С О З Д А Н И Е УСЛОВИЙ ПРОЗРАЧНОСТИ СУДОВ

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Юриспруденция», № 3 (21), 2010 г. 
94 
- осуществление организационных и практических мероприятий, направленных на дальнейшее 
укрепление авторитета судебной власти, изучение общественного мнения, позволяющего оперативно 
оценивать состояние системы; 
- дальнейшее организационное и материально-техническое укрепление судов; 
- создание системы комплексного информационного обеспечения деятельности судов, 
обеспечение широкого доступа населения к информации о деятельности судов посредством широкого 
применения инновационных технологий; 
- подготовка телевизионных передач для ознакомления широкого круга зрителей о судебной 
практике по защите интересов и прав граждан и юридических лиц; 
- подготовка пресс-релизов на сайте Верховного Суда Республики Казахстан о проводимых 
мероприятиях в сфере судебной деятельности; 
- развитие международного сотрудничества в сфере правосудия и информационного обмена. 
Качественное осуществление правосудия сопряжено с созданием надлежащих условий для 
судебной защиты прав и законных интересов граждан и организаций, для чего требуется строительство 
типовых зданий судов, проведение реконструкции административных зданий судов. 
Требования к проектированию типовых зданий судов должны быть также обусловлены стоящей 
перед судами задачей обеспечения права на открытое судебное разбирательство. Залы судебных 
заседаний должны иметь соответствующие места для посетителей и представителей средств массовой 
информации. 
В настоящее время часть местных судов располагается в приспособленных для осуществления 
правосудия зданиях, которые не в полной мере соответствуют установленным требованиям и нормам 
площадей. 
В целях решения данного вопроса разработаны проекты типовых зданий судов, ведется работа по 
подготовке проектно-сметной документации этих зданий. 
Таким образом, судебная система страны с Верховным судом во главе, представляя 
самостоятельную ветвь власти, продолжает свою работу в русле совершенствования модели 
казахстанского правосудия. Кардинальная модернизация ее фундаментальных основ позволила ей 
преобразиться, в эффективный орган по обеспечению прав и законных интересов граждан и организаций 
страны, по обеспечению открытости и прозрачности деятельности судов. Но мы понимаем, что мы не 
должны довольствоваться достигнутым, что это пока малая толика нашего вклада в реализацию 
государственной политики в сфере продвижения страны в ряды конкурентоспособных государств мира. 
Перед судебной системой стоят еще многие задачи, требующие достойного разрешения. [2]. 
В условиях демократизации, необходимо сделать максимально транспарентной деятельность 
судебных органов. Следует создать правовые и организационные основы объективной и независимой 
оценки степени качества и эффективности функционирования системы правосудия в Казахстане, шире 
привлекать для этого юридическое сообщество. 
Этому должна способствовать и ускоренная информатизация судебных органов, которая отстает 
от потребностей общества. Электронный суд, как и электронное правительство, откроют новые 
возможность для совершенствования и демократизации деятельности государственных органов [3]. 
Но мы не должны забывать, что обеспечение открытости правосудия потребует значительных 
финансовых затрат, в частности для создания систем по размещению необходимой информации (прежде 
всего текстов судебных решений) в сети Интернет, обеспечения свободного доступа в залы судебных 
заседании. 
Президент нашей страны неоднократно отмечал о необходимости максимального обеспечения 
открытости и прозрачности судебных процедур. Общественное мнение в отношении судебной системы 
зависит от уровня осведомленности о деятельности судов. Общество должно знать и верить в 
верховенство закона и торжество правосудия. Судейское сообщество должно сделать деятельность судов 
прозрачной, повысить уровень их ответственности перед обществом. 

Абай атындагы Қаз¥ПУ-дын Хабаршысы, «Юриспруденция» сериясы, № 3 (21), 2010 ж. 
Summary 
The author of this article wanted to show that, ongoing socio-economic and democratic processes in 
society made it necessary to increase the efficiency of justice, as well as creating conditions of transparency of 
courts. 
L Концепция правовой политики Республики Казахстан на 2010-2020 годы и перспективы 
развития судебной системы: Сборник материалов Круглого стола, состоявшегося в Верховном суде 
Республики Казахстан 27 октября 2009 года. - Астана, 2009. - 157 с. (Жаилганова А.Н. Некоторые 
вопросы реформирования судебной системыс; Нарикбаев М.С Концепция правовой политики и 
повышениеэффективности судебной системы; Абдрасулов Е.Б.Некоторые вопросы юридической 
техникисоставления проектов нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан) 
2. Калеева Т. Гласность в освещении судебной системы //Зангер. - 2006. - №12. - С. 14 
3. К Мами Судебная власть защищает свободу//Казахстанская правда. - 2007. - 21 июня. - С.З 
Түйін 
Автор мақалада біздін мемлекетіміздің жана дәуірде сот жуйесінің жэне сот процесстерінің 
ашықтығы жэне өрлену ушін қолданьтлатын амалдарды баяндайды. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Юриспруденция», № 3 (21), 2010 г. 
АЗАМАТТЫҚ Қ¥ҚЫҚ ЖЭНЕ АЗАМАТТЫҚ 1С ЖҮРГІЗУ ҚҰҚЫҒЫ 
ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО И ГРАЖДАНСКИЙ ПРОЦЕСС 
Л И З И Н Г  И Н С Т И Т У Т Ы Н Ы Ң МӘНІ  М Е Н  М А З М У Н Ы 
Д.Ж.Белхожаева -
«Азаматтьщ цүцьщ жэне азаматтъщ гс жүргізу цүцыгы» 
кафедрасыныц ага оцытушысы, цүқьщ магистрі 
Лизинг институты жаңа пайда болтан деуге болмайды, оның өзіндік терең тарихы бар. Берілген 
деректер бойынша адамзатқа лизингтің ертеден болуы белгілі. Коптеген тарихшылар мен экономистердің 
пікірінше, лизинтік кел ісім-шарттар б.э.д. Шумер мемлекетінде де жасалды. Аристотельдің (б.э.д. 384 / 
383 - 322 ж.ж.) "Богатство состоит в пользовании, а не в праве собственности" атты еңбегінде лизинг 
идеясы туралы пікірлер жазылган /1/. Басқа сөзбен айтқанда, пайда алу мақсатында мүліктің иесі болуы 
міндетті емес, осы мүлікті пайдалану құқыгы болу керек, соның нәтижесінде пайда алу мүмкін болады 
дейді. Лизинг ертеде тек белгілі бір меншік түрлерін жалга алумен шектелген жоқ. Тарихи мәліметтер 
бойынша, ауылшаруашылық техниканың түрлері және шеберлік қүрылгылар, сонымен қатар эскери 
техника да жалга алынды. 
Венецияда 11 гасырда лизинггік операцияларға ұқсас мәмілелер жасалынды: венециандықтар сол 
уақытта өте қымбат болған якорьларды саудагерлер мен сауда қайықтарын жалга берді. Жүзі 
аяқталганнан соң якорьлар өз иелеріне қайтарылган және қайтадан жалга берілді. Үлыбританияда 
лизингтік қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін алгашқы нормативтік акт болган 1284 жылы Уэльс 
заңы болды (Statute of Wales). 
1572 жылы Үлыбританияда тек қана нақты лизингті қолдануга рұқсат беретін заң актісі 
шыгарылды. Осы заңның мәні: осы уақытта келісім-шарт жасасқан жақтардың мүліктің нақты иесі кім 
екені жасырылды, ол несие берушілерді адастыру мақсатында жүргізілді, сондықтан оны реттеу үшін 
қолданылды. 
1930 жылдары Генри Форд өз автоколіктерін өткізу мақсатында жалга беруді кеңінен қолданды. 
Бірақ автокөліктік лизингтік бизнестің бастамашысы ретінде Золли Фрэнкті есептейді. Ол 1940 жылдары 
алғаш рет автокөліктерді ұзақ мерзімді жалга беруді үсынушы сауда агенті болды. Жалга беру 
қатынастарында болатын құбылысты Америкада 1950 жылы революция деп атауға болады. Осы уақытта 
өндірістің көптеген қүралдары жалга берілді: технологиялық құрылгылар, машиналар мен механизмдер, 
кемелер, үшақтар, т.б.. 
А Қ Ш Үкіметі осы құбылысты багалап, оны ынталандыратын мемлекеттік багдарламаны жедел 
түрде эзірледі және жүзеге асырды. Экономикалық лексикальщ терминологияга жаңа "лизинг" терминінің 
енгізілуін (агыл. lease - жалга беру) "Белл" телефон компаниясының операцияларымен байланыстырады. 
Осы компанияның басқармасы 1877 жылы өз телефон аппараттарын сатпайтыны туралы, оны жалга беру 
туралы шешім қабылдады. Сан-Францискода белгілі болган "United States Leasing Corporation" американ 
компаниясы 1952 жылы лизингтік операциялар іскерліктің негізгі болган алғашқы акционерлік қогам 
болып саналады. Сонымен,  А Қ Ш жаңа бизнестің отаны болды. 60 жылдардың ортасында лизингтік 
операциялар 1 млрд.$, ал 80 жылдары оларі 10 млрд.$-дан асып түсті. Осындай жоғары қарқынды темптің 
болу себебі лизингтік мәміле бойынша серіктестктер ала алатын артықшылықтарга байланысты болды. 
Лизингтік операциялар оте тез  А Қ Ш шекарасынан өтіп, халықаралық лизингке айналды. АҚШ-та лизинг 
экономикалық бизнестің негізгі түрлерінің бірі болып табылады. Өз қызметтерінің кең спектрін ұсынган 
жаңа лизингтік компания- лар санының өсуі, және лизинттік келісім-шарттарьтныц үлкен модифи-
кациясы экономиканың әртүрлі сфераларында кәсіпкерлердің инвестициялық қаражаггарын алудың 
әртүрлі нұсқаларын аньтқтады. Кейіннен лизингтік компаниялар "қаржььлизингтік қогамдар" деген атқа 
ие болды. Батыс Еуропада алгашқы алгашқы қаржы-лизингтік қогамдар 50-60 ж.ж. пайда болды. Бірақ та 
лизингтік операциялардың дамуына коптеген факторлар эсер етті, т.қ. салықтық зацнамада лизингтік 
келісім-шарттардың заңды түрде қабылдауы коптеген қиыншылықтардан шығуға мүмкіндік берді. 
Мысалы, алгашқы француз лизингтік компания "Локафранс" 1982 жылы құрылды. А л торт 
жылдан кейін лизингтік компаниялардың жалпы саны 30 тең болды. 1987 жылы елде жылжыйтын 
мүлікпен айналысатын 56 лизингтік компания жұмыс істеді, олардың жылдық келісім-шарттар саны 57 
96 

Абай атындагы Қаз¥ПУ-дың Хабаршысы, «Юриспруденция» сериясы, № 3 (21), 2010 ж. 
тең болды. Ал жылжымайтын мүлікпен айналысатын компаниялар саны 94-ке тең болды. Франция 
мемлекетінің ірі компаниялары "Локафранс", "Слибай", "Локабай", "Софимобай", "Слиминико", т.б.. 
Италияда алғашқы лизингтік компания 1963 жылы қүрылды, бірақ та лизингтік бизнестің кең өріс 
кезеңі 70-80 ж.ж. болды. Олардың ішінен 50 ең ірі компаниялар "Ассима" үлттық ассоциациясының 
мүшелері болып табылады. осы уақытта он ірі лизингтік компаниялардыңлизингтік операциялар санының 
жалпы үлесі 80%-ға тең болды /1/. 
60 жылдары лизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады. Қазіргі уақытта лизингтік 
қызметтерің негізгі бөлігі  " А Қ Ш - Батыс Еуропа - Жапония" мемлекеттерінде шоғырланды. Батыс 
Еуропада лизинг берушілер ретінде, көбінесе, арнайы лизингтік компаниялар бола алады. Осы лизингтік 
компанияларды 75-80%-га жуық банктер немесе оларды еншілес қогамдар бақылайды. Жапония үшін 
сипатты белгі ретінде лизингтік операциялардың қаржыландырудан "қызметтер пакетіне" дейін ұлгайтты. 
КСРО-да лизингтік бизнестің дамуы 1989 жылы басталды. Лизингті қолданудың бастапқы 
ережелерінің белгілі құбылысы ретінде жалга беру туралы 23 қарашаның 1989 жылы № 810-1 КСРО 
заңнаманың және 16 ақпаннын 1990 жылы қабылданган, лизингті бухгалтерлік есепте көрініс табу тәртібі 
көрсетілген № 270 "бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары" КСРО Мемлекеттік Банктің хаты негізі 
болды. 1991 жылдың маусым айында халықаралық кеңес-неміс лизингтік компания 
и
Евролизинг"құрылып. ап желтоқсан айынан бастап өз қызметін жүзеге асырды. Оның қүрылтайшылары 
болып, кеңес жагынан КСРО-ның Сыртқы экономикалық банк, КеңесМорфлот және КСРО-ның Госснаб 
болды, ал француз жагынан - Еуропаның бір ірі лизингтік компаниясы " Насиональ де Пари Банкісі", ал 
неміс жагынан - Батыс Германияның ірі лизингтік компания - "Митфинанц ГмбХ" болды. 
Ал. Қазақстанда 1989 жылы коммерциялық банктер лизингтік операцияларды енгізе бастады жэне 
олардың лизингтік бизнестегі қатысы белсенді сипатта болды. Республикада бірінші лизингтік 
кэсіпорьшдар коммерциялық банктер жэне жабдықтаушы -өткізу ұйымдарының қатысуымен құ-рылды. 
Олар акционерлік кэсіпорындар болатын, сатып алу-сатумен, жалга беру мен лизингтік техникалық 
айналыса алды. Сәйтіп. 1989 ж. лизингтік операцияларды жүзеге асыру үшін ең алгаш республикалық 
коммерциялык банктерден «Крамдсбанк» қүрылтайшы болган, акционерлік кәсіпорын «Крамдс-лизинг» 
құрылды. 1990 жылдын 1 каңтарында лизинг операцияларына Промстройбанк, ал 2-ші жарты жылдықта 
Агропромбанк, Жилсоцбанктер кірген 121. Дегенмен, лизингтік операциялар банктер үшін элі дэстүрлі 
болғанжоқ еді. 
Әлемдік тәжірибеде "лизинг" термині үзақ мерзімді пайдаланылатын заттарды жалга беру 
негізінде, эріүфлі мэмітелерді белгілеу үшін қолданылады. 
Аренда келісім-шарты жасалу мерзіміне байланысты арендалық операциялардың үш түрі бар: 
Қысқа мерзімлі аренда (рейтинг) - бір күннен бір жылга дейін; 
Орта мерзімді аренда (хайринг) - бір жылдан үш жылга дейін; 
Үзақ мерзімді аренда (лизинг) - үш жылдан жиырма жылга дейін. 
Әрбір күрделі экономикалық үгымдар секілді лизингте де бірнеше анықтамалар бар. Ең 
біріншіден, лизинг - бүл агылшын сөзі to lease - уақытша жалга беру немесе жалга алу деген магынаны 
білдіреді. 
Лизинг - бұл жалға берушінің уақытша бос немесе тартылган қаржы қаражаттарын 
инвестициялау. Бұл кезде жалга беруші белгілі бір сатушыдан өз меншігіне келісім-шартта көрсетілген 
мүлікті сатып алуга міндетті болады жэне осы мүлікті жалданушыга уақытша пайдалануга, ақылы негізде, 
беруге міндетті болады жэне оны кейін сатып алу құқыгының бар болуын көрсетеді. 
Лизинг дегеніміз аренда келісім-шарты. Ол жалга беруші өз иелігіндегі жабдықтарды, 
машиналарды, ЭЕМ, оргтехниканы, транспорттық қүраларды, өндірістік, сауда жэне қойма мэні бар 
і^үрылгыларды жалданушыга белгілі бір мерзімге, өзіне проценттік ставканы қосатын, жалданушының 
ақша нарығьшдағы тартылган каражаттардың құнын жабатын, банктің пайдасын есепке алатын жэне 
мүліктің амортизациясын ескеретін, анықталган арендалық төлем негізінде беруді білдіреді.Сонымен 
қатар, лизингті үшінші тұлга үшін мүлікті сатып алатын жэне оган үзақ мерзім периодьтна беретін, 
мамандырылган (лизингтік) компанияның делдалдық қызметі арқылы негізгі қорларга салымдарды 
қаржыландырудың арыайы нысаны ретінде де қарастыруга болады. Яғни, лизингтік компания нақты түрде 
жалданушыны несиелендіреді. Сондықтан лизингті кейде "несие - аренда" деп атайды. 
Сатып алу-сату келісім-шартында тауарга иелік ету құқыгы сатушыдан сатып алушыға өтеді, ал 
лизингте аренда келісім шартын жасасқан кезінде, мүлікке ие болу қүқыгы жалға берушіде қалады. 
97 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Юриспруденция», № 3 (21), 2010 г. 
Лизингтік келісім шартының мерзімі аяқтаған соң, жалданушы лизингтік жабдықты келісілген бағада 
сатып any, келісім шарт мерзімін ұзарту немесе жалға берушіге жабдықты қайтару мүмкіндігі болады. 
Лизингтік қаржыландырудьщ несиеден айырмашылығы: Қазақстан Республикасында лизингтік 
операцияларды реттеу 2000 жылдың шілде айында қабылданған "Қаржы заңынан" кейін ғана қолға 
алынған болатын /3/. Бүгінде бүндай қаржылық қызмет көрсету түрі өзге елдердегідей қарқынды даму 
үстінде. 
Еліміз дамушы мемлекет болғандықтан, көптеген өндіріс салалары, ауыл шаруашылыгы 
техникалық жағынан жаңартуды, жаңа технологиялармен жабдықталуды қажет етеді. Алайда, барлық 
өндіріс көздерінің мүндай игі шараларға қорларындағы қаржылары жете бермейді және де барлығының да 
банктерге кепілдік қойып, несие алуға мүмкіндіктері жоқ. Осындай сэттерді ескере отырып, лизингтік 
компаниялар ашылып, жүмысы да сол бағыт бойынща жүргізіледі. Қаржылық лизингте лизинг алушыдан 
ешқандай мүлікті кепілдікке қою талап етілмейді, тек қана алынган соманың жарты ақшасын құйса болды. 
Ягни, аздаган соманы күю арқылы алушы өзінің қажеттіліктерін игере алады жэне лизингтік қаржы 
операциялары кезінде екінші рет қосымша қаржы алу мүмкіндігі қарастырылган. Сонымен қатар, лизинг 
алушыларға мемлекет тарапынан да бірқатар жеңілдіктер жасалған. Мәселен, лизинг алушылар кейбір 
салық төлемдерінен босатылган. Лизингтік операцшшарда несиеге қараганда пайыздық көрсеткіштері 
жогары. Оны лизингтік компаниялардың керекті қаржыны банктерден қарызга алатындыгымен 
түсіндіруге болады. 
Сонымен қорыта келе, заманауи техника, қазіргі заманғы қүрал- жабдықтар алып өз бизнесін 
кеңейткісі келетін, алайда несие алуды қамтамасыз ете алмайтын компанияларга қаржылық лизинг -
тиімді қаржыландыру мүмкіндігін үсынып отыр. 
Лизинг - бүл мекеменің өз айналымындагы қаражатын жұмсамай өндірісті кеңейтуге жэне негізгі 
құралдарды алу үлкен ықпал етері сөзсіз. Бұл, әрине, сауда және көлік компанияларына, өндіріс пен 
қызмет көрсету мекемелеріне үтымды болады. 
Қаржылық лизинг - бүл лизинг берушінің сатушыдан өз жекеменшігіне келісім-шартпен 
белгіленген лизинг нысанын лизингалушыға белгіленген толем жэне белгіленген шарттың негізінде 3 
жылдан кем емес мерзімге уақытша пайдалануга беруді міндеттейтін қаржылық іс-эрекеттің түрі. Лизинг 
алушы қаржылық лизинг келісімінде көрсетілген міндеттемелерін орындаганнан кейін, лизинг нысаны 
лизингалушыға өтеді. 
Лизинг нысаны: көлік; құрал-жабдықтар; инвентарь; көліктер және кэсіпкерлік мақсатта 
айналымнан алынбайтын кэсіпкерлік мақсатта жұмсалатын кез-келген негізгі құралдар болуы мүмкін. Тек 
жаңа әрі тез өтімді өнеркэсіптік, кеңселік, медициналық құрал-жабдықтар немесе көлік құралдары лизинг 
нысаны бола алады. Бұрынгы қолданылған қүрал-жабдықтар немесе көлік құралдары және де мүлік, тіпті 
ол коммерциялық болса да лизингке алынбайды. 
Лизингтік келісімге қатысушылар: жеке кэсіпкер болып табылатын жеке түлгалар жэне лизинг 
алушы жэне лизингберуші болып табылатын заңды тұлгалар. Жэне де, кез келген лизинг операцияларын 
жүргізу төмендегідей кезеңдермен жүргізілуге жатады: клиент пен (Лизинг алушымен) алды-ала 
келіссөздер жүргізу; лизингтік келісім жасау барысындагы Банк талаптары мен шарттары, алдын-ала 
төленетін төдемнің көлемі қарастырылады. Лизинг түрінде берілген қаржыландыруға арналған өтінімді 
қарастыру; 
Линзинг алушы мен сатушының арасындагы сату-сатып алу жэне қаржы лизингі келісімін жасасу; 
1) Валюталық заңнамалардың талаптарына сэйкес мәміле паспортын рэсімдеу жэне процедураларды 
іске асыру (лизинг нысанының импортталуы кезінде); Тапсыру-қабылдау актісіне, сеиімхаттарга 
жэне де өзге құжаттарга қол қою жэне мүлікті тиісті органдарда тіркеуді Банктің заң Департамент! жүзеге 
асырады. Банк пен Лизинг алушының арасында тексеру актісін жасау; Лизингтік мүліктің меншік 
қүқыгын Лизингберушіден Лизинг алушыга барлық лизингтік төлемдер төленгеннен кейін өткізуге тиіс. 
Қаржылық лизингті пайдаланудың артықшылықтары атап көрсетуге болады: алынатын құрал 
кепіл ретінде ұсьшылатындықтан лизинг келісімін жасауда қосымша кепілдіктің қажеті жоқ. Тек 
лизингтік төлем ретінде алынатын мүлік қүнының  2 0 % пайызы көлемінде бастап қы төлем төлеу 
жеткілікті.( лизинг нысандарының кейбір ерекшеліктеріне қарай, Банк лизинг нысанының 
міндеттілігіндегі сомманы өтейтіндей қосымша кепілдікті қамтамасыз етуді талап етуі мүмкін, бұл 
жағдайда аванстық төлем шығарылып тасталынады); шыгындар ретіндегі лизингтік төлемдердің барлығы 
салық салынатын пайданы төмендетеді жэне пайдага салықты азайтады; лизингтік төлемдерге банк 
9 8 

Абай атындагы Қаз¥ПУ-дыц Хабаршысы, «Юриспруденция» сериясы, № 3 (21), 2010 ж. 
комиссиясын үнемдеу. Төлемдерді банк өз атынан жүргізетіндіктен лизингтік төлемдер үшін комиссия 
алынбайды; Лизингалушының сатушыны, тасымалдаушыны жэне алынған мүлікті кедендік рэсімдеу үшін 
кедендік делдалды тандау мүмкіндігі; банк лизингтік төлемдердің тиімді жэне жеке кестесін жасайды; 
келісімді жүзеге асыру барысындағы Банк кеңесі; лизинг бойынша келісімдер кемінде 4 жылга жасалады. 
Барлык лизингтік төлемдерді өтегеннен кейін мүлік лизинг алушының меншігіне өтеді. Бәсекелестік 
сыйакы мөлшерлемелері қаржыландырудың мерзіміне, жоба бойынша қауіп деңгейіне, мекеменің 
каржылық жагдайына байланысты бол ары сөзсіз. 
1. Кабатова Е. Лизинг; понятие, правовое регулирование, международная унификация. - М.: 
Наука, 1991. 
2. Смагулов А. Лизинг. Оку цүралы. -Алматы: Балауса, 1996. 
3 Қазацстан Республикасыныц каржылъщ лизинг туралы зацы, 5 шілде 2000 ж. 
Резюме 
В данной статье последовательно рассматриваются вопросы зарождения, формирования и 
развития института финансовой аренды (лизинга) в истории. 
Summary 
In given article questions of origin, formation and development of institute of financial rent (leasing) in 
the history are consistently considered. 

Вестник КазНПУ имени Абая, серия «Юриспруденция», № 3 (21), 2010 г. 

жүктеу/скачать 1,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: