Т.Қ. Қойбағарова, Р. А. Ельтинова

 
136 
тереңдетуге,  жаңа  мәліметтерді  білуге,  біліктіліктерін  және 
дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік туғызады.  
Үйірме - информатика бойынша оқудан тыс әрекеттердің негізгі 
түрінің  бірі.  Оның  жұмысының  мазмұны  негізінен  оқушылардың 
дайындығымен  және  қызығушылықтарымен  анықталады,  әйтсе  де 
кейбір  жағдайда  бағдарлама  да  болады.  Компьютердің  көптеген 
мүмкіндіктеріне  (компьютерлік  графика,  компьютерлік  модельдеуді 
бағдарламалау  және  т.с.с.)  байланысты  информатика  бойынша 
үйірмелердің бағыттары әртүрлі болуы мүкін.  
Үйірмеде  сабақтардың  әртүрлі  типтері  өткізіледі.  Олар: 
баяндамалар,  жобалар  жасау  жұмысы,  кабинет  үшін  әртүрлі  көрнекі 
құралдар  жасау,  зертханалық  жұмыстар,  интерактивті  тақтаның 
флипчарт  технологиясын  игеру  және  оларды  дайындау,  виртуалды 
саяхаттар және т.с.с. болуы мүмкін.   
Үйірменің  жұмысы  күнделікте  тіркеліп  отырады.  Есептік 
шараларды:  кеш,  конференция,  көрме,  байқау  түрінде  өткізуге 
болады.  Кейбір  мектептерде  үйірме  жұмысының  қорытындысы,  жыл 
бойы  жасалған  жұмыстың  байқауын  тәмәмдайтын  мектептік 
мейрамда  өткізіледі.  Мысалы,  информатика  бойынша  жалпы 
мектептік апта өткізілгенде.  
Жұмыстың бірлестіру формаларына мектеп мұражайы, клубтар, 
қоғамдар, уақытша ұжымдар және т.с.с. жатады. 
4.3.1. Сыныптан тыс шаралардың кейбір формалары 
Информатика  кеші  –  бұл  жылдық  сынып  жұмысының  немесе 
үйірменің  нәтижесін  қорытындылау  формасының  бір  түрі. 
Мұғаліммен  бірге  оқушылар  кештің  бағдарламасын,  жұмыс  түрін 
және  ойындарын  толығырақ  ойластырады.  Кеш  үшін  материал 
таңдайды.  Мысалы:  есеп-әзіл,  тапқырлық  есептерін,  тарихи 
мәліметтерді, 
ребустарды, 
софизмдерді, 
шарадаларды, 
кроссвордтарды,  викторина  үшін  сұрақтарды;  қажетті  модельдерді, 
плакаттарды,  ұрандарды,  сонымен  қатар  сыныпты  дайындайды. 
Мұндай  шараның  өте  маңызды  тәрбиелік  мағынасы  бар:  біріншіден, 
оқушылыр  өз  сыныбының    абыройы  үшін  бірге  күреседі;  екіншіден, 
бұл  жарыс  оқушыларда  жеңіске  қажетті  сабырлықты  және  жігерлікті 
дамытады.  
Информатикадан  викторина  –  бұл  өзінше  ойын.  Викторинаны 
үйірмеде  немесе  жеке  сыныптар  арасында  жарыс  ретінде  өткізу 
ыңғайлы  (сабақтан  тыс  уақытта).  Викторина  үшін  дайындалатын 
тапсырмалар  көзге  жетерлік  мазмұнымен,  жазуды  талап  етпейтін, 
көбінесе  ойша  шығаруға  ыңғайлы  болу  керек.  Сабақта  шығаратын 

 
137 
типтік  есептер,  әдетте  викторина  үшін  қызықты  болмайды. 
Есептерден  басқа  викторинаға  информатикамен  байланысты  өзінше 
сұрақтарды  енгізуге  болады.  Викторинаға  есеп-әзіл  да  енгізіледі. 
Викториналар  тұтастай  қандай  да  бір  тақырыпқа  арналуы  мүмкін, 
әйтсе де қиыстырылған викториналарды ұйымдастыру ыңғайлы. 
Қызықты  кісілермен  кездесу  өскелең  ұрпақты  адамгершілікке 
қалыптастырудың маңызды құралы болып келеді. Мұндай кездесулер 
сыныптық  немесе  жалпымектептік  немесе  сыныптан  тыс  жұмыстың 
басқа  түрінің  құрамында  болуы  мүмкін.  Кездесулер  «компьютер» 
кәсібінің  өкілдерімен,  басқа  да  компьютерді  қолданатын  кәсіптер 
өкілдерімен,  лайық  кәсіпті  таңдаған  мектеп  түлектерімен  және  т.б.   
ұйымдастырылуы мүмкін.  
Кіріспе  сөзде  мұғалім  оқушылардың  қызығушылығын  тудыру 
үшін  қонақтардың  өмір  және  қызметі  туралы  айтуға  тиіс,  ал 
қорытындыда  бүкіл  айтқанын  жалпылап  және  қатысқандарға  алғыс 
айтылу керек. 
Іскер  ойындары  –  зерттелетін  объектіні  немесе  оқушылардың 
нақты  әрекетін  қабылдайтын  немесе  көз  алдына  елестету  арқылы 
шешім  қабылдайтын  оқытудың  белсенді  әдісі.  Олар  инструменталды 
деп  аталатын  –  нақты  әрекеттің  моделін  құру,  нақты  мақсатқа 
жету,  қатысушылардың  іскерлік  қатынас  жүйесін  құрылымдау 
сияқты  есептерді  шешуге  бағытталған.  Балалармен  іскерлік 
ойындардың  сюжеті  әдетте  күрделі  болмайды,  ұйымдастушылық 
семинар түрінде өтуі мүмкін. 
В.Я. Платов [36] бойынша іскерлік ойындардың негізгі белгілері 
мыналар:  
1)
 
объектінің моделінің болуы; 
2)
 
рөлдердің болуы; 
3)
 
шешімдерді 
шығару 
кезінде 
рөлдік 
мақсаттардың 
айырмашылығы; 
4)
 
рөлдерді  орындайтын  қатысушылардың  өзара  әрекет-
тестіктері; 
5)
 
бүкіл ойындық ұжымның жалпы мақсатының болуы; 
6)
 
ойынның қатысушылармен ұжымдық шешімді шығару; 
7)
 
«тізбектік шешімді» ойын процесінде жүзеге асыру; 
8)
 
шешімнің көпнұсқалылығы; 
9)
 
эмоциялық шиеленсті басқару; 
10)
 
ойынға  қатысушылардың  жеке  және  топтық  бағалау 
әрекетінің тармақталу жүйесі. 
Іскерлік ойындарда оқушылар өзі жақын және алыс болашағын 
жоспарлайды,  бірақ  бүкіл  әрекетте  ойындық  құрылым  бар,  оны 

 
138 
жүргізушілер  кезеңнен  -  кезеңге  бағыттайды.  Мұнда  оқушылар 
ойнаған  кезде  нақты  қоғамдық  қызметті  жоспарлап  және  іске 
асыратын ұжымдық шығармашылық істі қосуға болады. 
Сюжеттік  линиясы  және  қатынастың  сырттан  тапсырылған 
эмоциялық ахуалы болмағандықтан, іскерлік ойындар оқушылар үшін 
күрделі  болады.  Қатысушылар  үшін  уәждеме  (орысш.  –  мотивация)  
құрастырып  және  оның  шараны  өткізу  үрдісінде  қолдауы  керек. 
Біріншіден, қатысушыларға үлкендердің істерімен айналысу қызықты. 
Екіншіден, 
жұмыс 
қызығушылықтары 
сәйкес 
құралған 
шығармашылық  топтарда  ұйымдастырылуы  қажет.  Үшіншіден,  олар 
өз  жұмыстарының  нақты  нәтижелерін,  мысал  есептерді  шешу 
алгоритмін, шара жоспарын және т.б. көруі керек. 
Сыныптан тыс жұмыста ұйымдастырылатын іскерлік ойындар – 
келешегі  бар  бағыт.  Мұндай  ойындар  өз  іс-әрекетін  құрастыруға, 
құрбылармен  іскерлік  қатынастарды  жақсартуға,  үлкен  кісілермен 
алқалық  қатынастарға  түсуге  үйретеді.  Әсіресе,  оқушылармен  және 
үлкендердің (мұғалімдермен, ата-анасымен) біріккен іскерлік ойындар 
бағалы болып келеді. 
Іскерлік 
ойындар 
оқушылардың 
психофизиологиялық 
ерешеліктерін  ескеріп,  арнайы  анықталған  жас  мөлшері  үшін 
жобалануы  қажет.  Сыныптан  тыс  жұмыста  пайдалануға  болатын 
іскерлік ойындардың мына төрт типін ерекшелеуге болады: 
-
 
ірі  ауқымды  (бірнеше  сынып)  және  ұзақ  (бірнеше  айға) 
созылатын іскерлік ойындар; 
-
 
нақтылы ақпаратты саралауға негізделген ойындар; 
-
 
бүкіл сынып айналысатын қысқа мерзімді іскерлік ойындар; 
-
 
үстел үсті іскерлік ойындар. 
Информатикадан диспут –  өзіндік сыныптар арасындағы сұрақ 
және  жауап  ойыны.  Диспут  кезінде  алдымен  қиынырақ  сұрақтар 
қойылады.  Диспуттың  материалы  бойынша  сұрақ  қою  өте  маңызды. 
Бұл  сұрақтардың  мазмұндары  диспут  алдына  қойылған  мақсаттарға 
байланысты шешіледі. Мұндай мақсаттардың арасында ең маңыздысы 
–  өткен  оқу  жылдарының  оқу  материалдарын  қайталау  болады.  Бұл 
жағдайда,  нақты  уақыт  аралығында  оқушылардың  алдына 
информатикадан  өткен  материалды  қайталау  мақсаты  қойылады. Бұл 
материалдар  бойынша  нақты  әрекетті  орындау  үшін  анықтамаларды, 
қасиеттерді,  ережелерді,  есептерді  шешудің  алгоритмдерін  құруды 
және т.б. қайталануы қажет.  
Әр  диспут  алдына  қойылатын  ең  минимальды  талап  ол 
оқушылардың  оқулықтағы  тура  нұсқалған  материалды  жақсы,  толық 
және  дәл  ашып  айту,  тұжырымдарды  түсіну  біліктілігі  болып 

 
139 
табылады.  Тек  осыдан  кейін  және  осының  негізінде,  оқушылармен 
оқу материалы бойынша шығармашылық жұмысты құруға болады.  
4.4.  Информатика  пәні  бойынша  сыныптан  тыс  жұмыстың 
әдістемесі  
4.4.1. Сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезеңдері  
1. Тәрбиелік тапсырмаларды оқыту және ұйымдастыру. Бұл 
кезең  әрбір  оқушының  және  бүтіндей  сынып  ұжымының 
ерекшеліктерін  зерттеуге,  тәрбиелік  үрдісті  тиімді  іске  асыру  үшін 
неғұрлым  өзекті  тапсырмаларды  анықтауға  бағытталған.  Кезеңнің 
мақсаты – оң аспектілерді (баланың, ұжымның жағымды қасиеттерін) 
анықтауды,  түзетуді,  неғұрлым  маңызды  тапсырмаларды  таңдауды 
және  қалыптастыруды  қажет  ететін  педагогикалық  болмысты  әділ 
бағалау.  
Зерттеу  белгілі  педагогикалық  әдістер  арқылы  жүргізіледі, 
олардың  ішінде  бақылау  басымдылық  танытады.  Бақылау  арқылы 
мұғалім  оқушы  және  ұжым  жайлы  ақпарат  жинайды.  Оқушылармен 
ғана емес, олардың ата-аналарымен, сыныпта олармен жұмыс істейтін 
мұғалімдермен әңгімелесу ақпараттық тәсілге жатады.  
Жеке  жұмыс  жасау  кезінде  баламен  құрастырылған: 
суреттердің,  боямалардың,  өлең  шумақтарының,  әңгімелердің  және 
т.б.  құрастырмалардың  маңызы  зор.  Ұжымды  зерттеу  барысында 
социометрия
1
 әдісі  ақпараттық  қызмет  атқарады,  оның  көмегімен 
мұғалім  неғұрлым  танымал  және  танылмаған  оқушылар  жайында, 
кішігірім топтар туралы, олардың арасындағы қарым-қатынас сипаты 
жөнінде біледі.    
2.  Сыныптан  тыс  тәрбиелік  жұмысты  дайындау  және 
модельдеу  мұғалімнің  белгілі  бір  іс-әрекет  моделін  құрастырудан 
тұрады.  Дарынды  мұғалімнің  сыныптан  тыс  сабақтары  да  көбінесе 
өткен дайындығына байланысты болады. Сол себепті әрбір іс-шараны 
ең алдымен әзірлеп, модельдеп қана өткізген жөн.  
Жоспарды  мұғалім  оқушылардың  қатысуымен  құрастырады. 
Жоғарғы  сыныптарда  оқушылар  мұғалімнің  басшылығымен  өз 
бетінше  де  орындайды.  Тәрбиелік  шараны  ұйымдастыру  шеберлігі 
сыныптан тыс әрекет саласындағы мұғалім мен оқушылардың еңбегін 
ғылыми ұйымдастыру элементі болып табылады.  
Модельдеу  нәтижелері  сыныптан  тыс  сабақтар  жоспарында 
көрініс табады, олар мына құрылымнан тұрады: 
1.
 
Атауы.    
 
 
 
4. Өткізу формасы. 
                                                 
1  Социометрия  –  жеке  тұлғааралық  байланыстардың  өлшемі,  оның  авторы  -  американдық 
психиатр және әлеуметтік психолог Джекоб Морено. 

 
140 
2.
 
Мақсаты, міндеттері.  
 
5. Өткізу орны. 
3.
 
Материалдар мен жабдықтар.   6. Өткізу жоспары.  
Атауында  сыныптан  тыс  сабақтың  тақырыбы  жазылады.  Ол 
мазмұнды  нақты  сипаттап  қана  қоймай,  көлемі  ықшам,  тартымды 
болуы  керек.  Дайындықты  іс-шаралардың  тәрбиелік  және  білімділік 
мақсаттары мен міндеттерін анықтаудан, тиісті өткізу формалары мен 
әдістерін,  ұжыммен  жұмыс  жасау  жүйесіндегі  орынды  таңдаудан 
бастау қажет. Осы тұста тәрбиеге деген кешенді көзқарас байқалады. 
Сондықтан  көзделген  істің  тәрбиелік  мүмкіндіктерін  толықтай 
анықтап,  өткізілетін  іс-шара  мен  оқу-тәрибиелік  жұмыс  жүйесін 
құрайтын  басқа  да  құрамдастарының  арасында  байланыс  орнатқан 
абзал.  Іс-шараны  дайындау  кезінде  ұжымдағы  оқушылардың  өткен 
сабақтағы  тәрбиелік  әрекетін  және  олардың  нәтижелерін  ескерген 
жөн.  
Сыныптан  тыс  сабақтың  мақсаты  дамытушы,  түзетуші, 
қалыптастырушы,  тәрбиелік  қызметтен  тұруы  қажет,  бұл  ретте 
оқытушылық қызмет міндеттердің бірі болып қалады.  
Жаңа  білімді  игерту  сыныптан  тыс  сабақтың  мақсаты  бола 
алмайтыны  бәріне  мәлім.  Тапсырмалар  нақты,  мазмұнын  ашатындай 
болуы  тиіс.  Олар  әмбебап  болмауы  тиіс.  Сыныптан  тыс  сабақтың 
мақсаты  мен  міндеттері  неғұрлым  нақты  әрі  диагностикалық  болып 
тұжырылымдалса,  соғұрлым  ұстаздың  күтілетін  нәтижелер  туралы 
ойы айқындала түседі.  
Сыныптан  тыс  сабақтың  мақсатына,  міндеттеріне,  басым 
қызметтеріне  және  зерттеу  нәтижелеріне  сәйкес,  мазмұны 
нақтыланып,  нақты  формалары,  әдістері  мен  құралдары  таңдап 
алынады.  
Сыныптан  тыс  сабақтың  жабдықтарына  түрлі  құралдар:  оқу 
құралдары,  ойыншықтар,  бейнефильмдер,  бағдарламалық  құралдар, 
әдебиет,  ақпараттық  ресурстар,  әуенмен  безендіру  және  т.б.  жатады. 
Әділқазылар мен командаларға арналған үстелдер мен орындықтарды; 
ватман,  қағаз,  қарындаштар  мен  қаламдарды;  тапсырмаларды 
орындауға  арналған  тақтаны,  бор  мен  шүберекті  және  т.б.  уақытылы 
дайындап қойған дұрыс.  
Сынып  бөлмесін  безендіру  үшін  информатиканы,  ақпараттық 
технологияны  және  компьютерлік  техниканы  дамытуға  үлес  қосқан 
әйгілі  ғалымдардың  қанатты  сөздері  жазылған  плакаттарды, 
ғалымдардың суреттерін, іс жүзінде компьютерді пайдалану суреттері 
бар плакаттарды, ауызша шешуге арналған, ептілікті, байқампаздықты 
қажет ететін, ребустар мен сөзжұмбақтары бар тапсырмалар жазылған 
плакаттарды,  ұсынылатын  кітаптар  мен  мақалалардан  үзінділер 

 
141 
жазылған,  көркемделіп  безендірілген  ғылыми-танымал  әдебиеттер 
тізімін («Информатика бойынша не оқу керек?») пайдалануға болады.    
Тәрбиелік  шараны  дайындау  кезінде  материалды  сараптай  білу 
басты  орында  тұрады.  Жұмыс  түріне  байланысты  ол  үшін  әртүрлі  
уақыт  қажет.  Мысалы,  диспут,  кеш,  көрме  шараларына  материал 
дайындауға  көп  уақыт  керек:  ол  уақыт  мұғалім  мен  оқушылардың 
әдебиеттерді  оқуына,  оқушылардың  алуан  түрлі  жобалар  мен 
тапсырмаларды орындауына,  қажетті деректер жинауға, баяндамалар 
және т.б. дайындауға пайдаланылады. Аталмыш алдын ала дайындық 
жұмыстары  тәрбиелік  және  білім  беру  үрдісінде  маңызды  болып 
табылады.  Кейде  материалды  таңдап  сараптауға  көп  уақыт 
жұмсалмаса  да  (есептегіш  орталыққа  саяхат  немесе  киноға  бару), 
ұстаз баратын нысанмен алдын ала танысуы қажет.  
Сыныптан  тыс  сабақ  саяхат,  сұрақ-жауап,  байқау,  олимпиада 
және т.б. түрінде болуы мүмкін.  Мұндай жағдайда жоспардағы сабақ 
формасын  атауымен  біріктіреді,  мәселен,  «Информатика  бойынша 
сұрақ-жауап»,  «Бағдарламаушылар  турнирі»,  «Есептегіш  орталыққа 
саяхат», «Компьютерлік карикатуралар туры».  
Өткізу  орны  қатысушылардың  санына,  іс-шаралар  түріне, 
материалдық базаға және т.б. қойылатын талаптарға сәйкес таңдалады 
(информатика бөлмесі, мәжіліс залы, спорт залы және т.б.).  
Сабақ  жоспары  мазмұннан  және  тәрбиелік  әдістерден  тұрып, 
жүйелі  сценарий  немесе  тезистік  жоспар  түрінде  болады.  Сабақ 
барысын  модельдеу  кезінде  оның  ұзақтығын  және  құрылымын 
ескерген  жөн.  Сыныптан  тыс  сабақ  төменгі  сыныптарда  15-20  мин., 
орта және жоғары сыныптарда 1-2 сағаттан тұруы керек.    
Іс-шараны  даярлауда  ұйымдастырушылық  жұмыс  деген 
маңызды  элементті  де  ескерген  жөн.  Мұғалім  оны  оқушылардың 
қатысуымен  басқарады.  Ол  тапсырмалардың  таратылуын  бақылап, 
оларды  орындауға  көмек  береді.  Жауапты  тапсырмалар  жалпы 
сыныпқа,  оқушылардан  құралған  топтарға  берілуі  мүмкін.  Ірі  іс-
шараларды ұйымдастыруда ұйымдастырушылық комитеттерін құрып, 
ең  үздік  дайындық  бойынша  жарыс  өткізген  дұрыс.  Оқушылардың 
бастамаларына 
сүйеніп, 
мұғалім 
олардың 
бойында 
ұйымдастырушылық  дағдылар  мен  ептіліктің  қалыптасуына  септігін 
тигізеді, оларды жауапкершілікке және өздігінен орындауға үйретеді.  
Іс-шараның өтуін жариялайтын жарнамалар алдын ала әзірленіп 
ілінуі  тиіс,  бір  күн  бұрын  «Сен  КВН-ға  келесің  бе?»,  «КВН  сағат  ...-
де», «КВН-де жиналайық» сынды еске салу қабырға газеттері ілінеді. 
Нарықтық  экономика  заманында  демеушілерді  тауып,  жеңімпаздарға 
сыйлықтар дайындау қажет.  

 
142 
3. 
Модельді 
тәжрибелік 
жүзеге 
асыру 
күнделікті 
педагогикалық үрдісте ойластырылған тәрбиелік жұмысты орындауға 
бағытталуы тиіс.  
Оқушылардың қызығушылығын және назарын сақтап қалу үшін 
шара  жақсы  ұйымдастырылып,  қарқынды,  үздіксіз  өтуі  тиіс. 
Жүргізушілердің  шараны  өткізуде  алатын  орны  бөлек,  олар 
дайындалған,  эрудициялы,  жақсы  ұйымдастырушы,  күтпеген 
жағдайда  дұрыс  жол  таба  біліп,  тыңдаушыларын  өзіне  қаратуы, 
олармен  байланыс  орната  білуі  маңызды.  Әлі  қалыптаспаған 
ұжымдарда,  оқушылардың  жас  шамасына  қарамастан,  мұғалімдер 
тәрбиелік  сабақты  өздері  өткізеді.  Ұжым  қалыптасқан  кезде 
басшылық  оқушыларды  неғұрлым  жиі  сырттай  бақылауға  көшеді 
(белсенділермен  ықпал  ету  арқылы,  өздігінен  өткізулеріне  сүйеніп). 
Алған  тәжірибелеріне  қарай,  мұғалім  оларға  сыныптан  тыс  кейбір 
сабақ  формаларын  өздігінен  өткізуді  тапсырып,  жағдайды  сырттан 
бақылап отырады.  
Сыныптан тыс іс-шараларды өткізу кезінде мұғалім техникалық 
құралдар  істен  шығып  кетпеуі  үшін  көзделген  жұмыс  жоспары 
уақытқа  сай  болуы  үшін,  оқушылардың  барлығының  өз  орнында 
болуын қамтамасыз етуі тиіс, өйткені түбегейлі жоспарлаған сабақтың 
тиімділігі төмен болып шығуы ықтимал.  
Күрделі  шараларды  өткізуге  ерекше  көңіл  бөлінуі  тиіс  (ұзақ 
ойын,  компьютерлік  шығармаларды  қарау,  информатика  апталығы, 
физмат ғылымдарының айлығы). Олар біртұтас оймен және мақсатпен 
байланысқан циклден тұруы керек.  
Мазмұны  мен  әдістері  әртүрлі    жалпы  сыныптық  сабақтарда 
тәжірибені  тиімді  өткізу  үшін  сабақтың  төрт  негізгі  кезеңдерін 
ұстану қажет [35, 420-б.]. 
1. Ұйымдастырушылық кезең (0,5-3 мин). 
Педагогикалық  мақсаты:  оқушыларды  сыныптан  тыс  жұмысқа 
ауыстыру, олардың қызығушылығын ояту, жағымды әсер қалдыру.  
Типті қателіктер: сабақтың басталуын қайталау, созушылық.  
Ұсыныстар:  оқушыларды  сабақтан  тыс  әрекетке  тиімді 
ауыстыруға  ұйымдастырушылық  кезеңнің  дәстүрлі  емес,  қызықты 
материалы септігін тигізе алады: жұмбақтарды, проблемалы сұрақты, 
ойынды,  дыбыс  жазуды,  оқушылардың  басқа  бөлмеге  ауысуын  және 
т.б. пайдалану арқылы. 
2. Кіріспе бөлім (сабақтың 1/5-ден 1/3-ге дейінгі уақыты).    
Педагогикалық  мақсаты:  оқушыларға  белсенді  жұмыс  жасату, 
оларды  тәрбиелік  ықпал  етуге  бұру.  Мұғалім  оқушылардың  
мүмкіндіктері, 
жеке 
бас 
қасиеттері, 
тақырып 
бойынша 

 
143 
ақпараттандырылу  деңгейі,  эмоциялы  жай-күйі,  белсенділік  деңгейі, 
қызығушылығы  және  т.б.  қаншалықты  шындықпен  сәйкес 
келетіндігін  анықтайды.  Бұл  кезеңде  мұғалім  оқушылардың  көңілін 
аулап  қана  қоймай,  сабақ  барысына  өзгерістер  енгізу  қажет  пе  және 
олар қандай сипатта болуы керектігін анықтайды.  
Типті  қателік  –  мұғалімнен  қорыққаннан,  оқушылар  мұғалім 
күткен  нәтижеден  басқаны  айтып  немесе  істеп  қою  үрейінен,  осы 
кезеңді ескермеуі. Кіріспе бөлімді мұғалім балалардың белсенділігіне 
қарап  емес,  өзіне  байланысты  құрастырады,  сол  арқылы  кері 
байланысты  ескермей,  оқушыларға  пассивті  тыңдарман  рөлін  беріп, 
олардың эмоциялы көңіл-күйіне мән бермейді.  
Ұсыныстар:  кіріспе  бөлім  мазмұнға  қарағанда  кіріспе  әңгіме 
(танымдық,  эстетикалық)  немесе  ширату    (викториналар,  байқаулар, 
КВН) түрінде де бола алады.  
Бірінші жағдайда сұрақтар, ал екіншіде – тапсырмалар қызықты 
болып  қана  қоймай,  мұғалімге  материалдың  дайын  екендігі  туралы 
ақпарат беретіндей құрастырылуы тиіс. Кіріспе бөлімде алда өтетін іс-
шаралар туралы оқушылардың бастапқы түсініктері қалыптасуы керек 
(бағалау  жүйесімен,  іс-шаралар  жоспарымен  танысу,  командаға 
бөліну).  Бағалаудың  нақты  өлшемлері  беріліп,  қажетті  ережелер 
түсіндірілуі қажет.  
3.  Негізгі  бөлім  уақыт  бойынша  ең  ұзақ  болуы  керек  (жалпы 
сабақтың 1/3 уақытынан көп).  
Педагогикалық  мақсаты:  іс-шараның  негізгі  идеясын  жүзеге 
асыру.  
Типтік  қателіктер:  кейбір  оқушылардың  немесе  барлығының 
енжарлығы кезінде мұғалімнің белсенділік танытуы, көрнекіліктердің 
жоқтығы  немесе  құралдар  мен  әдістердің  аздығы,  мінез-құлықты 
қалыптастыру  әдістерінің  сананы  қалыптастыру  әдістерінен  артық 
болуы, білім беру сабағына айналуы, ғибратқа, әдепке үйретушілік.  
Ұсыныстар: егер оқушылар барынша белсенді болса, сыныптан 
тыс жұмысты жүзеге асыруда тәрбиелік мәні жоғары. Сыныптан  тыс 
сабақта  оқушылардың  белсенділігін  арттыру  үшін  кәдімгі  сабақтан 
ерекше көңіл-күйді көтеретін жағдай туғызу маңызды.  
Мұғалім  сабақты  өткізудің  неғұрлым  көп  әдістерін  қолданса, 
соғұрлым  негізгі  бөлімнің  тиімділігі  артады:  жаттығу,  ойын, 
тапсырма;  олар  әртүрлі    әрекет  түрінен  құралады:  еңбек, 
шығармашылық, ойын және т.б.  
Алуан  түрлі  әрекеттерді  ұйымдастыру  кезінде  оқушыларды 
командаға  біріктіру  арқылы,  мұғалім  оларды  бір-бірімен  еркін 
әңгімелесуге  ыңғайлы  етіп,  міндеттерін  бөлген  кезде,  оқушы  өз 

 
144 
атынан 
емес, 
ұжымның 
бір 
бөлігі 
ретінде 
қатысқандай 
орналастырғаны  дұрыс.  Тапсырманы  орындауға  уақыт  берген  кезде, 
командаға  оны  талқылауға,  команданың  оқушылар  таңдаған  өкілінен 
сұрауға  бірнеше  минут  бөлген  жөн.  Тек  осы  жағдайда  оқушылар 
әрекетінің  ортақ  мақсаты,  бірігу  себептері  мен  түрлі  қызметтері 
болады.  
Сананы  қалыптастыру  әдістері  оқушыларда  сенімнің,  іс 
жүзіндегі  этикалық  түсініктердің  қалыптасуына  ықпал  етеді. 
Әңгімелеу  әдісін  тиімді  етіп  түрлендіруде  хабарламаны,  оқушының 
баяндамасын,  жиірек  пікірталасты  қолдануға  болады.  Сыныптан  тыс 
тәрбиелік жұмыстың жаппай түрінде оқушыларды пікірталас жүргізу 
ережелеріне үйреткен дұрыс.  
4. Қорытынды бөлім (1/4-ден кемінде 1/5-ге дейінгі уақыт).  
Педагогикалық  мақсаты:  оқушылардың  алған  тәжірибелерін 
мектептен  тыс  өмірінде  пайдалануға  дағдыландыру  және  сабақ 
идеясын  қаншалықты  жүзеге  асырылғанын  анықтау.  Нәтижесінде, 
қорытынды  бөлім  мұғалімнің  балаға  басқа  ортада  тәрбиелік  ықпал 
етуге мүмкіндік береді.  
Типтік  қателіктер:  бұл  бөлім  ескерілмейді  немесе  «Ұнады 
ма?», «Жаңа не білдіңдер?» сынды сұрақтармен тұжырымдалады.  
Ұсыныстар:  тест  түріндегі  тапсырмалар  бастапқы  нәтижелерді 
анықтау  үшін  оқушыларды  қызықтыратын:  сөзжұмбақ,  мини-
викторина,  блиц,  ойын  және  т.б.  түрінде  болғаны  дұрыс.  Алған 
тәжірибелерін өмірде пайдалану үшін оқушыларға әртүрлі  ұсыныстар 
жасау. Оны аталмыш мәселе бойынша кітаптар көрсету, сабақта алған 
дағдыларын,  ақпаратты  таныта  алатын  жағдайды  талқылау  арқылы 
жүзеге  асыруға  болады.  Алған  тәжірибелерін  қолдану  үшін 
оқушыларға  келесідей  кеңес  беріледі:  өз  туысқандарына  не  айта 
алады,  осы  тақырып  бойынша  не  сұрауға  болады;  қайда  баруға 
болады,  неге  назар  аудару  қажет,  қай  ойынмен  ойнауға  болады, 
өздігінен  не  істеуге  болады  және  т.б.    Қорытынды  бөлімде  сабақ 
тақырыбы одан әрі ашуды қажет ете ме және оны қалай іске асыруға 
болатындығын  анықтауға  болады.  Қорытынды  бөлімді  мұғалім 
оқушылардың  кейінгі  іс-шараларды  өткізудегі  бастамаларын  дамыту 
үшін қолдана алады.  
4.  Атқарылған  жұмыс  талдауы  –  қалыптасқан  модельді 
өмірдегі  кейпімен  салыстыруға,  табысты  және  проблемалы 
жағдайларды,  олардың  себептері  мен  салдарын  анықтауға 
бағытталған.  Алдағы  тәрбиелік  жұмысқа  тапсырмаларды  құрастыру 
элементі  аса  маңызды.  Осы  кезең  тәрбиелік  тапсырмаларды, 

 
145 
мазмұнды,  формаларды  түзетуге  және  сыныптан  тыс  жұмысты  одан 
әрі жоспарлауға тым қажет.   
Өткізілген  тәрбиелік  шараның  қорытындысын  шығару  –  аса 
маңызды  сәт,  бірақ  кейде  жете  бағаланбайды.  Мұнда  әсіресе  білікті 
қорытынды  жасап,  атқарылған  жұмыстың  артықшылықтары  мен 
кемшіліктерін бағалайтын мұғалім мен әдіскердің рөлі аса жауапты.    
Іс-шаралар  қорытындыларын  талдауды  жүйелі  түрде  өткізген 
жөн, өйткені қол жеткізген жетістіктер арқылы одан әрі алға жылжуға 
болады, 
жақсысын 
бекітіп, 
кемшіліктерді 
жоюға 
болады. 
Қорытындыны  анализдеудің  екі  негізгі  функциясы  бар  – 
ұйымдастырушылық  және  тәрбиелік.  Тұрақты  анализдеу  жұмысты 
жақсырақ  ұйымдастыруға,  тапсырылған  іске  неғұрлым  жауапты 
болуға  ықпал  етеді,  себебі  оның  қорытындылары  мен  нәтижесі 
байқаусыз  қалмайды,  керісінше,  бағалауға  ұшырайды.  Анализ  –  бұл 
байқампаздықты  тәрбиелеудің,  өзіне  сын  көзбен  қараудың,  талап 
қоюдың,  қоғамдық  пікірді  қалыптастырудың,  сынға  оң  көзқарас 
танытудың, педагогикалық шеберлікті арттырудың ұтымды мектебі.    
Тәрбиелік  іс-шараны  сараптай  отыра,  алдымен,  оң  нәтижелерді 
белгілеп  алған  дұрыс,  табысқа  жеткізген  амалдар,  шарттар  мен 
әдістерді,  сәтсіздік  себептерін  анықтап  алған  жөн.  Қорытындыны 
білікті  шығару  арқылы  бұдан  әрі  бүкіл  тәрбиелік  жұмысты  негізді 
жоспарлауға  және  сапасын  арттыруға  мүмкіндік  туады.  Әрбір 
өткізілген  шараны  мына  негізгі  критерийлерге  сәйкес  педагогикалық 
сараптаудан  өткізуге  болады:  1)  мақсаттың  болуы;  2)  өзектілігі  және 
тақырыптың 
заманға 
сай 
болуы; 
3) 
оның 
бағытталуы;  
4)  оқушылардың  жас  ерекшеліктеріне  сәйкес  мазмұн  тереңдігі  мен 
ғылымилығы;  5)  мұғалім  мен  оқушылардың  жұмысқа  дайындығы, 
оны өткізуге ұйымшылдығы мен айқындығы.  
Тәрбиелік  шараның  сапасын  оқушылардың  әсері  арқылы  да 
бағалауға  болады.  Олардың  назары,  эмоциялы  икемделуі,  өтіп 
жатқанға 
қызығушылығы, 
белсенділігі 
немесе, 
керісінше, 
немқұрайлығы  көп  нәрсені  пайымдайды.  Оқушылардың  іс-әрекетін 
бақылау,  олармен  әңгімелесу,  сауалнама  жүргізу  атқарылған 
жұмыстың тиімділігін тереңнен бағалауға мүмкіндік береді.  
Сыныптан  және  мектептен  тыс  жұмыстардың  жай-күйі  мен 
нәтижелерін 
педагогикалық 
кеңестерде 
және 
әдістемелік 
бірлестіктерде  жүйелі  түрде  талқылаған  жөн.  Тәрбиелік  шараға  баға 
беруде  оқушыларды  да  тартқан  дұрыс,  сол  үшін  мектеп  радиосын, 
қабырға  газеттерін,  көрмелерді  пайдалануға  болады.  Мұндай  жұмыс 
формаларының  нәтижелері  жарыс,  байқау,  конкурс,  айлық  және  т.б. 
сияқты ұжымда кеңінен талқылауды қажет етеді.  

 
146 

жүктеу/скачать 1,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: