них можно 
отнести этносоциальные процессы, которыми обусловлены и процессы воспитания. 
Великий Шелковый путь для казахских племен означал активное участие в обмене ценностями  в 
области физического воспитания и физической культуры. 
Первоначальные периоды развития 
физического
 
воспитания казахов 
 
Процесс становления педагогической  
культуры казахов 
Основы физического воспитания 
тюркоязычных народов Казахстана 
Физическое воспитание казахов  
в XV- XVIII веках 
Становление и развитие физического 
воспитания в постсоветское время 
Развитие национальной физической 
культуры казахов после приобретения 
независимости 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
8 
В  период  Тюркского  каганата  на  территории  Казахстана  возникают  десятки  городов,  через 
которые  проходили  караванные  пути.  На  ежегодных  ярмарках  в  городе  Тараз  съезжались  купцы, 
музыканты,  певцы,  меткие  стрелки,  искусные  наездники,  известные  балуаны  и  силачи,  канатоходцы  и 
акробаты.  Поэтому,  проводимые  в  эти  месяцы  игры  и  состязания,  имели  большое  значение  в  развитии 
культурных взаимоотношений и контактов, совершенствования культуры общения [5]. 
Интенсивно  обучаясь и  имея  широкие  культурные  связи  и  контакты,  казахские  племена  в  то  же 
время сохранили свои традиционные формы культуры во всех областях общественной жизни, в том числе 
и  в  области  физической  культуры  и  физического  воспитания.  Различные  праздники,  обычаи,  обряды  и 
ритуалы, связанные с глубокой древностью, продолжали бытовать в период Тюркского каганата. Самым 
значительным из них являлось празднование Восточного нового года – Наурыз. 
Наурыз  сопровождался  ритуальными  песнями,  музыкой  и  всеобщим  весельем.  Большое  место  в 
его  празднования  занимало  ритуальное  единоборство  [6].  Казахи  всегда  боролись  на  поясах,  а  в  дни 
Наурыза этот вид борьбы носил массовый характер. 
Таким  образом,  выявлено  становление  развития  физического  воспитания  на  территории 
Казахстана.  Также  изучены  физические  упражнения  и  игры,  военно-прикладные  состязания  в  период 
этнопедагогических объединений того времени. 
Физическое воспитание казахов в  XV-XVIII веках.  В  период образования Казахского  ханства 
(XV) большое значение придавалось естественным (оздоровительным) силам природы: солнце, воздуху и 
воде. Они грамотно использовались в повседневной трудовой жизни и служили одним важным средством 
закаливания, так как в условиях кочевого образа жизни сам процесс воспитания должен был начинаться 
именно с процедуры закаливания. С первого дня появления ребенка на свет делалось все, чтобы повысить 
устойчивость  растущего  организма  к  резкоконтинентальным  климатическим  условиям:  холода,  жары, 
солнечной  радиации,  ветра.  Очевидцы  суровой  жизни  казахов  по  этому  поводу  писали,  что  они  умело, 
приспосабливаясь  к  климатическим  условиям  и  кочевой  жизни,  становятся  здоровыми,  разносторонне 
подготовленными,  способными  легко  переносить  холод  и  жару.  Следовательно,  развитие  казахской 
физической культуры было обусловлено не только способом производства и особенностями общественно-
политического строя, но такие на ней оставили определенный отпечаток и условия географической среды. 
Физическая культура казахов того времени была представлена в виде самобытных национальных 
состязаний  и  игр  наездников,  состязаний  тулпаров  (беговых  лошадей)  и  многих  других  народных 
состязаний и игр. 
Присоединение  Казахстана  к  России  имело  ряд  неоспоримых  положительных  тенденций  для 
развития  физической  культуры,  тем  не  менее,  проявлялись  и  некоторые  нежелательные  моменты,  такие 
как подавление ряда культурных центров, запрещение некоторых конных состязаний, иных национальных 
состязаний  и  игр,  а  также  традиционных  массовых  праздников  и  культурных  мероприятий,  где  они 
проводились. 
Средства  и  методы  образовательно-воспитательного  процесса,  в  том  числе  и  физического 
воспитания,  в  социально  зрелом  обществе  направлены  на  подготовку  гармонично  развитого  члена 
общества.  Как  показывают  исследования  Б.М.  Доскараева  [7],  идея  подготовки  полноценной  личности 
нашла свое яркое отражение во всем образе жизни коренного народа, фактически эта идея проходит через 
всю жизнь казаха. Она начинается со дня рождения человека и не исчезает всю жизнь. 
Характерной  особенностью  казахской  физической  культуры  являлось  то,  что  она  входила  в 
сокровищницу  общеказахской  культуры  как  неразрывная  ее  часть  и  один  из  важнейших  компонентов. 
Физическая  культура,  пронизывая  культуру,  быт  и  собственные  отношения  народа,  развиваясь  в 
теснейшей связи с другими формами культуры, следовательно, оказывал продолжительное влияние на их 
содержание.