Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010


(-ис)/Сыр атауы да түркі тілдеріндегі л//р



Pdf көрінісі
бет130/144
Дата19.12.2022
өлшемі7,05 Mb.
#58216
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   ...   144
Байланысты:
Топонимика және этимология

(-ис)/Сыр атауы да түркі тілдеріндегі л//р дыбыстарының 
сәйкестігіне байланысты. Көне түркі сөздері мен форма лары 
чуваш тілінде көбірек сақталғаны белгілі. Ендеше Қ. Өмір- 
әлиев келтіріп отырған чуваш сөзі -сел/-ем/ - «жемчуг» - коне 
иранның iaxsarta (истинный жемчуг) сөзінің аудармасы болып 
шыгады. Ал коне түркі тіліндегі -л дыбысы дыбысына ау- 
ысатыны тюркологияда әйгілі құбылыс (Қ. Өмірэлиев. Түркі 
тіліндегі р, л дыбыстарының алмасуы.Сб.: «Исследования по 
тюркологии». Алма-Ата, 1969, стр. 138-140).
Коне грек нұсқаларында басқа тілдегі сөздердің аяғына «с» 
дыбысын қосатынын ескерсек, сөздің түбірі с и л болғанына 
шүбэ қалмайды. Мәселен, В.В. Бартольд II ғасырдағы 
Птоломейдің еңбегінде Жайық өзенінің аты Даикс түрінде 
кездесетінін көрсеткен болатынды.
Сонымен бұл гидронимнің коне түрі С и л мен жаңа түрі 
Сыр - ескі иран тілінен аударылған інжу деген сөз.
Қорыта келгенде коне иран тіліндегі Яксарт, түркі тілдеріндегі 
Сир//Сыр жэне Йенч угуз иран тіліндегі; «iaxsarta» (истинный 
жемчуг) сөзінен алынған.
СІЛЕТІ - Басы Целиноград облысынан басталып, аяғы 
Көкшетау облысындағы Сілеті теңіз көліне қүятын өзен аты 
жэне көл аты. Ғ. Қоңқашпаевтың пікірі бойынша бұл монғолдың 
чулуты немесе чулунты (қазақша «тасты» деген мағынада) 
сөзінен алынған. Бұған өзен басы терең шатқал, жар тасты бо­
лып келуі себеп болған (Г. Конкашпаев. Географические назва­
ния монгольского происхождения. Известия АН ҚазССР. Серия; 
филологии и искусствоведения. Вып. I (11), 1959, 92-беті).
190


Біздің ойымызша, Сілеті атауы түркі-монғол тіл ортақты- 
ғы дәуірінде жасалған сияқты. Түркі тілдеріндегі л//ш 
дыбыстарының сәйкестігіне алғаш көңіл аударған В. Шот 
болды. Ол бүкіл түркі тілдерін осы сәйкестікке сай л-тіл- 
дері (чуваш тілі) жэне ш тілдері деп екіге бөлді. Н.К. Дмит­
риев «осы сәйкестікті түркі-монғол тілдерінің байланысы 
жағынан қарасақ, монгол тілдерін л дыбысты тілдер тобына 
жатқызуға болады» - деп қарайды. Сөйтіп ол чуваш жэне мон­
гол тілдерін бір қатарга жатқызады да, л//ш дыбыстарының
сәйкестігіне. мынадай мысал келтіреді:

»


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   ...   144




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет