Спортшылар мен спорт командаларының психологиялық дайындығЫ Қ.І. Адамбеков

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
91 
1.
 
Гендина Н.И.,  Колкова Н.И., Стародубова Г.А.,  Уленко Ю.В. Формирование  информационной 
культуры личности: теоретическое обоснование и моделирование содержания. – М.: Пед. информ, 2005 – 
235 с. 
2.
 
Балафанов  К.  Основы  информационной  культуры:  Учебники  для  1-4  классов.  –  Алматы: 
Издательство «Рауан», 2008. – 320 с.  
 
Түйін 
Мақалада  бастапқы  сынып  оқушыларына  информатиканы  үйрету  мәселелері  қозғалған.  Баланы 
ерте жастан информатикаға баулу, сол арқылы ой-ӛрісін дамытуға ықпал ету кӛзделген. 
 
Summary 
Given  article  is  devoted  actual  problems  of  training  of  computer  science  in  initial  classes.  Authors 
describe training and developing possibilities of training to computer science from early age. 
 
 
 
 
ТИПОЛОГИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ СЕМЬИ 
КАК СОЦИАЛЬНОГО ИНСТИТУТА 
 
Р.К. Бекмагамбетова – д.п.н., профессор, 
зав. кафедрой педагогики, дошкольного и начального образования  
 
Велика роль современной семьи в формировании личности. Семья играет огромную роль в жизни 
как отдельной личности, так и всего нашего общества. В условиях рыночной экономики и модернизации 
системы образования наметилась тенденция включения семьи в образовательный процесс. В связи с этим 
усилилось внимание к семье, воспитанию детей в семье.  
Следует  заметить,  что  семья  и  система  отношений,  которая  складывается  в  семье  откладывает 
свой отпечаток на формировании личности ребенка. На характер семейного воспитания важное влияние 
оказывают типы семей. 
Семья  как  социальный  институт  представляет  собой  сложное  социальное  явление.  Структура 
семьи очень многогранна. 
В педагогической науке применяются различные критерии типологизации семей. В одних случаях 
в  основу  типологизации  берутся  физическое  и  психическое  здоровье  и  благополучие  семьи,  в  других  – 
стаж  ее  развития  и  образ  жизни,  иногда  –  тип  взаимоотношений  между  супругами  и  родителями  или 
правовые основы функционирования тех или других типов семьи, а также состав семьи и число детей. 
Подходы к типологии семей носят прикладной характер, но, несмотря на это,  в различных типах 
можно увидеть все многообразие семей. 
В связи с этим, различают различные типы семей. Каждый тип семьи характеризуются основными 
ценностями, типом главенства, стилем межличностной интеграции. 
Ю.П. Азаров делит семьи на следующие типы: 
- идеальная, 
- средняя, 
- негативная. 
Иногда для удобства эти семьи называют: 
- семьи с высоким уровнем развития,  
- средним,  
 -и низким уровнем развития [1]. 
Высокий уровень развития доступен небольшому числу семей. 
В таких семьях присутствует взаимопонимание, взаимоподдержка, дружелюбие, ответственность 
за исполняемые обязанности. 
На  среднем  уровне  развития  находятся  те  семьи,  которые  не  сталкиваются  с  проблемой 
повышенной конфликтности, которым не угрожает социальная нестабильность.  

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
92 
Обычно, это семьи со стажем больше трех-пяти лет, имеющие одного-двух детей, определенный 
материальный достаток, жилищные условия. 
На  низком  уровне  развития  находятся  семьи,  недавно  образовавшиеся,  семьи  –  сожительства, 
безработные семьи, бездомные, низким социальным статусом. 
Уровень  развития  семьи  связан  со  многими  внутрисемейными  факторами  –  социальными, 
экономическими, нравственно-этическими. 
Еще одним критерием классификации семьи является возраст семьи или стаж семейной жизни. В 
зависимости от срока совместного проживания семьи делятся на: 
- семьи молодоженов, 
- молодые семьи (до пяти лет брака), 
- зрелые семьи (10-20 лет супружества), 
- пожилые семьи. 
При классификации семей выделяют и национальный состав семьи. По данному признаку семьи 
делятся на мононациональные (однородные) и интернациональные (смешанные) семьи. 
По условиям семейной жизни делят на сельские и городские семьи. 
Критерием классификации семей является и число детей в семье. 
Семья, не имеющая детей в течение 10 лет, называется инфертильными или бездетными. 
По  числу  детей  семьи  делятся  на  однодетные,  малодетные,  среднедетные  (3-4  ребенка)  и 
многодетные (пять и выше). 
М.И.  Буянов,  в  свою  очередь,  различает  такие  семьи  как  гармоничная,  распадающаяся, 
распавшаяся, неполная [2]. 
Наиболее  распространенным  типом  семьи считается  нуклеарная,  которая  состоит  из  одной  пары 
супругов с детьми или без детей. Такая семья может быть полной или неполной.  
Семьи делятся по типу главенства в семье: равноправны, патриархальные, матриархальные, 
- по качеству отношений: счастливые, устойчивые, проблемные, конфликтные, неблагополучные, 
дезорганизованные (культ силы, страх. изолированность членов семьи). 
Из вышеперечисленных семей наиболее распространенным типом семьи является патриархальная 
или традиционная семья. Это большая по своей численности семья, где в одном доме проживают разные 
поколения родственников. В такой семье много детей, они все зависят от родителей, почитают старших, 
очень  строго  соблюдают  национальные  и  религиозные  обычаи.  В  основном  такие  семьи  сохраняются  в 
сельской местности или в маленьких городах. 
Встречаются  и  трехпоколенные  семьи,  включающие  родителей  с  детьми  и  бабушек  и  дедушек. 
Такие семьи носят временный характер, молодая семья хочет отделиться от родителей, но не может это 
сделать из-за отсутствия жилья. 
Г.М. Миньковский выделяет 10 типов семей: 
- воспитательно сильные, 
- воспитательно устойчивые, 
- воспитательно неустойчивые, 
- воспитательно слабые с утратой контакта с детьми и контроля над ними, 
- воспитательно слабые с постоянной конфликтной атмосферой, 
- воспитательно слабые с агрессивно – негативной атмосферой, 
- маргинальные: с алкогольной, сексуальной деморализацией, 
- правонарушительские, 
- преступные, 
- психически отягощенные [3]. 
В каждом вышеназванном типе семей есть свои достоинства и недостатки. 
В педагогической науке нет единой классификации семей. Так, выделяют и гражданскую семью. 
Гражданский  брак  или  сожительство  получил  широкое  распространение  в  стране.  Гражданский  союз 
рассматривается  как  путь  преодоления  затянувшегося  кризиса  современной  семьи.  Гражданская  семья 
отличается от неполной семьи тем, что мать не состоит в браке с отцом своего ребенка, в настоящее время 
таких семей очень много, почти каждый шестой ребенок появляется у незамужней матери.  

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
93 
Новообывательский  тип  семьи.  Данный  тип  семьи  ориентирован  на  достижение  социального 
престижа  и  экономического  процветания.  Супруги  стремятся  войти  в  социально-политическую  элиту 
общества.  
Нравственно-духовный тип семейного склада. Приоритетными в этих семьях являются духовное 
саморазвитие  и  общечеловеческие  ценности:  любовь,  открытость,  честность,  милосердие,  доверие, 
теплота во внутрисемейных отношениях, мужское главенство. 
Новаторский  духовно-прагматический  тип.  Этот  тип  семьи  характеризуется  стремлением  к 
нравственно-духовному  саморазвитию,  социально-психологическому  саморазвитию,  социально-
психологическому престижу, мужскому главенству. 
Вышеуказанные типы семей ориентированы на духовное саморазвитие и социальную активность, 
экономические достижения. 
Существуют  благополучные  семьи,  которые  успешно  справляются  со  своими  функциями,  в  ней 
созданы  все  условия  для  нормальной жизнедеятельности  и  оптимального  развития  личности  ребенка.  В 
такой семье существует взаимопонимание между супругами и детьми, созданы все условия для развития 
ребенка. 
Существуют неблагополучные семьи, которые имеют низкий социальный статус в какой-либо из 
сфер  жизнедеятельности  или  в  нескольких  одновременно,  не  справляются  с  возложенными  на  них 
функциями, процесс семейного воспитания ребенка протекает с большими трудностями. 
По  характеру  взаимоотношений  и  общения  между  членами  семьи  выделяют  следующие  типы 
семейных взаимоотношений: 
-  диктат  –  доминирующая позиция  одного из  родителей, проявляющаяся в жестких  требованиях, 
приказах, насилии, угрозах, 
- опека – чрезмерное внимание к ребенку, ограждение его от трудностей, 
-  мирное  сосуществование  –  дети  в  таких  семьях  предоставлены  сами  себе,  у  родителях  своя 
жизнь, 
- сотрудничество – взаимодействие родителей и детей на личностном уровне. 
По  типу  главенства  в  семье  некоторые  ученые  выделяют  демократические,  авторитарные  и 
промежуточные.  
Демократическая  семья  строится  на  равноправии,  взаимоподдержке,  совместном  труде  на  благо 
семьи, взаимоуважении к личности, отсутствии явного доминирования одних над другими. В такой семье 
признают  права  личности,  родители  направляют  развитие  детей,  не  навязывают  свое  мнение,  несут 
ответственность за семью и сферы влияния в ней. 
Авторитарная семья – это такая семья, в которой власть принадлежит одному члену семьи: отцу 
или матери, дедушке или бабушке, иногда сыну или дочери, отчиму или мачехи. 
В промежуточной семье супруги придерживаются разных взглядов на свою роль в семье. 
Различные  типы  семей  по  разному  влияют  на  воспитание  детей.  Следует  заметить,  что 
чрезмерный  авторитаризм  семейного  воспитания  лишает  ребенка  самостоятельности,  контролирование 
каждого шага ребенка приводят к подавлению личности. 
Есть  типы  семей,  где  слепая  любовь  родителей  к  детям  приводят  к  серьезным  осложнениям. 
Будучи сами трудолюбивыми, испытав в жизни много трудностей, такие родители хотят огородить своих 
детей  от  жизненных  проблем,  создают  детям  приятную  жизнь,  потакают  им  во  всем,  тем  самым 
воспитывая эгоиста и себялюбца. 
Другой  вид  ошибок  в  семейном  воспитании  обусловлен  отсутствием  единой  и  определенной 
линии  со  стороны  родителей.  Суровость  и  требовательность  одних  снимается  всепрощающей  любовью 
других. В этих условиях растет лицемер, приспособленец. 
Есть  типы  семей,  которые  безответственно  относятся  к  воспитанию  детей.  По  их  мнению, 
основная  задача  родителей  состоит  в  том,  чтобы  одеть,  обуть  и  накормить  ребенка.  Они  равнодушно 
относятся к учебным, общественным делам своих детей, к их внутреннему миру, это неизбежно приведет 
к  стремлению  ребенка  заполнить  образовавшийся  «духовный  вакуум»  вне  дома  с  помощью  случайных, 
сомнительных знакомств. 
Крайний индивидуализм, замкнутость воспитательного процесса в семье, стремление отгородить 
ребенка от свободного общения, от коллективной жизни тоже чрезмерно пагубно влияет на формирование 
личности ребенка. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
94 
Таким  образом,  в  педагогической  науке  выделяют  несколько  главных  критериев  типологизации 
семей, основополагающихся на социологических и психологических характеристиках: 
- тип главенства в семье, 
- уровень развития семейной группы, 
- стаж семейной жизни, 
- качество взаимоотношений в семье, 
- число детей в семье, 
- однородность социального состава, 
- состав, 
- условия жизни, 
- национальный состав. 
Вышеуказанные критерии тесно взаимосвязаны между собой. 
 
1. Азаров Ю.П. Семейная педагогика. Педагогика Любви и свободы. – М., 1993. – 224 с. 
2. Буянов М.И. Ребенок из неблагополучной семьи. Записки детского психиатра. –М., 1988. – 130 с. 
3. Куликова Т.А. Семейная педагогика и домашнее воспитание. – М., 1999. – 232 с. 
 
 
Түйін 
Мақалада отбасы түрлерінің ерекшеліктеріне сипаттама берілген. 
 
 
Summary 
In given article the author considers types of families. 
 
 
 
 
СТУДЕНТТЕРДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТЫЛЫҒЫ – БОЛАШАҚ МАМАННЫҢ 
БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫ ШАРТЫ 
 
Н.О. Атемкулова - пед.ғыл.к., Абай атындағы ҚазҰПУ-дың  аға оқытушысы  
 
Педагогикалық  бағыттылық  туралы  сӛз  қозғағанда,  алдымен    ӛткен  ғасырдың  80  -  жылдарынан 
бастап қызмет атқарып келе жатқан басты ұғым  «педагог маман белгілері (квалификациясы)», одан кейін 
жиі  қолданыла  бастаған  «педагог  құзіреттілігі»  ұғымдары  ойға  оралады.  Бұлар  әрине  болашақ  педагог 
қандай  болуы  керек  –  деген  сұрақтарға  жауап  береді.  Біз  осы  ұғымдарды  негізге  ала  отырып 
педагогикалық  оқу  орындарындағы  жағдайында  тәрбие  жұмыстары  барысында  болашақ  мамандардың 
педагог  мамандығына бағыттауды жүзеге асыру мәселесіне тоқталамыз.   
Жалпы білім беретін пәндер адаммен қоғам арасындағы қарым - қатынастар мен байланыстардың 
факторлары  мен  заңдылықтарын  ұғынуға,  ӛмірге  және  еңбекке  болған  кӛзқарасының  қалыптасуына, 
құлықтық  -  адамгершілік  және  ұлттық  құндылықтарды  меңгеруге  шарт  түзеді.  Бұл  туралы  белгілі 
психолог,  педагог  ғалымдар  Э.М.Кузмина,  А.С.Роботовалар  ізгілікті  пәндерден  алған  білім  болашақ 
маманның  кәсіптік  дайындығына  үлес  қосып  оның  қажетті  қабілеттерінің  дамуына  ықпал  ететінін 
белгілеген. 
Халықаралық деңгейдегі білімнің басты ерекшелігі – күшті нарықтық бәсекеге қажет кадр даярлау 
болса, оның алғы шарты білім арқылы тәрбие берудің ішкі механизмін қалыптастыратын жүйе құру деген 
сӛз.  
Педагогикалық  бағыттылықтың  қалыптасуына  шарт  түзетін  басты  фактор  кәсіптік  білім  немесе 
мамандық  бойынша  білім  беретін  педагогикалық  оқу  орындарында  алатын  білімі.  Мұнда  студенттердің 
білім - біліктері «одан ары нақтыланады және тереңдейді, оның оқыту формалары мен әдістеріне ықпалы 
күшейе түседі» - дейді.  Жоғары оқу орындарында педагогикалық бағыт беру оқу үрдісімен қоса тәрбиелік 
жұмыстарда да арнайы бағыт алуы тиіс деген пікірдеміз. Бұл арнайы кәсіптік білім беретін пәндер, жалпы 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
95 
білім  беретін  пәндер  және  тәрбие  жұмыстары,  пән  бойынша  сабақтан  тыс  жұмыстарды  ӛзара 
интеграциялау арқылы жүзеге асады.   
Педагогикалық  бағыттылықты  қалыптастыру  -  тұлғаның  сапасы  әлеуметтік  алғы  шарттарымен 
байланысты болумен бірге, мамандыққа даярлауға бағытталған оқу  - тәрбие үрдісінде  басты орынға ие. 
Осыған  орай  зерттеушілер  бірқатар  педагогикалық  ықпал  ету  жолдарының  жүйесін  ұсынады,  мысалы, 
студенттердің    еңбекке  қызығуын  дамыту,  бейімділігін  тәрбиелеу,  қабілеттерін  дамыту  т.б.  туралы 
айтылып келеді. 
Бағыттылық  ұғымы  -  педагогтар  әлемінде  кең  тараған  және  ол  туралы  сан  алуан  пікірлер  бар. 
Тұлғаның бағыттылығы және оның іс - әрекетіндегі орны, оны қалыптастыру шарттарына байланысты ой 
айтуда  зерттеушілер    тұлғаның  дамуына  байланысты  әр  түрлі  тұжырымдарды  негізге  алуы  себепті, 
«бағыттылық» ұғымын түсіндірмелеу де әр түрлі. 
Педагогикалық  бағыттылық  -  әлеуметтік  -  педагогика,  психологиялық  реттеу  мен  қатарға  қосу, 
педагогикалық түзету секілді жұмыстарда ерекше мәнге ие. Ӛйткені осы мамандар күйзеліске ұшыраған 
балалар, жастар мен ересек адамдарды қатарға қосуда ескеретін білім, біліктіліктің аса маңызды құрамды 
бӛлігі. 
Педагогикалық  бағыттылық  -  тұлғаның  педагогикалық  іс  -  әрекетке  бейімділігін  сипаттайтын 
қабілет,  қасиеттерін  дамытып,  тәрбиелеу.  Ол  адамның  қызығуы,  қажеттенуі,  мотивтері,  мақсаты  мен 
мұраттарында кӛрініс табады. 
Педагог  мамандардың  осы  күндері  бәсекеге  қабілеттілігін  барлығында  бірдей  қалыптасқан  деп 
айта  алмаймыз  және  ол  іс  жүзінде  тексеріліп  те  жатқан  жоқ.  Бәсекеге  қабілеттілік  қалыптастыру  үшін 
жоғары  оқу  орындары  қабырғасында  студенттердің  педагогикалық  бағытылығына  мазмұндық  жақтан 
байытып оның ӛзін бәсекеге қабілеттілікке бағдарлау керек.  
Сабақ  үстінде  алған  білімдерін  практика  барысында  пайдалануға  мүмкіндік  туғызуға  жағдай 
жасалғаны мен оларға тәрбие жұмысында да бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру қажеттігі туып отыр.  
Бәсекеге  қабілеттерін  арттыру  үшін  студенттердің  белсенділігіне  қозғау  салып  бойындағы 
қабілеттерін іс жүзінде пайдалануға мүмкін беру жолдарын қарастыру керек.  
Егеменді  еліміздің  қазіргі  даму  кезеңінде  жаһанданудың  шарпуына  шыдап,  әлемдік  бәсекенің 
тезіне  тӛзіп,  ӛркениетті  елу  елдің  қатарына  қосылу  үшін  табиғи  болмысымызға,  ұлттық  иделогияға 
негізделген  қуатты  білім  және  тәрбие  жүйесін  құру  аса  ӛзекті  мәселе  екені  айқын.  Алайда  оқу  -  тәрбие 
үрдісінде  оған  педагогикалық  бағыт  беру  үшін  және  студенттердің  педагогикалық  білім,  біліктерінің, 
қабілет, қасиеттерінің дамып, қалыптасуына олардың ықпалы мол. 
Бұлардан  басқа  бұқаралық  ақпарат  құралдарында,  соның  ішінде  педагогикалық  бағыттағы 
басылымдарда  осы  күнгі  кейбір  жекелеген  мұғалімдер  арасындағы  жауапкерсіздік,  салғырттық,  білім 
ауқымының  тарлығы  мен  таяздығы,  тәрбиесі  мен  білім,  білігінің  жеткіліксіздігі,  оқушылармен  қарым  - 
қатынасының күрделілігі, ата  -  аналармен  жұмыс  ұйымдастыру  белсенділігінің  әлсіздігі  секілді басқа да 
кемшіліктер жайлы айтылып келеді.  
Тұлғаның педагогикалық бағыттылығына алғы шарт болатын осы танымдық бағыттылығы болуы 
керек. Ӛйткені ол оқу - білім алу және ӛмір бойы танып - білумен тығыз байланыста. 
Сондықтан  оқу  -  тәрбие  мекемесінде  студенттердің  педагог  мамандығына  бағыттылығын 
қалыптастыруда мынадай шарттардың болғаны әбзал. 
Қазіргі  қоғамда  жастардың  кӛзқарасы  түбегейлі  ӛзгерген.  Олардың  психологиясы,  таным  түйсігі 
мүлдем басқаша. Осыған байланысты бүгінгі қазақ отбасының ұлттық тәрбиесі күрделі ӛзгерістерді бастан 
кешіруде. Мұндай ӛзгерістерге біз әрқашан дайын болуымыз керек. Ол үшін білім арқылы тәрбиелеудің 
әлемдік озық үлгілеріне арқа сүйегеннен ұтпасақ, ұтылмайтынымыз анық. Сонда ғана біз бәсекелестікке 
қабілетті жас ұрпақ тәрбиелеуге қол жеткізе аламыз.  
Мамандығына  деген  сүйіспеншілікті  олардың  ӛз  кәсібіне  деген  қанағаттанулары  арқылы    іске 
асыруға  болатыны  бірінші  шарты.  Бұл  жағдайда  оқушылардың  ӛмір  тәжірибесінің  мазмұны  мен  кӛлемі 
таңдап алған мамандығына сәйкес келмеуі себепті белгілі бір айырмашылықтарға ие. Сондықтан оларда 
болашақ жұмысы туралы ұғымдар толық емес, тіпті қате болуы, кейде болашақ мамандығы жайлы алған 
мәліметтерінің  дұрыс  болмауы  да  мүмкін.  Арнайы  ұйымдастырылған  оқу  -  тәрбие    жұмыстарының 
нәтижесінде  студенттердің  ӛз  мамандығы  жайлы  түсініктері  ӛзгереді.  Олар  жаңғырады,  байытылады, 
реттеледі,  нәтижеде  белгілі  бір  дәрежеде    кәсібі  туралы  және  болашақ  қызметі  жайлы  тұрақты  түсінік  

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Начальная школа и физической культуры», № 3 (30), 2011 г. 
 
96 
пайда  болады.  Сондықтан  тұлға  мен  оның  болашақ  мамандығы  арасындағы  ӛзара  қатынасты  арнайы 
педагогикалық бағыттылық үстінде жұмыс арқылы ғана іске асыруға болады. 
Ал,  педагогикалық  бағыттылық  қалыптастырудың  екінші  бір  аса  маңызды  шарты  студенттердің 
болашақ  қызметіне  даяр  болуы.    Ол    педагогикалық  іс  -  әрекетті    табысты  атқаруға  мүмкіндік  беретін 
білім,  біліктер,  әдет,  дағдылар  мен  жинақталған  тәжірибелер  жүйесін  қамтиды.  Кез  келген  мамандыққа 
даярлау, білім, білік, дағдылардан тұратын белгілі бір білім мазмұнын қамтиды. Сонымен қатар, болашақ 
кәсіп  иесінің  бойында  педагог  мамандарға  тән  қасиет,  сапалар  мен  қабілеттердің  қалыптасуына  сол  оқу 
орынында ұйымдастырылатын тәрбие жұмыстарының жүйесі мен педагогика пәндері бойынша сабақтан 
тыс  жұмыстардың  да  маңызы  зор.  Ӛйткені  тәрбие  жұмысының  ең  басты  қызметі  -  болашақ  педагог 
мамандардың  бойында,  оқушыларға  болған  педагогикалық  кӛзқарас,  күнделікті  жұмыс  барысында 
туындап  отыратын  педагогикалық  мәселелерді  шешетін  педагогикалық  ойлау,  студенттер  арасында    не 
болмаса  ұстаз  бен  шәкірт  арасында,  ұстаздар  арасында  болып  тұратын  әр  түрлі  қарым  -  қатынас 
мәселелерін  шешуге  дайын  болуы  да  аса  қажет.  Міне,  бұл  тек  педагогика  пәндерін  не  болмаса  таңдап 
алған  кәсіби  пәнді  (физика  мұғалімі,  математика  мұғалімі,  музыка  оқытушысы)  оқыту  барысында 
түбегейлі шешіле қоймайтын, қалыптасуы теориялық білім мен практиканы үздіксіз ұштастыруды талап 
ететін аса күрделі мәселе.  
Педагог мамандығына бағдарлаудағы үшінші шарты - тұлғаның қабілеті, атап айтсақ жалпы және 
жекелеген  қабілеттерінің  педагог  мамандығына  бейімделуге  тигізетін  септігі.  Белгілі  педагог 
А.С.Макаренконың дарынды педагог болу үшін арнайы қабілет қажет,  бірақ әркім - ақ еңбектенсе жақсы 
педагог  бола  алады  -  деген  еді.  Педагог  және  психолог  ғалымдардың  зерттеулеріне  қарағанда  адамның 
белгілі  бір  қабілеттерінің  байқалуына  оның  бағыттылығы  ықпал  етеді.  Ӛйткені  қабілет,  тұлғаның  жеке 
басының  мүмкіндіктерін  сипаттап,  ол  білімді  қиналмай  меңгеруіне,  оқуда  не  белгілі  бір  іс  -  әрекетте 
табысқа  қол  жеткізуде  байқалады.  Кез  келген  мамандық  пен  кәсіп  тұлғадан  жаңа  қабілеттердің  пайда 
болуын  емес,  психикалық  қасиеттер  мен  сапалар  жиынтығы  тоғысып    таңдап  алған  мамандығын 
меңгеруге жағымды жағдай туғызады. Бұл ретте А.Г.Ковалев жалпы қабілеттерден басқа тұлғаның арнайы 
қабілеттері  -  мамандыққа  тәрбиелеу  мен  оқытуда  ӛзгеріп  тұрса  да  айта  қаларлықтай  тұрақты  жеке 
психологиялық  сапалардың  жиынтығы  деп  бӛліп  қарастырады.  Белгілі  бір  іс  -  әрекетті  жүзеге  асыруда 
әрине алдымен тұлғаның оны табысты орындауына шарт түзетін педагогикалық (немесе арнайы кәсіптік) 
қабілеттері  мен  мүмкіндіктері  ескеріледі.  Басқаша  айтсақ,  тұлғаның  мұғалімдік  кәсіптік  немесе  педагог 
мамандығына қабілеті дегеніміз - ӛзі таңдап алған мамандығында табысты еңбектенуге  жағдай жасайтын 
жеке  -  психологиялық  ерекшеліктері  деуге  болады.  Бұл  пікірді  К.К.Платоновтың  «тұлға  дегеніміз  - 
біріккен барлық психологиялық сапалары практикалық іс - әрекетін бағыттайтын қашан да нақты адам» – 
дегені дәріптейді. Мұндай жағдайда, мамандыққа болған қабілеттілігін, іс - әрекетінің ӛзі қоятын талаптар 
жинақтап бағыт беріп тұрады. 
Тӛртінші  шарты  немесе  тұлғаның  құрылымы  –  мінез  -  құлқы  мен  жүріс  -  тұрысының  сипаты 
немесе  қарым  -  қатынас  амалдары.  Әрбір  адамда    басқарушы,  қозғаушы  (қоздырушы)  немесе  тежеуші 
(релаксация),  реттеуші,  мысалы,  педагогикалық  іс  -  әрекетте,  тұлғаның  белгілі  бір  іс  -  қимылының 
бағыттылығына  тұтастық  сипат  береді.  Бұл  туралы    М.С.Каган  тұлғаны  оның  мінез  және  темпераменті, 
дене  сапалары  т.б.  анықталмайды,  керісінше  нені  қалай  бағалауы,  не  нәрсені  біледі,  не  нәрсені    істей 
алады, қолынан не келеді, кіммен қалай қарым - қатынас орната алады...қажеттенулері неден тұрады - міне 
осылар анықтайды.  Бұлар ӛз  кезегінде  педагог маман  тұлғасының құрылымын  анықтап  алу  үшін  қажет. 
Жоғарыда  айтылғандарға  негіздей  отырып  біз  педагог  маман  тұлғасының  құрылымын  тӛмендегіше 
анықтауға мүмкіндік алдық: 
-
 
таңдап алған мамандығына бағытталған бірқатар сипаттамаларының  болуы; 
-
 
педагог  маман  ретінде  ӛз  міндетін  атқаруына  қажетті  тұлғалық  сапалары  мен  қабілеттерінің 
болуы; 
-
 
жеке ӛзіндік ерекшеліктерінің болуы; 
Бұл  тұлғалық  құрылымдар  педагог  мамандығына  бағыт  беру  мақсатындағы  оқу  -  тәрбие 
барысында    дамытуды  керек  ететінін  қаперде  тұту  маңызды.  Осы  келтірілген  ой  -  тұжырымдар  тәрбие 
жұмыстары  арқылы  студенттердің  педагог  мамандығына  бағытталған  қалыптастырудың  біз  анықтаған 
құрамының  дұрыстығын  дәлелдейді.  Атап  айтсақ,  педагогикалық  тапқырлығы,  педагогикалық  сезімі 
(интуициясы),  сӛз  байлығы  мен  ділмарлығы,  оқушыларды  еліктетіп  соңынан  ертіп  әкететін  іс  - 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене тәрбиесі» сериясы, №3 (30), 2011ж. 
97 
қимылының  ұрымталдығы,  олардың  ӛмір  тәжірибесіне  тәрбиелік  бағыт  бере  алатын  білім,  білігін 
дамытып қалыптастырудың маңыздылығын кӛрсетеді. 
Студенттердің бойында дұрыс және шешен сӛйлеу, қоғамдық ортада ӛзін - ӛзі ұстай білу, бәсекеге 
қабілетті құзыреттілікті қалыптастыру қазіргі қажеттілік. 
Студенттерді  ойдағыдай  тәрбиелеуде  біздің  мүмкіндігіміз  бар.  Ӛйткені,  ол  үшін  батыс 
мәдениетімен,  білімімен  бәсекеге  түсе  алатындай  ХХІ  ғасырда  рухы  биік  мәдениетіміз  бен  біліми 
әлеуетімізді  қалыптастыруды  қолға  алу  ӛте  -  мӛте  маңызды.  Рухы  мен  мәдениеті  биік,  білімі  терең 
деңгейдегі  ұлт жаһандану  деген  алып мұхиттың үстінде  ӛзінің  келбетін жоғалтпайды. Ондай  ұлттың да, 
мемлекеттің де болашағы жарқын.  
 
1. Кузмина Э.М. Методы системного педагогического исследования: – Л., 1980. - 172с. 
2. Роботова А.С. и др. Введение в педагогическую деятельность. –М.: 1990. - 232с.  
3. Платонов К.К. Знание иерархии системных качеств для психологии // Проблемы исследования 
индивидуальности. – Пермь,1978. - вып.2. -89с. 
4. Ковалев А.Г. Психология личности. -М.: 1970.- С. 139 - 391. 
5. Каган М.С. Человеческая деятельность. -М.: 1974. – С. 115 - 282. 
6. Макаренко А.С. Ұстаздық дастан. - М.: 1965.-555б. 
 
Резюме 
В  данной  статье  рассматривается  педагогическая  направленность    студентов  как  предпосылка 
формирования конкурентноспособности будущего специалиста.   
 
Summary 
The article is considered the forming  of  students' abitity the works by the students using their activity in 
to prachice shon the necassary condition by the gualities.   
 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: