Сулейменов Пиримбек Муханбетович
ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ
жүктеу/скачать 1,89 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1.4. ӘЛЕУМЕТТІК ФИЛОСОФИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ Әлеуметтік философияның функцияларын ол бар қоғамға қатысты, және оны оқитын студентке қатысты қарастыру керек: бұл функциялар бір-біріне жақын, бірақ бірдей емес. С.Л.Франктың анықтауынша әлеуметтік философияның зерттеу аймағы – қоғамдық өмірдің мәні, оның адамның индивидуалды өмірімен қатынасы және қоғамдық өмірдің құндылықтық қырларының жалпы өмірдің фундаменталды құндылықтарына қатынасы. Осылайша, "әлеуметтік философияның" көпқырлы, көпөлшемді "түпкілікті формуласын" тауып және оның тегі жағынан тарихи, табиғаты жағынан философиялық болып табылатын әлеуметтанумен, мәдениеттанумен салыстырғанда немен айналысатынын біле аламыз. Біріншіден, ә леуметтік философия функцияларын тек философиялық жүйеде ғана емес, бүкіл әлеуметтік-гуманитарлық білім жүйесінде де жеткілікті түрде айқын жеткізуге болатындығы анық. Ә леуметтік философияны зерттеуші ғалымдардың пікірлерімен келісе отырып, оның дүниетанымдық функция атқаратынын айтуға болады. Өйткені, ол "әлеуметтік әлемді" бейнелеп қана қоймай, оның саналы бейнесі ретінде "оны жаратады да". Әлеуметтік философия әлеуметтік әлемнің "картинасы", оның бейнесі ғана емес, ол сонымен қатар, әлеуметтік идеалдар мен құндылықтарды нақты шындықпен салыстыра отырып, оның нақты өмірмен байланысын анықтай отырып, осы әлемді жаратады да. Екіншіден – методологиялық функция. Оны әлеуметтік философия пәндік және теориялық форма ретінде қызмет ете отырып және әлеуметтік құбылыстарды тануда методологиялык бағдарлар мен жалпы философиялык принциптерді пайдаланудың үлгісі бола отырып атқарады. Олардың қатарына, мысалы, диалектика принципі (тарихилық принципі, абстрактылыдан нақтыға өту принципі және басқалары) және синергетика принципі (бүтін, органикалық, өзін-өзі басқарушы және өзін-өзі ұйымдастырушы жүйелердің жүйелік- құрылымдық ұйымының жалпы теориясы) жатады. Әлеуметтік философия әлеуметтік-гуманитарлық білімдерді пәндік тұрғыда ұйымдастыра отырып, оның методологиялық өзегі ретінде көрінеді (мысалы, кешегі өткенде ғана ол "тарихи материализм" рөлімен көзге түсті).Әлеуметтік танымның методологиялық бағдарында герменевтиканың да түсіндіру және интерпретациялау философиясы ретіндегі үлкен маңызы бар. Әлеуметтік философия мен "әлеуметтік философтардың" қазіргі жағдайы екі христианды еске түсіреді: біріншісі өз құдайына сыйына отырып, оны үнемі мадақтап отырса, екіншісі оған үнемі сұрақ жаудырумен өтеді. Әлеуметтік философияда да сол сияқты: біріншілері өзінің "құдайы" – қоғамды мадақтай отырып, оның ақыл-ойынан, жетістігінен және прогресінен үміт күтсе, екіншілері - "Біз кімбіз? Қайдан шықтық? Қайда барамыз? Әлемдегі біздің болмысымыздың мәні неде?" – деген сұрақтармен, қалыптасқан ахуалдың шешімін іздейді. Бұлардың екеуінің арасындағы ұқсастық олар ең алдымен түсінуге ұмтылып, сонан кейін ғана "түсіндіруге" тырысады. Үшінші функциясы әлеуметтік философияның оның танымдық, эвристикалық қызметі болып табылады. Ол танымдық мәдениеттің элементі ретінде нақтылықты тек "бейнелеп" қана қоймай, қоғамдық өмірдің заңдылықтары мен принциптерін қалыптастыра отырып, бір нәрсені ашуға қабілеті бар, белгілі бір эвристикалык ерекшеліктерімен айрықшаланады. Ол қоғамдық сана мен қоғамдық болмыс арасындағы қарым-қатынастарды зерттеп, қоғамға қажет әлеуметтік және философиялық теорияны дамытудан тұрады. Бұл жұмысты әлеуметтік философтар жүзеге асырады. Теорияның дамуы қоғам, қоғамның қалыптасуы, экономика, өркениеттің және т.б. сияқты әлеуметтік философияның негізгі категориялары мен тұжырымдамаларын анықтауды, және оларды кейбір принциптер негізінде салынған белгілі бір жүйеге келтіруді қамтиды. Шығыс Еуропа мен Ресей елдерінде дамыған (кеңестік) социализмнен демократиялық капитализмге көшу жүзеге асырылып жатыр. Бұл көшу кезеңі марксизм-ленинизмге және оның әлеуметтік- философиялық компонентіне, тарихи материализмге қайшы келеді. Ресей және шетел философтары тарихи материализмнің күйреуінен кейін пайда болған әлеуметтікфилософиялық вакуумды толтыру міндетіне тап болады. Төртінші функциясы аксиологиялық, әлеуметтік философия, әлеуметтік болмыстың кұндылықтың негіздерін пайымдай отырып, аксиологиялық функцияны атқарады. Оның ішінде белгілі дәрежеде тәрбиелеуші функция да кіреді: әлеуметтік философия, біріншіден, танымның, гуманитарлық ойлаудың белгілі мәдениетін тәрбиелейді; екіншіден, адамдардың және бүтіндей қоғамның белгілі кұндылықтық бағдарларын тәрбиелейді, қалыптастырады. Бесінші функциясы болжамдық, әлеуметтік философия кейбір философиялық концепциялардағы әлеуметтік болжаудың сәтсіз және ғылыми негізі жоқ деп жарияланғанына қарамастан, болжамдық қызмет те атқарады. Болжамдық функцияның нәтижесі бұл қоғам мен адамзат дамуының ықтимал (шынайы және формальді) сценарийлерін анықтайтын болжам болып табылады. Бұл сценарийлерге әлеуметтік дамудың нақты мақсаттары мен оларды жүзеге асырудың нақты жолдары кіреді. Қоғам мен адамзат дамуының ықтимал сценарийлері тек қолданыстағы әлеуметтік-философиялық принциптер негізінде дами алады. Қоғам дамуының сценарийлерін дамытуға бағытталған әлеуметтікфилософиялық көзқарас бүгінгі күні елімізде басым болып отырған прагматикалық көзқарастан ерекшеленеді, ол мезеттік мүдделер көзқарасынан тарихи шақыруға реакцияны білдіріп, қандай да бір моральдік мақсатқа ұмтылудың орнына біз жай ғана жағдай барысымен әрекет етеміз. Егер біз оқиғаларды қолданбайтын болсақ, олар бізден және біздің қағидаттардан басым болады. Ұзақ уақыт бойы кеңестік халықтың санасына болжамды жаулармен қақтығыс идеясы орнатылып келді: капиталистер, буржуазиялықтар, бизнесмендер, спекулянттар және т.б. Енді қарама-қарсы пікір мен әрекеттерге қатысты толеранттылыққа (шыдамдылыққа) үйрену керек. Әлеуметтік философияның болжамдық функциясы қоғам мен адамзат дамуының үрдістері, болашақтағы әлеуметтік қарама-қайшылықтар мен қақтығыстар үрдістері туралы негізделген болжамдарды әзірлеуде көмектеседі.Әлеуметтік философияның білімділік функциясы студенттердің, жетекшілердің және саясаткерлердің оны зерттеуі арқылы көрініс табады. Әлеуметтік философия негіздерін білу оны жанжалдардың алдын-алуға және шешуге, қоғам мен адамзат дамуының негізгі үрдістерін түсінуге қолдануға мүмкіндік береді. Көптеген адамдардың әлеуметтік философия саласындағы білімінің жетіспеушілігі – елімізді сілкіндіретін коммунистік, жойқын және әртүрлі қақтығыстар сияқты зиянды шешімдердің, утопиялық жобалардың себептерінің бірі болып табылады. Әлеуметтік философияның міндеті қазіргі дағдарыс жағдайында қоғамды талдау, дамудың нұсқаларын, олардың себептері, әдістері мен жоспарлары бағалау болып табылады (мысалы, Ресей). Бұл жерде ол өтпелі қоғам болып табылады, сондықтан мұндай кезеңде арандатушылық пен қақтығыстарды шешу саласын білдіретін саясаттың (және саясаткерлердің) рөлі маңызды. Мұндай қақтығыстар, бір жағынан, мемлекеттің даму көзі болып табылады, екінші жағынан, көбісі әлеуметтік қақтығыстарды шебер басқаруға жол бермейтін материалдық, психологиялық және адамдық құрбандармен қоса жүреді. Әлеуметтік философияның болжамдық функциясы қоғамның түрлі салаларындағы жанжалдардың себептерін талдауға, түсінуге және оларды шешудің әлеуметтік-философиялық жолын анықтуға көмектеседі. Бұл негізгі әлеуметтік субъектілердің (қоғамдық құрылымдардың, әлеуметтік топтардың, мекемелердің, ұйымдардың) даму тенденцияларын, мүдделер динамикасын және т.б. талдауын білдіреді. Әлеуметтік философияның кейбір әлеуметтік қоғамдастықтардың (топ, тап, мемлекет, ұлт) мүддесінде шындықты түрлендіру жобасын жасау болып табылады. Бұл түрлендірулер әлеуметтік мекеме, мемлекет, құрылымдар, өркениеттің өзгеруіне байланысты болуы мүмкін, сонымен қатар, өзіне мақсаты, пәні, құралдары, мерзімі, өзгеру жылдамдығы (мысалы, Ресейдің социалистік қайта құрудың марксист-лениндік жобасы) ақпаратын да қамтуы керек. Бұл жағдайда әлеуметтік философия идеологиялық сипатқа ие болады, және кейбір саяси шешімдерге байланысты ақтаушы инстанция рөлін атқаруы мүмкін. Дағдарыс кезінде, одан шығу жолдарын іздеу керек кезде, жаңа идеялар мен оларды жүзеге асыру құралдары қажет болғанда басқарушы элита мен интеллигенция түріндегі қоғам өкілдері әрқашан әлеуметтік философияға жолығады. Экологиялық дағдарыс жағдайлары мен постиндустриалды өркениеттің шегіне жеткен әлем, және ескірген пролетарлық-социалистік жүйеден бас тарту жолындағы Ресей де дәл осындай жағдайға тап болды. Мұндағы ресейлік жолды таңдау өте күрделі мәселе: ол кеңес индустриализмі құрылуымен шартталған. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|