Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010

авторлардың пікірлеріне қарағанда соңғы 50-70 жыл ішінде 
бүл саладагы ізденулер азайып кеткенін байқатады.
Бұл туралы В Н Топоров былай деп жазды:
«Если обратиться к индоевропейской и славянской этимо­
логии последних десятилетий, то окажется, что есть основа­
ние говорить об известном кризисе в этой области. Реально он 
проявляется в том, что за последние годы сильно уменьшилось 
число людей, занимающихся этимологией, и резко сократилось 
количество этимологических статей в лингвистических журна­
лах и сборниках»4,
Этимологиялық 
зерттеулердің 
азайып 
кету 
себебін 
X. Шустер-Шевц ашық айтып, анықтай түседі:
«Ведь не секрет, что значение этимологии за последние 50-70 
лет постоянно уменьшалось и что она сегодня занимает в рамках 
различных отдельных разделов языкознания менее центральное 
положение... Чем же объяснить такого рода ситуацию в этимо­
логической науке? В первую очередь такое состояние этимо­
логической науки является логическим следствием развития 
языкознания в целом, которая со второй половины XIX в., все 
сильнее отходит от такой дисциплины, которая преж-де всего 
являлась ретроспективно-исторической дисциплиной с чертами 
вспомогательной науки, и вступает на путь своей собственной 
задачи - описания и изучения языка как инструмента коммуни­
кации человеческого общества»5,
Біздіңше советтік тіл білімінде этимология саласының 
баяу зерттелуіне Н. Н.Я Маррдың «төрт элементтік» анализі 
де ықпалын тигізбей қойған жоқ. Өйткені ол кездегі сөз эти- 
мологиясы түбірі сал, 
бер, ион, рош 
деп аталатын төрт тай- 
па атынан шығарылуы керек еді. Тілдердегі сөз этимология-
4В. Н. Топоров.
О некоторых теоретических основаниях этимологического 
анализа. ВЯ. № 3, 1960, стр. 45.
5X.Шустер-Шевц.
Место проблематики этимологического исследования. 
Сб. «Этимология», М., 1967, стр. 71.
6

сын тек осы элементтерден шығару мүмкін болмагандықтан, 
этимологиялық зерттеулер де, осы саладан сөздіктер жасау да 
тоқырауға ұшырады.
Ал тюркология саласындағы этимологиялық зерттеулердің 
кешеуілдеу, көлемінің аз болу себебіне келсек, онда жоғарғы 
себептің үстіне 20-40 жылдар арасында үлт тілдерінің 
алфавитін, орфографиясын, мектептер мен жоғаргы оқу 
орындарының оқулыктарын жасау, түрліше (екі тілдік, 
терминологиялық, орфографиялық, түсіндірме т. б.) сөздіктер 
жасау істері мемлекеттік, халықтық мүддеден бірінші орынга 
қойылды. 
Түркі тілдеріндегі этимологиялық зерттеулер, 
сөздіктер жасау мәселесі соңғы 10-15 жылда қолға алына бас- 
тады және бұл туралы кейінірек айтамыз.
Орыс тіліндегі сөздер этимологиясын зерттеуде А. Преоб- 
раженскийдің «Орыс тілінің этимологиялық сөздігі» белгілі 
роль атқарды. Бүл сөздіктің «а» әрпінен «т» эрпіне дейінгі бөлегі 
1910-1914 жылдар арасында жарық көрген болатын, ал қалған 
бөлігі 1949жылыбасылды. 1960жылысөздікфотомеханикалық 
жолмен толық жарыққа шықты.
Макс Фасмердің «Орыс тілінің этимологиялық сөздігі» 
1950-1958 жылдар арасында неміс тілінде басылды және 
осы сөздіктің төрт томы О. Трубачевтің аудармасы бойынша 
1964-74 жылдар арасында орыс тілінде жарық көрді.
1959 жылы 2-3 декабрьде СССР ҒА Тіл және әдебиет 
бөлімшесі сөздік комиссиясының М. Фасмердің жоғарыда 
аталған сөздігін талқылауға ар налган мәжілісі болып өтті. 
Мүндағы В. Топоров пен О. Трубачевтің баяндамалары одақ- 
тық журналда басылды6.
6 
В.Н. Топоров.

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: