Свидетельство

В данной работе мы сочли правильным,  придерживаясь этого  мнения, 
рассматривать идиомы в составе  фразеологических единиц.
Классификация фразеологических единиц -  еще один спорный момент 
в  данном   разделе  язы кознания.  Так,  наприм ер,  в  русской  и  казахской 
лингвистике  на  протяж ении  долги х  лет  устан ови лась  классиф икация, 
п р е д с т а в л е н н а я   а к а д ем и к о м   В .В .В и н о гр а д о в ы м ,  со гл асн о   к о торой  
ф разеологические  единицы   д елятся  на  три   группы:  ф разеологические 
сращения,  фразеологические  единства  и  фразеологические  сочетания  [3]. 
Тогда как в английской лингвистике нет определенной классификации: здесь 
ФЕ разделяют на подгруппы по их структуре, в соответствии с частями речи, 
которым они эквиваленты,  по тематике и т.п.
Учитывая  данные  обстоятельства,  в  работе  мы  реш или  не  разделять 
Ф Е  на  п о д гр у п п ы ,  а  р а с с м о т р е т ь   о с о б е н н о с т и   их  и с п о л ь зо в ан и я   в 
публицистических  заглавиях  в  соответствии  с  функциями,  которые  они 
выполняют.
Многие лингвисты определяли для ФЕ различные функции, остановимся 
на самых важных.
•  Н о м и н ат и в н а я   ф у н к ц и я   выражается  в  соотношении  с  объектами 
реального мира, с различными ситуациями, а также способностью пополнять 
лексический состав языка: « Қ араж үзд іл іктің  белгісі емеіі немене?» («Заман- 
Қазақстан»,  далее  -  
3 - Қ   -  
07.04.1995);  «Қас  ңагым  сәтте...»
 
(«Парасат», 
далее  -   П   -   2003.  № 10);  «Айналайынга»  таяң  т астам  ж ер»
 
(«Егемен 
Қазақстан»,  далее  -   ЕҚ -   13.11.2009);  «До ядерной  бомбы рукой  подат ь» 
(«Российская  газета»,  далее  -  РГ  -   11.02.2001);  «Скутер Депардье угнали 
под носом у  полицейских» ( Р Г - 26.03.2013); «Depth M akes Vancouver a D ark 
H orse in M .L.S.»  («The New York times», далее -  TNYT -   10.03.2012);  «New 
Delhi hunts fo r   ‘black money»
 
(TNYT -  21.05.1972).
•  Стилистическая  функция  -   целенаправленное  использование  ФЕ 
для достижения определенного стилистического эффекта. К стилистическим 
функциям характерны экспрессивно-образная, эмоционально-экспрессивная 
и  прочие  дополнительные  функции:  «Буынсыз  ж ерге  пыш ац  урмайыц» 
(П 
-  
2006.  № 10);  «Крокодилдің  коз  ж асы »  немесе  м онополист ер  неге 
ж ы лайды?»  («Жас  Алаш»,  далее  -   Ж А  -   11.04.2002);  «Баягы   ж арт ас 
сол  жартас»
 
(«Сарыарқа  самалы»  -   27.03.2010);  «Ж илье  бьет  ключом» 
( Р Г - 25.03.2013); «Упорней золотые руки»
 
(РГ 
-  
12.08.2012);
«
Michelangelo's 
Forbidden F ru it Was a Fig» (TNYT -13.03.1989); «Rockies F a n s and Revenues 
Are  Vanishing In to   Thin A ir»  (TNYT -   14.06.2005).
•  Далеко  не  всегда  у  ж урналиста  есть  возможность  выразить  свою 
точку  зрен и я  к  и злож ен н ой   в  статье  н ово сти ,  в  таком   сл учае  в  ход 
пускается оценочная функция, которая также свойственна ФЕ:  «Отырсац 
опац,  т урсац  сопац»  цы ргы здарга  цайт пек  керек?»  («А йқап»,  далее
82
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

А -   16.12.2005);  «Ай  қарап  ж үр ме,  түге...»  (А -  02.04.2008);  «Не  всем  до 
лампочки»
 
(РГ -  25.11.2005);  «Китай  в  очередной ра з показал ВТО,  кто  в 
даме хозяин»
 
(«Комсомольская правда», далее -  К П  -  20.06.2012); «Командир 
«под мухой»
 
(РГ -  05.08.2003);  «Health  Care Is New Darling O f P ork B arrel 
Spending»  (TNYT -  25.12.2001);  «Looking fo r  m issing F light 370,  the  ‘needle 
in a haystack»  («The Washington post», далее -  TW P -  25.03.2014).
• 
Еще одной отличительной чертой ФЕ, которую мы хотели бы выделить 
в  данной  работе,  является  их  этнокогнитивная  функция.  Н есмотря  на 
то,  что  среди фразеологических единиц разных языков есть  много  общего, 
а  некоторые  даже  являю тся  дословны ми  переводами  одного  и  того  же 
фразеологизма  («Батыр  да  бір  оцтыц»  немесе  «Ахиллест ің  окіиес»  (ЕҚ
-   17.11.2012);  «Ахиллесова  пята  Брэда  Питта»  (КП   -   05.12.2003),  «Poll: 
Benghazi  is  по  A ch illes  h eel fo r   C linton»  (TW P  -   04.03.2014)),  в  каждом 
языке,  как  отдельной  культуре,  есть  группа  устойчивых  словосочетаний, 
свойственных данному  менталитету,  нации и  этнокультуре.  Рассмотрим на 
примере следующих заголовков из казахстанских периодических изданий.
«Б есікт ен  белі  шьщпай  ж атып,  өм ірден  неге  т үңіледі?»  (ЕҚ   -  
26.02.2011).  Устойчивое  сочетание  слов  «бесіктен  белі  шықпай»  дословно 
п ер ев о д и т ся,  к ак  «не  вы й д я   ещ е  из  колы бели».  Е го  м ож но  счи тать 
синонимичным  фразе  «молоко  на  губах  еще  не  обсохло»  в  русском  языке 
и «he  is w et behind the  ears»  или «he  is  still green»  в английском,  однако для 
казахов «бесік» является не просто колыбелью-качалкой, а золотым гнездом 
младенца, особо важным атрибутом в быту, и существует целый ряд обычаев 
и традиций,  связанных с укладыванием и отучением младенца от люльки.
«Білімнің цара іиаңырагында талаптыга нүр жауар» (3-Қ -27.06.2003). 
«Ш ацырақ» -   это  круг образующий  потолок юрты.  Для казахов он служит 
символом  дома,  домаш него  очага,  продолжения  рода  (русс,  «домаш ний 
очаг», англ.  «Lares and Penates»), поэтому не случайно можно встретить его 
изображение  на  гербе  современного  Казахстана.  Ш ацырақ  был  семейной 
реликвией, передавался из поколения в поколение, а қара шацырақ юрты отца 
почитался сыновьями как святыня. Поэтому сегодня используя фразеологизм 
«қара  ш ацырақ»,  казахи  подразумевают  «почитаемый,  уважаемы й  дом», 
который,  как в данном примере,  также  может употребляться в  переносном 
значении «альма-матер»  (англ.  “alma mater»).
«Жыры бітпейтін Ш ардара немесе топан су цаупінен  Сыр елі т^аиіан 
цүтылады?» (А -  20.02.2008) или «Байцоцырдыц «ж ыры» цаиіан бітеді?» 
(Z-K   -   24.05.1996).  «Ж ы р»  -   это  «песня»,  то  есть  «ж ы ры   б ітпейтін» 
переводится как «чья песня не кончается». Казахский народ всегда считался 
талантливым,  особенно в пении.  Не было  никогда вечерних посиделок или 
каких-либо других торжеств, где не был воспет хоть один «жыр». Как хозяева 
дома,  так  и  гости  от  малого  до  великого  все  с  удовольствием  встречали
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
83

рассветы,  воспевая  народные  песни.  Отсюда  и  произошел  фразеологизм 
«ж ы р ы   б іт п е й т ін » ,  что  о зн а ч а е т   « н е с к о н ч а е м ы й ,  б ес к о н е ч н ы й » , 
альтернативой которому могут послужить ФЕ «конца-краю нет» и «ни конца, 
ни края» в русском, а также «long-winded» и «long-drawn-out» в английском 
языках.
«Қ"аймагы  бузылмаган  т^азақ цаласы  циял ма?..»  ( J A -   19.04.2003).  ФЕ 
«қаймагы бүзылмаган» дословно переводится сложно, примерное значение
-  «цельное молоко, составные части которого не подвергались воздействию 
посредством  их  регулирования».  М олочные  изделия  издревле  считались 
одним из основных блюд у казахов. Сүт, қымыз, шүбат, айран, қатық, қаймақ и 
еще множество разновидностей молочных продуктов называли одним словом
-  «ақ». И  считалось уму не постижимым, если на столе не было хоть одного 
из вышеуказанных продуктов. Такая высокая значимость молочных изделий 
в культуре и породило в следствие множество устойчивых словосочетаний в 
языке. Как таковой альтернативы данному выражению во фразеологическом 
запасе русского и английского языков нет. Можно лишь указать следующие 
слова-синоним ы :  «нетронуты й,  неизм енны й,  в  первозданном   виде»  и 
«primordial», «primary» или «untouched» в английском языке.
«Қой аузынан шоп алмайтын момын қыздар үнайды»  ( А -   17.01.2007). 
Весьма кроткого  человека  казахи называют  «қой  аузынан шоп  алмас»,  что 
дословно переводится, как «у барана из рта и травинку не вырвет».  Схожие 
по  значению  фразеологизмы есть  и в русском  («и  мухи не  обидит»,  «воды 
не  замутит»),  и  в  английском  («he  w ouldn’t  hurt  а  Ну»)  языках.  Однако 
вместо «мухи», что используется во всех перечисленных языках, «главным 
героем» фразеологизма в казахском языке оказывается баран, что неспроста. 
Основной отраслью хозяйства казахов было кочевое скотоводство. Особенно 
широко распространённой деятельностью было разведение овец и баранов, 
что  объяснялось  не  особой «придирчивостью»  этих животных ни к корму, 
ни к климатическим условиям, а также их послуш ностью и кротостью.  Эти 
качества и послужили основой для образования таких фразеологизмов,  как 
«қойдан жуас».  «қой аузынан шоп алмас»,  «қойдан қоцыр».
Т аки е  ф р а зе о л о г и ч е с к и е   е д и н и ц ы ,  н о с я щ и е   эт н о к о гн и т и в н ы й  
характер,  встречаются  в  заголовках  как  российских:  «Без  царя  в  голове» 
(RG  -   10.09.2008);  «П ервы й  блин  комом»  (RG  -   01.03.2012);  «М иссия 
невыполнима:  Законодательство  в  области  промыш ленной  безопасности 
напоминает триш кин  кафтан»  (RG -   14.02.2012);  «Тетрадки  для учеников 
влетят в копеечку?» (КР -11.08.2008); «Денисов погнался за длинным рублем 
в  «Анжи»  (КР -   17.06.2013),  так и  американских  периодических  изданий: 
«Explaining quantum computing in plain English» (T W P -02.01.2014); «В from 
B ull’s  Foot  -  Ship-Shape  and Bristol Fashion»  (TNYT -   16.08.1896);  «To  grin 
like a Cheshire cat»  (TNYT -   11.09.1887).
84
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

Как мы видим, фразеологизмы не только придают тексту стилистическую 
окраску,  но  и  несет  в  себе  определенный  национальный  познавательный 
характер.  Это  служит  дополнительной  причиной  для  использования  ФЕ 
журналистами в названиях своих статей.
В  д а н н о й   с т а т ь е   м ы   р а с с м о т р е л и   ф р а зе о л о г и ч е с к и е   е д и н и ц ы  
в  р ол и   язы ковы х  средств,  и сп ользуем ы х  ж у р н ал и стам и   в  заглави ях 
публицистических  статей  для  усиления  их  прагматического  воздействия 
на  потенциального  реципиента.  В  ходе  исследования  мы  обратили  особое 
внимание  на  этнокогнитивную  функцию,  одну  из  главных  особенностей, 
фразеологических  единиц,  которая  до  сих  пор  не  исследовалась  должным 
образом. Учитывая, что каждая фразеологическая единица является одной из 
тысячи достояний того или иного языка, мы убедились в том, что они также 
являются  отражением культуры целого  народа.  Вследствие  чего,  несмотря 
на общую схожесть, неминуемы отличия при употреблении фразеологизмов 
в  дискурсе  казахского,  русского  и  английского  языков.  Учитывая  такой 
стилистический,  этнокогнитивный  и,  главное,  прагматический  потенциал 
фразеологических единиц, можно смело утверждать, что они являются одним 
из  часто  употребляемых  и,  самое  важное,  успеш ны х  языковых  средств, 
используемых в газетных заголовках для выполнения его главной функции
-  информативности, наряду с привлечением читательского  интереса, что, в 
свою очередь, является основной целью автора.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1  R eah,  D .,  1998.  The  Language  o f  N ew spapers.  London;  N ew   York: 
Routledge:  International Ltd, pp:  126.
2 Garst, R. E. and Bernstein, Т. M.  1961. Headlines and Deadlines. U.S.A.: 
New York,  Columbia University Press, pp:  237.
3 Кунин, A. B. 2005. Курс фразеологии современного английского языка: 
Учебное пособие.  3-е изд.,  стереотип /А. В.  Кунин.  Дубна:  Феникс, -  488 с.
4 Виноградов, В. В.  1977. Об основных типах фразеологических единиц 
в  русском  языке  //  Виноградов  В.  В.  И збранные  труды.  Лексикология  и 
лексикография.  Москва, -  С.  140-161.
5 Балли, 
Ш . 
2009.  Французская стилистика,  пер.  с фр.  К.А.  Долинина; 
под ред.  Е.Г.  Эгкинда.  3-е изд. Москва:  УРСС  Эдиториал, -  384 с.
6  Гальперин,  И.  Р.  1958.  Очерки  по  стилистике  английского  языка. 
Москва:  Изд-во лит.  на иностр.  яз., -  459  с.
7 Naciscione, А. 2001. Phraseological Units in Discourse: Towards Applied 
Stylistics.  Riga:  Latvian Academy o f Culture, pp:  283.
8 Burger, H, 2007. Phraseology. An International Handbook of Contemporary. 
Research.  V ol.l., Berlin:  W alter de  Gruyter GmbH &  Co, pp:  568.
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
85

9 Langlotz, А. 2006.  Idiomatic Creativity:  a Cognitive-Linguistic M odel o f 
Idiom-Representation and Idiom Variation in English. Amsterdam and Phildelphia: 
John Benjamins B.V., pp:  325.
10 Fernando, Ch.  1996. Idioms and Idiomaticity. Oxford: Oxford University 
Press, pp:  265.
Павлодарский государственный 
педагогический институт,  г.  Павлодар.
М атериал поступил в редакцию  15.05.14.
Қ.  С.  Ергалиев,  Е.  Б. Асанбаева
Қазақстандық, ресейлікжэне америкалық газет тақырыпаттарында 
фразеологиялық бірліктерді қолданылу ерекшеліктері
Павлодар мемлекеттік 
педагогикалық институты, Павлодар қ.
М атериал  15.05.14 редакцияга түсті.
К.  S.  Yergaliyev,  Y.  B. Asanbayeva
The  featu res  o f  u sin g  o f  p h raseological  u n its  in  th e  head lin es  of 
Kazakhstan, Russian  and Am erican newspapers
Pavlodar State Pedagogical Institute, Pavlodar.
M aterial received on  15.05.14.
М ақалада ж урналистердің таңырыпат рет інде крлданылатын 
фразеологиячыц бірліктерінің прагматикалық ә.теті қарастырылады. 
Әлгмдік тіл білімде фразеологияның даму тарихының басты ңырлары, 
сондай-ац ңазаң,  орыс,  агылшын  тіл  білімдерінде  аталган  саланың 
ерекшеліктері зерделгнеді. Белгілі галымдарының зерттеу еңбектерін 
негізге  ала  отырып,  ж үмыста фразеологиячыц бірліктердің  басты 
цызметі айқындалады.
The  article  is  devoted  to  the  research  o f  pragm atic  po ten tia l  o f  
phraseological  units,  which journalists  use  in  the  title.  In  this  w ork we 
consider  the  most  important  aspects  in  the  development  o f  phraseology 
in  the w orld linguistics,  and also features  o f  this section  o f  linguistics  in 
Kazakh,  Russian  and English  linguistics.  Based on  the  research  w ork o f  
outstanding  scientists  o f  the  world,  in  this  w ork  the  main functions  o f  
phraseological  units  were  identified where  special  attention p a id  to  the 
other side o f  the considered language means that up to  this point has not 
been  investigated properly,  the cognitive nature o f  the ethnic aspect.
86
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

ӘОЖ8Г373:  070(574)
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 
87
Қ.  С. Ереалиев, Е. Б. Асанбаева
ҚАЗАҚ ПУБЛИЦИСТИКАСЫНДАҒЫ ТАҚЫРЫПАТ 
КЕШЕНІНІҢ КӨРІНІСІ
М сщ алада  цазсщ  т іл ін д е гі  м ы с а л д а р   н е гізін д е  т а лд а н га н  
публицист икасы ндагы   тсщырыпат  кеш ені:  айдар,  тсщырыпат, 
тацырытиа, лид царастырылады.
М ерзімді  басылымдар  әлемдік  ж аңалы қтардан  хабардар  беруде  әрі 
қоғамдық санаға эсер етуде айрықша рольге ие.  Қазіргідей сан алуан газет- 
журналдар мен ондағы осынау көп мақалалардың ішінен оқьфманның өзіне 
қажетті  эрі  қызықты  ақпаратты  іздеп  табуда  публицистикалық  тақьфыпат 
кешендері маңызды қызмет атқарады.  Дұрыс  қүрылган тақьфыпат арқылы 
тілш і  адресатқа  мақала  ж айлы   алғаш қы  ж эне  ж алпы   түсінік  беріп  қана 
қоймай,  сонымен  қатар  оған  белгілі  деңгейде  эсер  етіп,  мақаланың  толық 
мэтініне  жүгінуіне,  ой  эрекетіне  итермелей  алады.  Ағылшын  ғалымдары 
Р.Е.Гарст  пен  Т.М.Бернштейн  атап  көрсеткендей,  алғашында  америкалық 
газет  б еттерін д е  м ақала  тақы р ы п аттар ы   болм аган,  себеб і  сол  кездің 
оқырмандары, шынымен де, публицистикалық басылымды басынан бастап, 
аяғына дейін толық  оқитын.  Кейін ғана мерзімді  басылымдар  саны артып, 
газетгі толық оқитын адамдар саны азайған соң, редакторлар эр мақаланың 
алдына  оның  қысқаша  мазмүнын  жазып,  оны  ерекше  эріп  не  түстермен 
белгілейтін болған [1]. Тақьфыпат кешенінің газет беттеріндегі мақалаларды 
бір жүйеге келтіріп, реципиенттің өзіне керекті мағлүматты тауып алу ісінде 
жолсерік қызметін атқаратынын осыдан-ақ аңғаруға болады.
Тақьфыпат -  мақала мәтінінен бүрын орналасатын,  оның мазмүнынан 
хабардар  етіп,  оқырман  санасында  алғаш қы   түсінік  қалыптасуы на  эсер 
ететін,  публицистикалық  шығарманың  толық  мэтінін  оқуға  итермелейтін 
стилистикалық  түрғьща  салмақты  эрі  маңызды  қүрылым.  Дей  түрганмен, 
ол  публицистикалық  басылымның  басқа  да  қүрылымдық  элементтерінен 
тэуелсіз жеке дара компонент бола алмайды. Публицистика дамыған сайын, 
ондагы тақьфы пат кешені де жетілуде. Қазіргі газет беттеріндегі тақырыпат 
кешені келесідей деңгейлерді қамтуда: Айдар —> тацырыпат —> тацырытиа 
—> лид.
Айдар  газет  не  журналдагы  барлық  публицистикалық  шыгармаларды 
тақы ры п ты қ  түргы д а  сүры птап  топ тасты рады .  Ә детте,  қазақ стан ды қ 
мерзімді басылымдардың айдарлары «Экономика», «Саясат», «Қогам» деген 
сынды мақалалардың ж алпы тақырыптық белгілеріне қарай ажыратылады.

Осылайша, айдар реципиенттің газетті қолына алған сәттен-ақ өзіне қажетті 
де қызықты көрінетін ақпаратты табудағы алғашқы белгі қызметін атқарады.
Тақьфыпат кешеніндегі келесі саты -  макала атауы.  Бүл күрылымның 
публицистикада алар орны, атқаратын қызметі де орасан зор.  Тақьфыпатқа 
жүктелетін  міндеттерді  P.  Е.  Гарет  пен  Т.  М.  Бернштейн  өте  қызықты  эрі 
дөп  басып  суреттейді.  Ғалымдардың  ойынша,  публицистикалық  мақала 
атауы  тіс  емханасындағы  тіс  пастасыныц,  болмаса  қонақүйдегі  сабынның 
сынама үлгісі іспеттес роль атқарады. Бүл үлкен бүтіннің кішкентай бөлшегі 
элеуетті түтынушыға  өнім жайлы  сенімді де  толық  ақпаратты жылдам  эрі 
жеңіл түрде жеткізуге жэне мүны тартымды істей отыра,  оның өнімге үйір 
болу,  қызығушылық  сезімдерін  тудьфуға  арналған.  Газет тақьфыпатының 
мақсаты  да  сондай:  анық  эрі  толық  ақпаратты  жы лдам  жэне  тартымды 
жеткізе білу  [1,  103].
П у б ли ц и сти к а  д ам у ы н ы ң   ал ғаш қы   саты л ар ы н д а  т іл ш іл ер д ің   өз 
мақалаларына берген атаулары редакторлар тарапынан қатты сыналып, нақты 
талаптарға  жауап  берілу  мәселесіне  ерекше  назар  аударылатын.  Сондағы 
басты талаптардың қатарына мақала атауының ықшам болуы эрі ондағы мэтін 
жайлы мейлінше нақты мәлімет бере білу қабілеті кіретін. Бүл туралы ғалым 
Е.  А.  Реферовская былай дейді:  «Газет тақырыпаттары өзіндік грамматика- 
стилистикалық ерекшелікке  ие.  Бүл олардың тілдік құралдарды үнемдеуде 
зор  мүмкіндігі  бар  функционалдық  сипатымен  байланысты.  Барынш а  аз 
тілдік  күралдар  арқылы мейлінше  көп ақпаратты жеткізу  баспасөз тілінде, 
әсіресе тақьфыиаттарға тән, ж алиы үрдіс болыи табылады»  [2,  48].
М үндай  үрдіс  үзақ  уақыт  бойы  публицистиканың  «алтын  қағидасы» 
болып саналыи келсе де, заман талабына сай журналистср аталмыш ереженің 
олар үнгін тиімсіз екендігін аңғарды: ықшам эрі ақпараттық түрғыда салмакты 
тақырыпатта екі ойлылық,  астыртын мағына,  мәнмәтін сынды оқьфмандар 
назарын өзіне тартып, қызығуш ылығын оята білетін күралдарды үйлестіру 
қиын  еді.  Осыған  сай  тілш ілер  мақалаларына  атау  беру  ісінде  ақырындап 
ортақ  ережеден  ауытқи  бастады.  Нәтижесінде  газет  беттерінде  көлемді  не 
бірнеше  компонентті  мақала  атауларыныц,  тақьфыпат  күрамында  бүрын- 
соңды   қолданы лм аған  ж аңа  тілд ік  қүралдарды ң  кездесуі  ж иіледі.  Бүл 
ж айлы   С.  В.  Л япунны ң  еңбегінде  мы надай  топш ылауды  кездестіреміз: 
«Заманауи публицистикада мақаланың негізгі тақырыбы ашық көрсетілетін 
тақы ры паттар  сирек  кездеседі,  өйткені  мүнда  тілш і  үш ін  астарлы   мэн 
күру  мүмкіндігі  жоқ.  Есесіне  мақала  атауы  мен  оның  мазмүны  арасында 
ассоциативті  байланыс  түрі  анағүрлым  жиі  кездеседі.  Аталмыш  жағдайда 
автордың  түрлі  қүралдар  арқылы  тақырыпатты  оқырман  көңілін  еліктіре 
алатындай  қызықты  етіп  үсыну  мүмкіншілігі  зор.  Осылайша,  шытырман 
тақарыпат бүгінде  публицистикада тілш ілер тарапынан жоғары сүранысқа 
ие эрі өнімді  күрал болып саналады»  [3,  125].
88
 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ

М ерзімді  баспасөздегі  бүл  үрдіс  қазақ  публицистикасын да  сыртқары 
айналып өткен жоқ. Э р жылдары басылып шыққан газеттерді ашып көретін 
болсақ,  ондағы   мақала  атауларының  қүрылымдық,  мағыналық  түрғы да 
түрленіп отырғандығын байқаймыз: «Осы уақыттағы қазақ үрғашыларының 
көрген күнінің қайғы-қапалықта екенінің баяны»  (ДУГ -  Дала уалаятының 
газеті,  1894. -N 33,  34,  35); «Аңқау елге -а р а м з а  молда»  (ДУГ,- 20.11.1900); 
«Газет тілі қалай түзеледі?»  (Еңб.  Қ.  -  «Еңбекші қазақ»  газеті,  26.11.1925); 
«Ү лтш ылдық  “садвақасовш ылдықпен”  күрес  солғындамасын»  (Еңб.  Қ.- 
16.09.1929); «Әдебиеттегі смағүлшылдық» «Еңб. Қ.- 02.10.1929);« Дүкеннің 
түнгі “меймандары” қолға түсті» (СС. -  «Сарыарқа самалы» газеті, 26.12.96); 
«Жылу,  электр  энергиясы  ж еткілікті  болсын  десек...»  (СС.  -   05.11.96); 
«“Төртінші” жүзді қолдан жасап алмайық» (Азия Т. -  «Азия Транзит» газеті, 
23.12.1999);  «Қырғыз еліндегі түрақсыздықтың “ауған синдромы”»  (Айқ.  -  
«Айқап» газеті, 04.11.2005).
Тақы ры пат  кеш еніндегі  келесі  саты   -   тақы ры пш а  (подзаголовок). 
Аталмыш  қүрылым  да  публицистикада уақыт  өте  келе  пайда  болды,  оған 
бірден-бір  себепкер  болған  жағдай  -   тілш ілердің  ойнақы,  екі  ойлы  мэні 
бар  тақьф ы паттарды   қолдануы.  Автор  мақала  атауы  арқы лы   мейлінш е 
көп  оқьфман  көңілін  қаратқысы  келгенмен,  тақырыпат  кеш енінің  басты 
мақсаты адресатты публицистикалық шығарманың мазмүнынан хабардар ету 
болғандықтан, бүгінгі күні журналистср көп жағдайда тақырыпатты оқырман 
назарын еліктіруші «жылтыр қаптама» ретінде, ал оның ішінде жасырынған 
«тауардың» қүрамы жазылған «заттаңба» ролінде тақырыпш аны қолданады.
Бүгінгі танда қазақ тілді мерзімді басылым беттеріндегі тақырыпат пен 
тақьфыпш а арасындағы байланыс сан алуан кейіпте кездеседі. Соның ішінде 
жиі кездесетіні мыналар:
•  М ақала  атауы  оның  мазмүнына  жақын,  ж алпы   мәлімет  береді,  ал 
тақьф ыпш а оны одан эрі нақтылай түседі.  Мысалы:
1) Айдар: Руханият
Тақьфыпат:  «Замана өтпес болсайшы, Ж идекем өлмес болсайшы...»
Тақьфыпша:  Ж идебай  батырдыц  тугстъта  -   300  ж ыл  (ЖА.  -   «Жас 
Алаш» газеті,  22.08.2013).
2) Айдар: Кино
Тақьфыпат:  «Хакер»
• Тақьфыпша: Кинорежиссер Ақан Сатаев канадалықтармен бірге жаңа 
фильм түсірмек (ЕҚ.  -  «Егемен Қазақстан» газеті,  24.08.2013).
Тақьф ыпат  мақала  м азмүнынан  мүлде  алшақ,  екі  ойлы,  көбіне-көп 
ш ытьфман  эрі  ойнақы.  Тақырыпша  оқырманға  мақала  тақырыбы  жайлы 
сьф ды аша түседі:
Айда/?:  Сараптама
Тақьфыпат:  «Екі түйе сүйкенсе...»
серия ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2014.  №2
 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: