Т.Қ. Қойбағарова, Р. А. Ельтинова

 
1 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
 
ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 
Т.Қ. Қойбағарова, Р.А. Ельтинова 
 
 
 
 
 
 
 
 
Информатиканы  
оқыту әдістемесі 
 
I-бөлім 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ПАВЛОДАР 

 
2 
            УДК  004:378(075.8) 
ББК  74.263.2я7  
Қ 59 
 
 
Оқу  құралы  ПМПИ  Ғылыми  кеңесінің  2012  жылғы  23  мамырдағы  
шешімімен (№10 хаттама) ұсынылды 
 
 
Пікір жазғандар:  
Ж.Қ.Нурбекова  –  Халықаралық  Ақпараттандыру  Академиясының 
академигі,  Қазақстан  Республикасының  педагогикалық  ғылым  академиясының 
академигі,  педагогика ғылымының докторы, профессор 
А.Ж.Асамбаев – техника ғылымының кандидаты, доцент 
 
 
Қ 59
     
Қойбағарова Т.Қ., Ельтинова Р.А. 
Информатиканы  оқыту  әдістемесі:  Оқу  құралы.  І-ІІ-бөлім.  І-бөлім.  -
Павлодар: ПМПИ, 2013. - 195 бет.  
 
 
ISBN  978-601-267-196-4 
 
Бұл  құралда  информатиканы  оқытудың  жалпы  және  нақты  әдістемелері 
қамтылған. 
Информатиканы 
оқытудың 
жалпы 
әдістемесі 
І-бөлімде: 
информатиканы  оқыту  әдістемесі  пәнінің  қалыптасуы,  информатиканы  оқыту  
жүйесі, формалары мен әдістері, қазіргі сабағы, оның  ерекшеліктері, құрылымы, 
қойылатын  талаптары  анықталып,  пән  бойынша  білімді  бақылау,  тексеру  және 
бағалау  әдістемесі  және  сыныптан  тыс  жұмыстың  дидактикалық  негіздері 
баяндалған.  Оған  қоса:  информатика  кабинетінің  жұмысын  ұйымдастырудың 
әдістемелік шарттары, санитариялық-гигиеналық талаптар, информатиканы оқыту 
құралдары,  жас  маманға  әдістемелік  нұсқаулар  қарастырылған.  ІІ-бөлімде 
информатика  базалық  курсының  дәстүрлі  мазмұндық  сызықтары  бойынша 
оқытудың  нақты  әдістемелері  толық  сипатталған.  Пропедевтикалық  курстың 
оқыту әдістемесінің мәселелері анықталған.  
Оқу  құралы  педагогикалық  жоғарғы  оқу  орындарының  «Информатика» 
мамандығында  оқитын  студенттерге,  информатика  мұғалімдеріне,  әдіскерлерге  
және білімді ақпараттандыру мәселелерімен айналысатын мамандарға  арналған. 
 
 
 
ББК  74.263.2я7  
ISBN 978-601-267-196-4 
 
 
© Қойбағарова Т.Қ., Ельтинова Р.А. 2013. 
© Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты, 2013. 

 
3 
МАЗМҰНЫ 
КІРІСПЕ .................................................................................................... 6 
1-БӨЛІМ. 
ИНФОРМАТИКАНЫ 
ОҚЫТУДЫҢ 
ЖАЛПЫ 
ӘДІСТЕМЕСІ ........................................................................................... 8 
1-ТАРАУ.  ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ ПӘНІ ......... 8 
1.1.
 
И
НФОРМАТИКА ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ОРТА МЕКТЕПТЕГІ ОҚУ ПӘНІ РЕТІНДЕ
  8 
1.2.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ  ОҚЫТУ  ӘДІСТЕМЕСІ  ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  ҒЫЛЫМ 
РЕТІНДЕ
 ................................................................................................. 12 
1.3.
 
И
НФОРМАТИКА ПӘНІН ОРТА МЕКТЕПКЕ ЕНГІЗУ КЕЗЕҢДЕРІ
 .............. 14 
1.4.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ  ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҮЙЕСІ
 ........................... 17 
1.5.
 
М
ЕКТЕПКЕ  ИНФОРМАТИКА  ПӘНІН  ЕНГІЗУДІҢ  МАҚСАТТАРЫ  МЕН 
МІНДЕТТЕРІ
 ........................................................................................... 18 
1.5.1. Жалпы және нақты мақсаттар туралы .................................. 18 
1.5.2.  «Информатика  және  есептеуіш  техника  негіздері»  пәнінің 
бастапқы мақсаттары мен міндеттері ............................................. 20 
1.5.3. Оқушылардың компьютерлік сауаттылығы және ақпараттық 
мәдениеті .......................................................................................... 24 
1.5.4. 
Оқушылардың 
ақпараттық 
мәдениеті 
ұғымының 
қалыптасуы ...................................................................................... 26 
1.6.
 
И
НФОРМАТИКА НЕГІЗДЕРІН ОҚЫТУҒА ҚАЖЕТТІ ҚҰЖАТТАР
 ............. 28 
1.7.
 
М
ЕКТЕПТЕГІ  ИНФОРМАТИКА  ПӘНІ  ТАРАУЛАРЫНЫҢ  МАЗМҰНЫ    МЕН 
ҚҰРЫЛЫМЫ
 ........................................................................................... 31 
1.8.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА МҰҒАЛІМНІҢ РӨЛІ
 ............................. 33 
1.9.
 
С
ЕМИНАР САБАҚТАРЫН ӨТКІЗУГЕ ҰСЫНЫСТАР
 .............................. 35 
2-ТАРАУ. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ..... 37 
2.1
 
Ә
ДІСТЕМЕ ЖӘНЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
 ........................................ 37 
2.2.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ФОРМАЛАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
 ................... 43 
2.3.
 
И
НФОРМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША ҮЙ ЖҰМЫСЫ
 ................................ 50 
2.3.1. Үй жұмысын ұйымдастыру әдістемесі ................................. 53 
2.4.
 
И
НФОРМАТИКАНЫҢ ҚАЗІРГІ САБАҒЫ
 .............................................. 56 
2.4.1. Инфоматика сабағының ерекшеліктері ................................ 56 
2.4.2. Информатика сабағының құрылымы .................................... 58 
2.4.3. Қазіргі сабақтың формалары мен құрылымдары ................. 60 
2.4.4. Сабақтың үшбірлік мақсаты .................................................. 64 
2.4.5. Сабаққа қойылатын талаптар ................................................ 66 
2.5.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУДЫ ЖОБАЛАУ
 ......................................... 69 
2.5.1. Тақырыптық жоспарлау ........................................................ 69 
2.5.2. Сабақты жоспарлау ................................................................ 74 
2.6.
 
И
НФОРМАТИКА САБАҒЫН ТАЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
 .............................. 79 

 
4 
2.7.
 
С
ЕМИНАР
/
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРЫН ӨТКІЗУГЕ ҰСЫНЫСТАР
 ...... 83 
3-ТАРАУ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМДІ БАҚЫЛАУ, 
ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ЖҮЙЕСІ ................................................ 86 
3.1.
 
И
НФОРМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМДІ ТЕКСЕРУ
 .......................... 86 
3.1.1. Бақылау әдістерінің сипаттамасы ......................................... 87 
3.1.2. Бақылаудың функциялары және түрлері .............................. 93 
3.1.3. Бақылаудың негізгі түрлері ................................................... 93 
3.1.4. Үздіксіз бақылау моделі ........................................................ 94 
3.2.
 
Қ
ОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ
 .................................................................. 96 
3.2.1. Қорытынды бақылаудың негізгі нысандары ........................ 96 
3.2.2. 
Қорытынды 
аттестациялаудың 
ауызша 
емтихан 
ұйымдастыру бойынша нұсқаулар ................................................. 98 
3.2.3  Жобалар  мен  рефераттарды  ұйымдастыруға  арналған 
нұсқаулар ......................................................................................... 99 
3.3.
 
К
ЕШЕНДІ БАҚЫЛАУ
 ...................................................................... 103 
3.3.1. Кешенді бақылау жүйесінің ерекшеліктері ........................ 104 
3.4.
 
Б
АҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ
 ...................................................................... 105 
3.5.
 
З
ЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
 ........................................................... 107 
3.6.
 
О
ҚУШЫ БІЛІМДЕРІН ТЕСТ АРҚЫЛЫ ТЕКСЕРУ
 ................................. 108 
3.6.1. Білімді тест арқылы тексеру жүйесінің дамуы .................. 108 
3.6.2. Тесттік тапсырмалар  түрлері .............................................. 110 
3.6.3.  Тесттік  тапсырмалар  жүйесінің  тиімділігі  және  беретін 
нәтижесі ......................................................................................... 111 
3.7.
 
Ө
ЗДІК ЖҰМЫСТЫ  ҰЙЫМДАСТЫРУ
 ................................................ 113 
3.7.1. Өздік жұмыстарды ұйымдастыру талаптары ..................... 113 
3.8.
 
И
НФОРМАТИКАДА БІЛІМДІ БАҒАЛАУ КРИТЕРИЙІ
 ........................... 117 
3.9.
 
С
ЕМИНАР
/
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРЫН ӨТКІЗУГЕ ҰСЫНЫСТАР
 .... 119 
4-ТАРАУ. 
ИНФОРМАТИКА  БОЙЫНША  СЫНЫПТАН  ТЫС 
ЖҰМЫС ............................................................................................... 121 
4.1.
 
С
ЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ ДИДАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
 ............. 121 
4.1.1. Информатиканы оқуды ізгілендіру және қоғамдандыру ... 121 
4.1.2. Сыныптан тыс жұмыстың мақсаты және міндеттері ......... 125 
4.1.3. Сыныптан тыс жұмыстың функциялары ............................ 126 
4.2.
 
С
ЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ
 ................................. 127 
4.2.1. Сыныптан тыс жұмыстың мазмұны ................................... 131 
4.3.
 
С
ЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ ФОРМАЛАРЫ
 .................................. 134 
4.3.1. Сыныптан тыс шаралардың кейбір формалары ................. 136 
4.4.
 
И
НФОРМАТИКА  ПӘНІ  БОЙЫНША  СЫНЫПТАН  ТЫС  ЖҰМЫСТЫҢ 
ӘДІСТЕМЕСІ
 ......................................................................................... 139 
4.4.1. Сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезеңдері ...................... 139 

 
5 
4.5.
 
С
ЕМИНАР
/
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРЫН ӨТКІЗУГЕ ҰСЫНЫСТАР
 .... 146 
5-ТАРАУ. ИНФОРМАТИКА КАБИНЕТІ .......................................... 148 
5.1.
 
И
НФОРМАТИКА  КАБИНЕТІНІҢ  ҮЙЫМДАСТЫРУ
-
ӘДІСТЕМЕЛІК  ЖҰМЫС 
ІСТЕУ ШАРТТАРЫ
 ................................................................................. 148 
5.1.1. Информатика кабинетінің қызметі ..................................... 148 
5.1.2. Информатика кабинетініне қойылатын талаптар .............. 150 
5.1.3. Информатика кабинетінің жұмысын ұйымдастыру .......... 153 
5.1.4. Информатика кабинетінде жұмыс істеу ұзақтығы ............ 155 
5.1.5. Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік ережесі ....... 156 
5.2.
 
И
НФОРМАТИКА 
КАБИНЕТІНЕ 
ҚОЙЫЛАТЫН 
САНИТАРИЯЛЫҚ
-
ГИГИЕНАЛЫҚ  ТАЛАПТАР
 ..................................................................... 158 
5.2.1. Оқушылардың жұмыс орындарын орналастыру ............... 158 
5.2.2. Информатика кабинетін жарықтандыру............................. 160 
5.3.
 
И
НФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ҚҰРАЛДАРЫ
 ........................................ 161 
5.3.1. Информатиканы оқыту құралдарының құрамы ................. 161 
5.3.2. Информатиканы оқыту құралдарының жүйесі .................. 162 
5.3.3. Информатика курсын бағдарламалық қамсыздандыру ..... 164 
5.4.
 
С
ЕМИНАР
/
ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРЫН ӨТКІЗУГЕ ҰСЫНЫСТАР
 .... 165 
6-ТАРАУ. ЖАС МАМАНҒА ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР .......... 168 
6.1
 
Ж
АС МАМАННЫҢ САБАҚТЫ ДАЙЫНДАУЫНА ҰСЫНЫСТАР
 ............. 168 
6.2.
 
С
АБАҚТЫ ДАЙЫНДАУ ӘДІСТЕМЕСІ
 ................................................ 169 
6.2.1.  Жас мұғалімге ескертпе ...................................................... 171 
6.3.
 
Ү
Й ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАРЫ
 .. 172 
6.3.1. Үй жұмысының формалары ................................................ 172 
6.3.2. Үй тапсырмасын беру әдістері ............................................ 173 
6.3.3. Үй жұмысын тексеру әдістері ............................................. 174 
6.3.4. Жас мұғалімнің өз сабағын өзі талдау үлгісі ..................... 174 
6.3.5. Тақырыптық жоспар құруға арналған ескертпе ................. 176 
6.4.
 
С
АБАҚТЫҢ ҒЫЛЫМИ ДӘЙЕКТЕЛГЕН ТАЛДАУЫ
 .............................. 176 
6.4.1. Сабақты жалпы талдау нұсқалары ...................................... 177 
6.4.2.  Сабақ  барысын  және  тиімділігін  бағалауға  арналған 
нұсқаулар ....................................................................................... 182 
6.5.
 
З
ЕРТХАНАЛЫҚ ЖАТТЫҚТЫРУ ТАПСЫРМАЛАРЫ
 ............................ 184 
1-ҚОСЫМША ...................................................................................... 187 
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ........................................................ 191 
 

 
6 
КІРІСПЕ 
«Информатиканы  оқытудың  теориясы  мен  әдістемесі»  курсы 
болашақ  информатика  мұғалімдерін  кәсіптік  дайындаудың  маңызды 
компоненті  және  «5В011100  –  информатика»  мамандығы  бойынша 
Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім 
стандартының жоғары кәсіптік білім беру пәндерінің құрамдас бөлігі 
болып табылады.  
Оқу құралының мазмұны әдістемелік курстар үшін дәстүрлі  екі 
–  жалпы  және  нақты  (немесе  дербес)  оқыту  әдістемесі  бөлімдерінен 
құралады.  Сондықтан  информатиканы  оқытудың  жалпы  және  нақты 
оқыту әдістемелері бойынша, әр бөлім жеке кітап болып шықты. 
Құралдың  бірінші  бөлімі  информатиканы  оқытудың  жалпы 
әдістемесі мәселелерін ашатын алты тарауды құрады. Бірінші тарауда 
информатиканы  оқыту  әдістемесі  пәнінің    педагогикалық  ғылым 
ретінде  қалыптасуы,  информатиканы  оқытудың  әдістемелік  жүйесі, 
оқыту мақсаттары баяндалды. Екінші тарау информатиканы оқытуды 
ұйымдастыру  мәселелеріне  бағытталды.  Информатиканы  оқыту 
формалары  мен  әдістері,  информатиканың  қазіргі  сабағы,  сабақтың 
ерекшеліктері, үшбірлік мақсаты, құрылымы анықталып, тақырыптық 
және  жеке  сабақты  жобалау  әдістемелік  мәселелері  сипатталды. 
Информатика  пәні  бойынша  білімді  бақылау,  тексеру  және 
бағалаудың  әдістемелік  жүйесі,  үшінші  тарауда  баяндалды.  Төртінші 
тарау  информатика  пәні  бойынша  сыныптан  тыс  жұмыстың 
әдістемесіне  және  дидактикалық  негіздеріне  арналды.  Информатика 
кабинетінің  қызметі,  жұмыс  істеу  шарттары,  оған  қойылатын 
санитариялық-гигиеналық  талаптары  бесінші  тарауда  қарастырылды. 
Алтыншы  тарауда  жас  маманға  арналған  әдістемелік  нұсқаулар 
сипатталды.  Сонымен  қатар  әр  тараудың  аяғында  өткізілетін 
семинар/практикалық  сабақтардың  мақсаты  анықталып,  ұсыныстар 
берілді.   
Оқу  құралының  екінші  бөлімі  информатиканы  нақты  оқыту 
әдістемесін  жеткілікті  қарастыруға  бағытталды.  Информатиканың 
базалық  курсының  стандарт  бойынша  бекітілген  мазмұндық 
сызықтарын  оқыту  әдістемелері  жүйелі  түрде  қамтылды.  Ақпарат 
және  ақпараттық  процестері,  ақпаратты  ұсыну,  компьютер  бағыты, 
формализациялау  және  модельдеу,  алгоритмдеу  және  бағдарламалау, 
ақпараттық  технологиялар  мазмұндық  сызықтарын  оқытудың  нақты 
әдістемелері  толық  қарастырылып  сипатталды.  Информатиканың 
пропедевтикалық  курсын  оқыту  әдістемесі  баяндалды.  Әр  тараудың 
мазмұндық бағытына сәйкес зертханалық сабақтарды өткізуге кеңінен 

 
7 
жеткілікті  әртүрлі  жаттықтыру  тапсырмалары  берілді.  1-қосымшада 
базалық  курстың  мазмұндық  сызықтары  бойынша  логикалы  түрде  
құрылымданған сызбалар бейнеленді.  
Авторлар:  Т.Қ.  Қойбағарова  бірінші  кітаптың  төрт  (1,  2,  5,  6), 
екінші кітаптың алты (1-6) тарауларын жазды, кітаптардың мазмұнын 
жүйелеп  құрылымдады.  Р.А.  Ельтинова  бірінші  кітаптың  екі  (3,  4), 
екінші  кітаптың  7-тарауын  жазды,  аударма  жұмысының  аумақты 
көлемін орындады.  
Оқу  құралы  педагогикалық  жоғарғы  оқу  орындарының 
«Информатика»  мамандығында  оқитын  студенттерге,  информатика 
мұғалімдеріне,  әдіскерлерге  және  оқу-ағарту  мамандарының  білімін 
жетілдіру саласында жұмыс жасайтын мамандарға арналған.  
 
 

 
8 
1-БӨЛІМ.  ИНФОРМАТИКАНЫ  ОҚЫТУДЫҢ  ЖАЛПЫ 
ӘДІСТЕМЕСІ 
1-тарау.  Информатиканы оқыту әдістемесі пәні 
1.1.  Информатика  ғылым  және  орта  мектептегі  оқу  пәні 
ретінде  
Информатиканың ғылым ретінде пайда болуы және қалыптасуы  
өткен  ғасырдың  екінші  жартысынан  басталады.  Информатиканың 
зерттейтін  аймағы  –  ақпараттың  құрылымы  мен  ортақ  қасиеттері, 
сонымен  қатар  адам  тіршілігінің  түрлі  саласында  ақпаратты  іздеу, 
жинау,  сақтау,  түрлендіру,  жеткізу  және  пайдалану  үрдістерімен 
байланысты  мәселелерді  қамтиды.  Ақпараттың  ауқымды  көлемі  мен 
ағымын  өңдеу  автоматтандырусыз  және  коммуникация  жүйесінсіз 
жүзеге  асыру  мүмкін  емес,  сондықтан  электронды  есептеуіш 
машиналар  мен  заманауи  ақпараттық  және  коммуникациялық 
технологиялар  информатиканың  іргелі  ядросы  және  материалдық 
базасы да болып табылады [2].  
Ақпаратты ресурстың айырықша түрі деп есептеген жөн, мұнда 
«ресурс»  материалдық  заттардың  немесе  заттың  энергетикалық, 
құрылымдық немесе басқа да сипаттамаларынан  тұратын білім қоры 
деп  түсіндіріледі.  Материалды  заттармен  байланысты  ресурстардан 
айырмашылығы  –  ақпараттық  ресурстар  сарқылмайды  және  де 
материалды  ресурстарға  қарағанда,  басқаша  жаңару  немесе  қайта 
жаңғырту  әдістеріне  ие  болады.  Қоршаған  ортаның  біртұтас 
құрамдастары зат және энергиямен қатар, ақпарат сол ортаның негізгі 
сарқылмас таным көзі болып табылады.  
Ақпарат  жөнінде  заманауи  ғылыми  көзқарасты  дәлме-дәл 
тұжырымдаған  кибернетика  «атасы»  Норберт  Винер
1
 болды.  Оның 
пікірінше:  «...  ақпарат  –  біздің  және  сезіміміздің  сыртқы  ортаға 
бейімделу үрдісінде одан қабылданған мағынаны белгілеу».  
Кибернетиканың  пайда  болуы  1948  жылы  осы  ғалымның: 
«Кибернетика  немесе  жануарлар  мен  машинадағы  байланыс  пен 
басқару»  кітабының  шығуымен  байланыстырылады.  Аталған  кітапта 
басқарылатын  жүйелерге  ортақ  теориясын  жасаудың  жолдары, 
басқару  және  байланыс  проблемаларын  қарастыру  әдістері 
негізделген болатын.  
Кибернетикада  ақпарат  деп  қандай-да  бір  жүйенің  қоршаған 
ортадан  қабылдайтын  (Х  кіру  ақпараты),  қоршаған  ортаға  беретін  (Y 
                                                 
1
 Норберт  Винер  (1894  —1964)  —  американдық  ғалым,  көрнекті  математик  және  философ, 
кибернетиканың және жасанды интелект теориясының негізін қалаушы. 

 
9 
шығу  ақпараты),  сонымен  қатар  өзінде  сақтайтын  (Z  ішкі  жүйелік 
ақпарат) 
кез 
келген 
сигналдардың, 
әсерлердің 
немесе 
мағлұматтардың жиынтығы қарастырылады [2, 26] (1.1-сурет).  
1.1-сурет 
«Кибернетика»  термині  пайда  болғаннан  кейін  дүниежүзілік 
ғылымда  ағылшын  сөзі  «Computer  Science»  (компьютер  ғылымы) 
қолданысқа  енгені  белгілі.  Бұл  термин  Америка,  Канада  және  тағы 
басқа  латын-америкалық  континеті  елдерінде,  компьютерлер  мен 
телекоммуникациялық  жүйелер  көмегімен  ақпаратты  өңдеу,  сақтау 
және жеткізу үрдістерін зерттейтін ғылыми және оқу пәнін атау үшін 
кең тараған.   
Кейінірек  XX  ғасырдың  60-шы  жылдарының  соңы  мен  70-ші 
жылдарының 
басында 
француз 
ғалымдары, 
француздың 
«informatione»  (ақпарат)  және  «avtomatique»  (автоматика)  сөздерінің 
туындысы болып табылатын – «informatique» (информатика) терминін 
енгізді.  Жаңа  термин  Кеңестер  Одағы  (кейіннен  Ресей  мен  ТМД 
елдерінде)  мен  Батыс  Еуропада  кеңінен  тарады.  Үлкен  Кеңес 
Энциклопедиясында  информатика  «ғылыми  ақпараттың  жалпы 
қасиеттерін,  құрылымын,  оны  құру,  түрлендіру,  тасымалдау  және 
адамзат  іс-әрекетінің  әртүрлі  саласында  қолдану  заңдылықтарын 
зерттейтін пән» деп қарастырылды
1
.  
Орыс тілінде «информатика» терминінің қолданылуы (шамамен 
1960-шы  жж.  ортасынан  бастап)  ғылыми-техникалық  ақпаратпен, 
кітапханатану және құжаттаматанумен байланысты болды.  
1970-ші  жылдардың  екінші  жартысында  А.П.  Ершовтың
2
 
ықпалымен  орыс  әдебиетінде  «информатика»  терминінің  өзге 
түсіндірмесі  кең  қолданысқа  ене  бастады.  Ол  бұл  терминнің 
мағынасын:  «...  ақпаратты  тасымалдау  және  өңдеу  үрдістерін 
зерттейтін  іргелі  жаратылыстану  (табиғи)  ғылымы  ретінде  енеді. 
Бұлай  анықталуына  информатика  философиялық  және  жалпы 
                                                 
1
 Михайлов А.И., Черный А.И., Гиляревский Р.С. Информатика/Большая советская энциклопедия, 
3-е изд., 10. – М.: Советская энциклопедия, 1972. – С 378-380. 
2
 Андрей  Петрович  Ершов  (1931—1988)  —  Кеңес  Одағының  ғалымы,  теориялық және  жүйелік 
программалаудың  негізін  қалаушылардың  бірі,  Сібір  информатика  мектебін  құрушы,  КСРО  ҒА 
академигі.  Оның  еңбектері  тек  КСРО-да  ғана  емес,  бүкіл  әлемде  есептеуіш  техниканың 
қалыптасуы мен дамуына зор  ықпалын тигізді.  
Орта 
 
 
  X
 
 
 
 
Y 
Жүйе 
Z 

 
10 
ғылыми  категориялармен  тікелей  байланысты  болады,  оның 
«дәстүрлі»  академиялық  ғылыми  пәндер  арасындағы  орны 
анықталады» деп тұжырымдаған болатын.  
Информатиканың осы анықтамасын түсіндіре келе,  А.П. Ершов 
тағы да: «ғылымдардың салыстырмалы түрде жаратылыстану (табиғи) 
және  қоғамдық  болып  бөлінуін  түсіне  келе,  біз  сонда  да,  түсінудің 
туынды  принциптеріне  және  оның  атрибуттарына,  жасанды, 
биологиялық 
және 
қоғамдық 
жүйелерде 
ақпаратты 
өңдеу 
заңдылықтарының  бірлігі  (жалғыздығы)  туралы  көріністерге  сәйкес, 
информатиканы  жаратылыстану  ғылымдары  пәніне  жатқызамыз. 
Информатиканы  іргелі  ғылымдар  қатарына  жатқызғандықтан,  
ақпарат  түсінігі  оны  өңдеу  үрдістері  жалпы  ғылыми  мағынаға  ие 
болады» – деп атап өтті. Қоршаған ортаның (әлемнің) оқып-танылған 
үзіндісіне  (бөлегіне)  ақпараттық  модель  құрылғанда,  информатика 
жеке ғылым ретінде өз құқығына ие болады[2,6].  
Информатика  пәні  кибернетика  сияқты  өз  қосымшаларының 
ауқымды  аймағының  негізінде,  ал  объектісі  табиғаттағы,  қоғамдағы 
кез  келген  ақпараттық  процестерге  тән  ортақ  заңдылықтарының 
негізінде 
қалыптасады. 
Демек, 
ақпараттық 
үрдістер 
мен 
технологиялардың  көптеген  түрлеріне  тән  ортақ  қасиеттері  және 
заңдылықтары информатиканың зерттеу объектісі болып табылады.  
Информатика  пәні  өз  қосымшаларының  көптүрлілігімен 
анықталады. Адамзаттың сан алуан іс-әрекетінде, жұмыс жасап тұрған 
ақпараттық  технологиялардың  (өндірістік  үрдісті  басқару,  жобалау 
жүйелері,  қаржылық  операциялар  және  т.б.)  ортақ  қасиеттері 
болғанымен, өзара айырмашылықтары да көп. Бұл жерде басты назар, 
ақпараттық 
процестер 
мен 
ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялар 
негізінде 
әлеуметтік 
басқаруды 
жетілдіруге 
аударылады. 
Әлеуметтік  жүйелердегі
1
 басқаруда  айшықталатын  ақпараттың 
жоғарғы  формасы  –  білім  болып  табылады. Педагогика  мен  жасанды 
интеллект  зерттеулерінде  кең  қолданылатын  бұл  пәнүстілік  ұғым  да 
маңызды  философиялық  категориядан  үміткер.  Философиялық 
тұрғыдан, таным – басқарудың функционалды аспектілерінің бірі деп 
қарастырған абзал. Мұндай көзқарас таным үрдістері генезисін, оның 
негіздері мен болашағын жүйелі түрде түсінуге жол ашады. 
Информатика  ғылымын  адамзат  тек  ЭЕМ-  нің  көмегі  арқылы 
ғана  қабылдайды.  ЭЕМ  ақпаратты  автоматты  түрде  өңдеуді  жүзеге 
асырады.  Сондықтан  ЭЕМ  бағдарламалау  информатиканың  негізгі 
                                                 
1
Әлеуметтік  жүйе  –  біртұтас  құрылым;  оның  негізгі  элементі  –  адамдар,  олардың  өзара 
әрекеттесуі, қарым-қатынастары мен байланыстары
.  

 
11 
ядросы,  ал  қазіргі  есептегіш  техникалардің  барлық  түрлері  –  оның 
аппараттық қамсыздандыру негізі болып табылады.  
Адам  қызметінің  барлық  саласының  ауқымды  түрде 
ақпараттануы жағдайында, информатика пәнін кез келген ғылыммен 
байланыстыруға  болады.  Мысалы,  философиямен  байланысында 
әлемнің  жүйелік-ақпараттық  бейнесін,  филология  мен  тіл  білімінде  
(бағдарламалау  жүйесі,  мәтіндік  редактор,  мәтінді  айырып  тану 
жүйесі,  компьютерлік  аударма  құралдары,  жасанды  интеллект 
жүйесі),  метематика,  физика,  экономика  бойынша  (компьютерлік 
модельдеу),  бейнелеу  және  графика  (графиктік  редакторлар,  дизайн, 
мультимедиа жүйесі), т.с.с. 
Информатиканың  фундаментальды  негізі  мына  бөліктерден 
тұрады:  теориялық  информатика,  ақпараттандыру  құралдары, 
ақпараттық технологиялар, әлеуметтік информатика. 
Теориялық  информатика  –  информатиканың  философиялық 
негізі,  математикалық  және  ақпараттық  модельдер  мен  алгоритмдер, 
сондай-ақ  ақпараттық  жүйелер  мен  технологиялардың  жобалау  және 
құру әдістерін қарастырады. 
Ақпараттандыру құралдары бағдарламалық, техникалық болып 
бөлінеді.  Бағдарламалыққа  жүйелік  бағдарламалық  құралдар 
(операциялық  жүйе,  бағдарламалау  жүйесі  мен  тілдері),  әмбебаб, 
мамандыққа  бағытталған  құралдар,  техникалыққа  –  ДК,  жұмыс 
станциялары, ақпаратты енгізу-шығару құралдары, ЭЕМ-нің желілері, 
компьютерлік  (КТ)  және  телекоммуникациялық  технологиялар  (ТК) 
жүйелері жатады. 
Орта  мектептің  мәселелерін  қамтитын  информатика  бөлігін 
мектеп информатикасы деп атайды. 
Кеңестік  дәуір  кезіндегі  әдебиетке  бұл  термин  алғаш  рет  1979 
жылы  А.П.  Ершовтың  жетекшілігімен  жарық  көрген:  «Мектеп 
информатикасы  –  тұжырымдамалары,  жағдайы  және  болашағы» 
атты іргелі еңбегі арқылы енгізілді [9].  
Онда мектеп информатикасы мектептегі оқу процесінде ЭЕМ-ді 
қолдануды  зерттейтін  және  бағдарламалық,  техникалық,  оқу-
әдістемелік  және  ұйымдастыру  арқылы  қамтамасыз  ететін 
информатиканың 
бір 
тармағы 
ретінде 
анықталды. 
Қазіргі 
информатика  курсы  дүниежүзілік  педагогика  ісінде  теңдесі  жоқ 
құбылыс саналады.  
 

 
12