Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


ғын, ақ+ын -ағын, ек+ін -егін, түй+ін -түйін, сус(а)+ын -су-



Pdf көрінісі
бет59/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   144
Байланысты:
Топонимика және этимология

ғын, ақ+ын -ағын, ек+ін -егін, түй+ін -түйін, сус(а)+ын -су- 
сын т. б. Ал көне жэне қазіргі түркі тілдеріндегі етістіктен зат 
есім туғызатын бұл жүрнақ Э.В. Севортянның еңбегінде то- 
лык келтірілгендіктен, тоқталып жатпаймыз (Э.В. Севортян. 
Аффиксы именного словообразования в азерб. языке.М., 1966, 
стр. 332-337). Г. И. Рамстедт етістікке -н, -ын жүрнағы қосылып 
негізінен сын есім, бірақ біраз жағдайда зат есім жасалаты- 
нын көрсетеді: акун (течение), сатун (торговля), келін (сноха) 
т. б. (Введение в алтайское языкознание. 1957, стр. 91).
3) Осман түріктері, қырым татарлары, алтай, телеуіт 
тілдерінде сығынмақ, сықнмақ сөздерінің бір мағынасы «от­
ступать, прятаться, искать убежище, защищаться» (В.В. Радлов. 
Опыт словаря... Том IV, часть 1, стр. 617). Міне мұндағы сөздің
83


түбірі де -сығын. Дәл осы арада қорған (бекініс) және қорғану 
(етістік) сөздерімен сығын (қорған) және сығынмақ (қорғану) 
сөздерін салыстыруға әбден болады. Өйткені қорған сөзінің 
де түбірі қорғ//қорқ (сақтану) + а (етістіктен етістік тудыра- 
тын жүрнақ) (етістіктен зат есім тудыратын жүрнақ). Мүны 
қорқа//қорға+н деп те түсіндіруге болады. Міне мүнда да  
жұрнағы етістіктен зат есім тудырып тұр.
Осы келтірілген фактілерге сүйене отырып, біз сөздің түбірі 
сыг (етістік «тығылу, сақтану» мәнінде) +ын (етістіктен зат 
есім жасайтын жүрнақ) қосылу арқылы «бекініс», «қорған», 
«қала» деген мағынадағы сөз жасалған деп білеміз. Бүл сөздің 
сагүн формасына айналуы атаудың бірінші компоненті бала 
сөзіндегі ашық «а» дыбыстарының кейінгі буындарға әсерінен 
болуы ықтимал: Бала - сығын>Баласағұн. Олай болса Ата 
(үлы) +сағүн, Бар (үлкен) +сағүн қалаларының аты да осылай 
түсіндірілуі керек (Бүл атауларды да осы сөздіктін қараңыз).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет