Спорттағы жаттығу және жарыс іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері қ.І. Адамбеков

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
31 
1.
 
Есенбаева А. Суицид және жаӛспірім. «Жетісу» газеті, №55, 2011. 
2.
 
Амбрумова А.Г. // Комплексные исследования в суицидологии. – М., 1986. – С. 7-25. 
3.
 
Антохин Г.А. // Актуальные проблемы суицидологии. – М., 1981. – С. 168-177. 
4.
 
Дюркгейм Э. Самоубийство. Социологический этюд: перевод с франц. 2-е издание. – М., 1994. 
5.
 
Кузнецов В.Е. // Комплексные исследования в суицидологии. – М., 1986. – с. 84-93. 
6.
 
Постовалова Л.И. // Сравнительно-возрастные исследования в суицидологии. – М., 1989. – с. 24-34. 
7.
 
Трегубов Л.З., Вагин Ю.Р. Эстетика самоубийства. – Пермь, 1993. 
8.
 
Фрейд З. “Я“ и “Оно“. Труды разных лет: Перевод с нем. – Тбилиси, 1991, Т. 1-2. 
9.
 
Shneidman E. // Suicidology: contemporary development. – N.Y., 1976. – P. 5-28. 
 
ЖОК 796/799:378 
 
ДЕНЕ МӘДЕНИЕТІ САБАҚТАРЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚУ ПРОЦЕСТЕРІН 
БЕЛСЕНДІРУДЕГІ МОТИВАЦИЯНЫҢ РОЛІ 
 
С.К. Юмашева – б.ғ.к., проф., Абай атындағы ҚазҰПУ,  
Р.Ж. Нарибай – б.ғ.к., доцент, Абай атындағы ҚазҰПУ, 
Ж.А. Юмашева – п.ғ.к., оқытушы, ҚазҰТУ 
 
Қазіргі таңда жоғарғы оқу орындарында білім берудің аса ӛзекті мәселесінің бірі, ағарту ҥрдісінің 
сапалылығын  арттыру.  Сапаны  жоғарылату  мақсатында  университеттің  барлық  қызметтік  қҧрылы-
мына ғана емес, сонымен қатар студенттерге де қатысты тҧрақты мониторинг қажет. Заманауи білім 
беру жағдайында оқу ҥрдісін жетілдіру кӛптеген факторлерге негізделген, соның ішінде айтарлықтай 
назар  аудартатыны,  студенттер  мотивациясы.  Әлеуметтік  зерттеу  [1,  2,  3]  нәтижелері  кӛрсеткендей 
студенттер мотивациясы біркелкі емес, ол сандаған факторлерге: студенттің жеке даралық ерекшелік-
теріне,  жақын  референттік  топ  сипатына,  студенттік  ҧжым  дамуының  деңгейіне  байланысты.  Бір 
жағынан адамның мінез-қҧлық мотивациясы (біз қарастырып отырған жағдайда – студенттің), кӛзқа-
рас,  бағдарлау  бағамдылығы,  оның  әлеуметтік  қатарын  қалыптастыру  (топтың,ҧжымның)  кӛрінісі 
болып  табылады.  Сондықтан,  студенттердің  танымдық,  ғылыми,  ҧжымдық  белсенділіктерінің  кӛзі 
және жағдайы, олардың жоғарғы оқу орнындағы әрқандай іс-әрекеттерін ықпалдау себептері болып, 
кҥрделі мотив қҧрылымдары саналады. Мәселен, студенттердің оқу мотивациясы, нақты – оқу іс-әре-
кетін  қамтитын,  жеке  мотивация  тҥрі  ретінде  қарастырылады.  Ол  бірқатар  арнайы  факторлармен 
анықталынады: 
-
 
білім беру жҥйесімен, ағарту орындарымен; 
-
 
білім беру ҥрдісін ҧйымдастырумен; 
-
 
білім алушылардың субъективті ерекшеліктерімен; 
-
 
педагогтің ерекшеліктері, әсіресе, оның студенттерге деген қарым-қатынасымен; 
-
 
оқу пәнінің арнайылығымен. 
Оқу пәндерін сӛз еткенде, дене мәдениеті, біраз себептерге байланысты студенттер тарапынан ӛз 
дәрежесіне лайықты кӛңіл аударылмай отырған міндетті пән болып саналады. Кӛбінесе мҧндай кӛз-
қарас, дене мәдениеті және ӛз ағзаларының физикалық жағдайлары туралы қажетті білімнің жоқты-
ғынан туындайды. 
Әдетте, дене мәдениеті бойынша сабақтар шҧғылданушылардың жалпы дамытушы дене жаттығу-
ларын орындауға дәстҥрлі негізделінген. Алайда, кейде оқытушы берілген жаттығудың орындау тех-
никасын, оның функционалдық бағытын, нәтижесін, ағзаға әсер ету ерекшеліктерін жеткілікті тҥсін-
дірмейді. Сондықтан, студент кез-келген дене жаттығуларының мағыналық мазмҧны жайында қажет-
ті  ақпаратты  меңгере  алмайды,  сӛйтіп  оны  жете  қабылдамай,  орындау  техникасы  мен  бҧлшықет 
жҧмысына онша мән бермей атқарады, соның салдарынан кҥтілген нәтиже, әрине оқу мотивациясы 
жоққа келіп тіреледі.    
Дене  шынықтыру,  спортпен  шҧғылдану  қызығушылығын  тудыратын  қҧрал-жабдықтар  мен  әдіс-
терді  сараптап  анықтау  және  білім  алушы  жастармен  жҥргізілетін  ҥгіт-насихат,  педагогикалық, 
жҧмыстар  деңгейін  жоғарылату  мақсатында,  физикалық  статус  пен  ӛмір  сҥру  салтына  әсер  ететін 
нақты  қозғалыс  белсенділігінің  формасын,  және  физикалық  статустың  студенттер  контингентінің 
әлеуметтік-кәсіби жинақтылығына ықпалын оқытып ҥйрету қажеттілігі туындайды.   

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
32 
Әлеуметтік  тҧрғыдан  алғанда  дене  мәдениетінің маңыздылығы,  дене  шынықтыру  қҧралдарының 
және  спорттың  салауатты  ӛмір  сҥрудегі  ролі  мен  орны,  сонымен  қатар  зиянды  әдеттерден  арылуда 
ӛте маңызды аспекті болып табылады. Ҧйымдастыру аспектісінде ең тиімді және ҥнемділікке негіз-
делген  сабақ  жҥргізу  формасын  белгілеп  алу  қажет,  ол  ҥшін  дене  жҧмыскерлік  қабылеті  жалпы 
қабылданған әдіс бойынша анықталынады. 
Жҥргізілген  педагогикалық  экспериментте,  студенттерге    (шҧғылданушыларға)  дәрістер  оқылып 
және жекелей әңгіме ӛткізу арқылы белсенді әсер ету, яғни дене жаттығуларымен тыңғылықты айна-
лысуға шақыру мақсаты қойылды. Зерттеу жҧмысы, техникалық жоғарғы оқу мекемесінде дене тәр-
бие  сабағын  ӛткізу  мезетінде  15  адамнан  жинақталған  екі  оқу  топтарында  (бақылау  және  экспери-
менттік) жҥргізілді. Сабақ оқу жоспарына сәйкес ӛткізілді. Бақылау тобындағы оқу сабақтары дәстҥр-
лі жолмен, яғни студенттер оқытушының бақылауында болып, барлық талап етілген тапсырмаларды 
орындады. Эксперименттік топқа сабақ жҥргізу барысында оқытушы, студенттерге, орындалып жат-
қан  әрбір  жаттығудың  ағза  саулығы  ҥшін  қаншалықты  пайдасы  барлығын,  организм  функциясын 
жақсартуға, атап айтқанда жҥрек-тамыр, тыныс жҥйесіне, кҥштілік, шапшаңдық, тӛзімділік сапалары-
на,  жалпы  тҧтас  алғанда  олардың  соматотипологиялық  статусына  ҧтымды  әсерлігін  белсенді  тҥрде 
тҥсіндіріп отырды. 
PWC
170
 функционалдық сынамасы екі топта оқу жылының басында және соңында жҥргізілді. 
PWC
170
 тесті бойынша дене жҧмыскерлік қабылеті туралы мәліметтерді стандарттау ҥшін, сынама 
зерттелушілердің алдын-ала бой жазуынсыз ӛткізілді. 
Егер I және II жҥктемелер арасындағы анықталынған айырмашылық онша кӛп болмаса, онда, сол 
зерттелушінің PWC
170
 анықтау дәлдігі тӛмендейді. Ең бастысы, бҧл қан айналысын бақылаушы аппа-
рат жҥйесінің айырмашылық шамасы аз қуат бойынша дәл мӛлшерлей алмау қабылетіне байланысты. 
Сондықтан,  PWC
170
  сынамасын  жҥргізу  практикасында  екінші  жҥктеме  қуаты,  алғашқысынан 
әжептеурім айырмашылықта болуы тиіс. Бірінші және екінші жҥктемелер қарқындылығының крите-
рийі болып, осы жҥктемелер соңындағы жҥрек соғысы қызмет ете алуы мҥмкін. Алғашқы жҥктеме-
ден кейін жҥрек соғысы минӛтіне 100-120 ретке, ал екінші жҥктеме соңында минӛтіне 140-160 ретке 
жетеді. Егер бҧндай жағдай сақталынса, дене жҧмыскерлік қабылет шамасын анықтаудағы қателіктер 
практика жҥзінде болмашы ғана болады. 
Оқу жылының басында жҥргізілген Алғашқы зерттеу нәтижесі бойынша, оқу жылының басында 
жҥргізілген PWC170 тесті бойынша дене жҧмыскерлік қабылетінің орташа кӛрсеткіші эксперимент-
тік топта – 1172 кгм/мин, ал бақылау тобында – 1291 кгм/мин қҧрады. Әдебиеттерден алынған мәлі-
меттер бойынша, машықтанбаған 17-45 жастағы ер адамдардың дене жҧмыскерлік қабылеті 850-1200 
кгм/мин қҧрайды. Машықтанбаған адамдардың PWC
170
 шамасындағы ауытқу диапазоны, дене тҧрқы 
белгілеріндегі және салмағындағы айырмашылыққа байланысты. Sjostrand [4] бойынша машықтанба-
ған ересек адамдардың PWC
170
 шамасы 1185 кгм/мин қҧрайды. Біздің зерттеулерден алынған PWC
170
 
шамасы жоғарыда кӛрсетілген кӛрсеткішке, және де 1135,1 кгм/мин [5] кӛрсеткішіне жақынырақ. 
Оқу жылының соңына таман жҥргізілген PWC
170
 тестілеу нәтижелері, эксперименттік топтағы сту-
денттердің дене жҧмыскерлік қабылетінің абсолюттік кӛрсеткіші – 1227,4 кгм/мин тең болып, алғаш-
қы  кӛрсеткішпен  салыстырғанда  55,7  кгм/мин  ӛскен,  ал,  PWC
170
  салыстырмалы  кӛрсеткіші  19,7 
кгм/мин/кг тең, яғни 1,0%-ға артқан, бҧл дегеніміз тӛзімділік сапасының ӛсуімен білінген дене жат-
тығулары белсенділгінің ағзаға оң әсер факторы болып саналады. 
Бақылау тобындағы дене жҧмыскерлік қабылетінің кӛрсеткіші 1225,7 кгм/мин тең болып, салыс-
тырмалы  кӛрсеткіш  –  19,0  кгм/мин/кг  секілді  болмашы  ӛзгеріспен  қалған,  тіпті  аз  ғана  тӛмендеу 
жағына ығысқан. 
Қорытындылай  келе,  дене  жаттығуларын  саналы  тҥрде  орындау,  олардың  мазмҧны  жӛніндегі, 
бағыты мен ағзаға әсер ету жайлы білімділік, нәтижені айтарлықтай жақсартады. Студенттер мотива-
циясының маңыздылығы, оларды ағзаның физикалық жағдайы, дене дайындығы туралы ақпараттан-
дыру жолымен, тек оқу кезеңінде олардың кӛңіл кҥйлерін жақсартуға мҥмкіндік беріп қоймай, соны-
мен бірге тыңғылықты ӛздігінше дене жаттығуларымен шҧғылдануға тарта тҥседі. Ал, жасӛспірімдік 
кезеңдегі белсенді дене жаттығулары, кейінгі ӛмірде, тіпті адамдар содан соң мҥлдем тастап кеткен-
нің ӛзінде де ҧзақ уақыт жақсы денсаулықты сақтап тҧруға кепіл бола алады. 
 
1.
 
Багдасарьян  Н.Г.,  Немцов  А.А.,  Кансузян  Л.В.  ПослеВУЗовские  ожидания  студенческой  молодежи  // 
Социол. исслед. 2003. №2. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
33 
2.
 
Виштак О.В. Мотивационные предпочтения абитурентов и студентов // Социол.исслед. 2003. №2.  
3.
 
Попов О.А., Кондратьева О.Ю. Изменение мотивационно-ценностных ориентаций учащейся молодежи 
// Социол. исслед. 1999. №4. 
4.
 
Sjostrand T. Clinical cardiopulmonary physiology – NY.: Grune Stratton, 1960.  
5.
 
Капрман В.Л., Белоцерковский З.Б., Гудков И.А. Исследование физической работоспособности у спортс-
менов – М.: Изд-во «ФиС», 1974.  
                               
Резюме 
В  данной  статье  обсуждаются  одна  из  актуальных  проблем  сегодняшнего  дня,  качество  образовательного 
учебного процесса. 
                                   
Summary 
Importance of student motivation by informing them about physical state of their organism and their physical fitness. 
Conscious implementation of physical exercises, knowledge about their content, orientation and propitious influence on 
organism can guarantee long-term health preservation.     
 
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА 
 
Р.К. Бекмагамбетова – д.п.н., профессор КазНПУ им. Абая 
 
Дошкольный  возраст  является  наиболее  благоприятным  периодом  для  интеллектуального  разви-
тия ребенка.  
Период от рождения до поступления в школу является возрастом наиболее стремительного физи-
ческого и психического развития ребенка.  
Интеллектуальное развитие идет параллельно с физическим развитием ребенка.  
В дошкольном возрасте наблюдаются высокие темпы умственного развития, чем в последующие 
возрастные периоды, поэтому очень важно в это время не упустить возможности для интеллектуаль-
ного развития ребенка. 
В дошкольном возрасте в большей или меньшей степени проявляются такие свойства ума, как бы-
строта, критичность, гибкость мыслительных процессов, глубина, креативность, самостоятельность. 
Для каждой возрастной ступени присуща своя готовность к развитию тех или иных сторон интеллекта.     
В содержание интеллектуального развития дошкольника входит развитие интеллектуальных уме-
ний и навыков, воображения, восприятия, памяти, мышления.  
Основой  интеллектуального  развития  детей  дошкольного  возраста  является  сенсорное  развитие, 
которое  направлено  на  развитие  ощущений  и  восприятий.  Ребенок  познает  окружающий  мир  через 
ощущения и восприятие. Уровень развития ощущений и восприятия определяет успешность познава-
тельной деятельности ребенка. 
При помощи восприятия ребенок познает внешние свойства предметов в их совокупности (цвет, 
форму, величину), пространственное соотнесение частей друг с другом (слева, справа, над, сверху), 
вычленение мелких деталей. 
Следует  заметить,  что  именно  в  этот  период  важно  развивать  у  детей  звуковую  культуру  речи, 
учить их анализировать звуковую структуру слова, отражать в речи свои ощущения, понимание эмо-
циональной ситуации при изложении и пересказе событий из жизни сказочных героев. 
В дошкольном возрасте устанавливаются пространственные и временные представления, которы-
ми дети руководствуются в общении со взрослыми и сверстниками, особенно в разговорной речи. 
Между  восприятием  и  мышлением  существует  тесная  связь.  Восприятие  формируется  в  первые 
месяцы жизни ребенка, а начало развития мышления начинается в два года.   
В основе развития мышления лежит восприятие, которое предоставляет для углубленного позна-
ния чувственный (сенсорный) опыт.  
На протяжении дошкольного возраста восприятие готовит мышление, дает ему «пищу» для анали-
за, сравнения, обобщения, выводов.   
Мышление положительно влияет на развитие и совершенствование восприятия. 
В дошкольном возрасте развиваются различные формы мышления: 
– наглядно-действенное; 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
34 
– наглядно-образное; 
– словесно-логическое. 
Внутри всех форм мышления осуществляется развитие основных мыслительных операций.  
Именно в этот период учить детей мыслить – основная задача взрослых. 
В дошкольном возрасте следует учить анализировать, сравнивать, сопоставлять, обобщать, подво-
дить его к квалификации, побуждать к высказыванию собственных предположений. 
В этот период важно развивать память и воображение.  
Особенно важно развивать творческое воображение, а для этого надо детей подталкивать к откры-
тиям, учить фантазировать. 
В связи с этим уже с первых лет жизни ребенка необходимо заботиться о развитии его восприятия 
и мышления. 
Мыслительная  деятельность  невозможна  без  речи.  На  этапах  раннего  и  дошкольного  возраста 
решаются важнейшие задачи речевого развития: обогащение словарного запаса, воспитание звуковой 
культуры речи, формирование грамматического строя, развитие связной речи.  
Результатом познавательной деятельности независимо от того, в какой форме познания она осуще-
ствлялась (с помощью мышления или восприятия) являются знания. 
В этом возрасте происходит интенсивное развитие мышления. Ребенок усваивает ряд новых зна-
ний  об  окружающей  действительности  и  вместе  с  тем  овладевает  простейшими  способами  мышле-
ния, учится анализировать, сравнивать, обобщать свои наблюдения. 
Таким образом, для полноценного интеллектуального развития ребенка необходимо заботиться о 
развитии восприятия и мышления.  
Следует отметить, важнейшими задачами интеллектуального развития детей дошкольного возра-
ста является: 
– сенсорное развитие; 
– развитие мыслительной деятельности (овладение мыслительными операциями, познавательными 
процессами); 
– развитие речи. 
Интенсивное развитие интеллекта в дошкольном возрасте повышает обучаемость детей в школе и 
играет большую роль в образованности взрослого человека. 
Интеллектуальное развитие дошкольника осуществляется в семье и в дошкольных организациях. 
Полноценное интеллектуальное развитие детей дошкольного возраста происходит только в педа-
гогически правильной организованной деятельности.  
Решающее значение в интеллектуальном развитии ребенка имеет целенаправленная работа в  этом 
направлении. 
Таким образом, интеллектуальное развитие детей раннего и дошкольного возраста – это система-
тическое и целенаправленное педагогическое воздействие на ребенка с целью развития ума.  
Это воздействие осуществляется взрослыми и включает систему разнообразных средств, методов 
и форм, создание условий, обеспечивающих интеллектуальное развитие детей. 
В качестве основных условий реализации концепции выступают: 
– осуществление интеллектуального развития детей раннего и дошкольного возраста совместными 
усилиями родителей и воспитателей; 
–  расширение  сферы  участия  родителей  в  организации  педагогического  процесса  в  дошкольных 
организациях; 
– подготовка родителей и воспитателей к интеллектуальному развитию детей раннего и дошколь-
ного возраста; 
–  проведение  психолого-педагогических  консультации  для  родителей  и  воспитателей  по  осуще-
ствлению интеллектуального развития ребенка; 
–  установление  партнерских  отношений  между  семьей  и  дошкольными  организациями  в  осуще-
ствлении интеллектуального развития детей раннего и дошкольного возраста; 
– наличие четко обоснованных целей и содержания, направленных на интеллектуальное развитие 
ребенка в семье и в дошкольных организациях; 
–  создание  в  семье  и  в  дошкольных  организациях  условий,  обеспечивающих  интеллектуальное 
развитие  детей раннего и дошкольного возраста; 
– в работе с детьми необходимо создавать такие ситуации, чтобы ребенок всегда находился в зоне 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
35 
ближайшего развития; 
–  интеллектуальное  развитие  детей  раннего  и  дошкольного  возраста  осуществляется  в  игровой 
деятельности; 
– общаясь с ребенком, следует предоставлять ему свободу в выборе деятельности, создавать эмо-
циональный подъем, атмосферу фантазии, романтики, сказки; 
–  широкое  использование  в  работе  с  детьми  познавательных  сказок,  реалистических  рассказов, 
введение  сказочных  персонажей,  игровых  упражнений,  конструирование  из  разнообразных  элемен-
тов с использованием различных способов их соединения и возможного расположения частей; 
– постепенное наполнение предметно-развивающей среды. 
 
Бҧл мақалада мектепке дейінгі жастағы балалардың интеллектуалды жетілу мәселелері 
қарастырылады. Автордың ойы бойынша мектепке дейінгі кезең балалардың интеллектуалды дамуына 
ең қолайлы кезең, сондықтан бҧл уақытты жіберіп алмау маңызды. 
Резюме 
В данной статье рассматриваются проблема интеллектуального развития детей дошкольного возраста. По – 
мнению  автора,  благоприятным  периодом  для  интеллектуального  развития  ребенка  является  дошкольный 
период, поэтому важно не упустить это время. 
 
Summary 
In this article the problem of intellectual development of children of preschool age is considered. On – to opinion, the 
author the favorable period for intellectual development of the child is the preschool period therefore it is important not 
to miss this time. 
 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: