Т. С. Сарбасова Құнанбаева Д.Ә., Жұмамбаев С. К

35
рістер ұйым мен оның мақсаттық ұмтылыстарына қандай 
мән беретінін анықтауды, яғни қортындыны қалыптастыруды 
көздейді. Қорытынды негізінде менеджер нақты бір шешім 
қабылдайды.
Макроорта
оның: құқықтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық, 
технологиялық сияқты бес факторын талдау арқылы зерттеледі.
Құқықтық факторды талдауда менеджерге кәсіби әрекет ететін 
бизнесмен ретінде оның қандай құықтық еркіндік деңгейі, басқа 
субьектілермен қарым-қатынастағы қандай құқық шегі болуы 
мүмкін, ұйымның мүддесін қорғау механизмі қандай және қандай 
әдістер қолдануы мүмкін екенін түсіну үшін заң және басқа да 
нормативтік актілермен танысуы тура келеді. Сонымен қатар 
менеджер зерттеу обьектісі ретінде сол орта мен қоғамға қандай
салт-дәстүр тән екенін түсінуге тырысады, өйткені іскерлік орта-
да олар маңызды рөл атқарады.
Саяси фактор қоғамның іскерлік қатынастар сферасындағы 
ағымдағы үдерістерге мемлекеттің қатынасын және әсер ету 
бағыттарын, өндірушінің нақты қызметіне мемлекеттің мүмкін 
араласу деңгейі мен тереңдігін анықтайды. Жалпы, мемлекеттің 
қатынасы іскерлік белсенділікке ынталандырушы, үстем етуші 
немесе нейтралды сипатта болуы мүмкін.
Осы факторды айқындайтын сипаттамаларының арасында 
саяси құрылыстың тұрақтылығы анықтаушы болып табылады. 
Тұрақсыз саяси құрылыс кезінде іскерлік құрылымдар көп са-
лымды қажет етпейтін, бірақ көп пайдаға үміттендіретін қысқа 
мерзімді операцияларға қызығушылық білдіреді. Ал саяси 
құрылыстың тұрақтылығы стратегиялық жоспарларға мүмкіндік 
береді.
Әлеуметтік фактор өзінің құрылымы бойынша, басқаларға 
қарағанда, едәур күрделі болып келеді. Оның қатарына (ұлттық 
салт-дәстүр, ұлттың білім деңгейі, ұлттық мәдениет ерекшеліктері, 
өмір сүру деңгейі мен сапасы, ұлттық құндылықтар, жұмыс 
күшінің кәсіби дайындық деңгейі және т.б.) менеджер ескермеген 
жағдайда жағымсыз салдар әкелетін көптеген элементтер кіреді.
Экономикалық фактор қатарына: қажетті ресурстарға қол 
жетімділік деңгейі, жалпы ұлттық өнім көлемі мен оның 

36
құрылымы, инфляция қарқыны, жұмыссыздық деңгейі, еңбек 
өнімділігі, салық салу қойылымы, орташа жалақы неме-
се отбасылық табыстың орта деңгейі, экономикалық саясат 
тұрақтылығы және т.б. сияқты элементтер кіреді.
Көп факторлар ішінен менеджер сапалық және сандық 
жағынан сипатталатын бәсекелестік шартына баса назар ауда-
рады. Бәсекелесу шартының сандық жағы нарықтағы ұйымның 
үлесі мен жүргізетін баға саясатымен сипатталса, сапалық жағы 
ұйыммен өндірілетін тауардың тұтынушылардың қажеттіліктерін 
қанағаттандыру деңгейінің жоғарылығы, орталығы немесе 
төменділігімен сипатталады.
Технологиялық фактор деп ұйымның қызмет ететін саласы-
нан тыс пайда болғандарды айтамыз. Стратегиялық ойлайтын 
менеджерлер ғылыми-техникалық жаңалықтардың пайда бо-
луын бақылап отырады, себебі мұндай жаңалықтарды қолдану 
жаңа тауар өндіруге, дәстүрлі тауарларды жетілдіруге немесе 
өнімді өндіру мен өткізуді модернизациялауға уақытылы көшуге 
мүмкіндік береді. Технологиялық фактор көптеген ұйымдар үшін 
өз бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мен сақтап тұрудың 
ұтымды құралы.
Талдау барысында менеджер неғұрлым көп ақпаратпен жұмыс 
істесе, соғұрлым ұйымның өмір сүріп жатқан ортасы мен оның 
кәсіби менеджер ретінде көрінісін толығырақ, сапалырақ көруге 
мүмкін болатынын түсінеді. Макрортаны талдау барысында ме-
неджерде нені істеуге болады, ал нені істеуге болмайды, неден 
қорқу керек, ұйым мен оның қандай құқықтары мен міндеттері 
пайда болғаны туралы 
жалпы көрініс
қалыптасады. Нақты әрекет 
немесе қадам, өкілеттік туралы көрініс ұйымның микроортасын 
талдау барысында менеджер санасында қалыптасады.
Ұйымның 
микрортасына
ұйымға тікелей әсер ететін және 
ұйымның өз мақсатына тиімді жетуі үшін үнемі талаптарына 
бейімделуі тиіс сыртқы орта факторлары жатады.
Нарық жағдайындағы негізгі басқару қағидасы бұл бәсекелесті 
менеджермен анықталған бәсекелесті нарық ортасының талапта-
рына ұйым қызметінің мазмұны мен кәсіби бағытының бейімделу 
қажеттігі болып табылады. Бәсекелесті ортаны түсіну үшін ме-

37
неджерге ұйым шығаратын тауарға деген жиынтық сұраныс 
көлемін, осы сұранысты қанағаттандыру деңгейі мен менеджерді 
қызықтыратын тауардың минималды, максималды бағалары, 
ұйым тауарының нақты бағасының әділеттігі мен дәлелдігі тура-
лы жалпы көріністі алу жаксы болар еді. 
Бәсекелестік ортаны түсіну әдісі болып табылатын бәсеке 
парағын жасау. Бәсеке парағы ұйым шығаратын тауардың бәсекеге 
қабілеттілігін көрсетеді, себебі басқа да жабдықтаушылармен 
шығарылатын тауар мен ұйымның нарыққа шығаратын тауарды 
салыстырмалы талдау болып табылады. 
Бәсеке парағы ұйымның өзі өндіретін тауарының обьективті 
бағасын анықтау әдісі де болып көрінеді. Обьективті баға деп 
нарықта айналымда жүрген аналогты не біртипті тауарлар 
мен өзіндік тауар сипаттамаларын салыстыру арқылы дәлелді 
қалыптасқан бағасын айтады.
Сонымен қатар бәсеке парағы менеджерге өзінің тауарының 
нарықтағы тауарлармен салыстырғанда артықшылығы бола-
тын сипаттамаларды белгілеуге мүмкіндік береді. Әлеуетті 
тұтынушыны өзінің тауарына қызықтыру үшін және нарықтағы 
басқа тауарлардан осы тауар жақсырақ болғанын сендіру үшін 
бұл артықшылықтарды сол тұтынушыға жеткізу пайдалы бола-
ды.
Әр ұйым бәсекелестік ортада қызмет етуге мәжбүр, яғни 
бәсекелестік үдерісінің де қатысушысы атанады. Ұйымның 
бәсекелестік ортада алып отырған жайғасымы − менеджерді
қызықтыратын мәлімет. Мұндай жайғасым 
көшбасшы
(басқа 
ұйымдарды озып келе жатқан) немесе 
қуушы
(көшбасшыдан 
қалып жатқан, бірақ алшақтықты үлкейтпеуге тырысып жатқан) 
болуы мүмкін.

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: