ІV.Бройлерлерді күту және азықтандыру

 Клеткада күткен кезде құстың қимылы шектеледі. Мұның өзі азықпен қоректенуіне, әсіресе рационның қуат бөлігіне әсер етеді. Сондықтан клеткада күтілетін құстарға арналған жем қоспасындағы қоректік заттардың жалпы көлемін арттыру рационның қуаттық бөлігін жойып жібереді. Құсты микро-элементтер және витаминдермен толық қамтамасыз ету үшін құстың түрі мен жасын ескере отырып, аптасына бір рет қиыршық тастарды рационға қосу керек немесе жекелеген азықтандырғыштарда беру керек.

Құсты клеткада күткен кезде әлбетте азықтандырудың тек құрғақ әдісі ғана қолданылады.

Азықтарды әзірлеу. Азықтарды әзірлеу қоректік заттарды неғұрлым толығырақ сініруге ықпал етіп, азықтың дәмін жақсарта түседі, ал кейде бір жағдайларда ауруларға шалдығудың алдын алуға мүмкіндік береді. Азықты әзірлеу әдісі құстың түрі мен жасына байланысты болады.

Толықтырғыш балапанды өсіру цехы. Толықтырғыш балапандар тауықтардың ата-аналық табынын алмастыруға арналады; оны көбіне төсеніші қалың кең көлемді құс қораларында өсіреді. Толықтырушы балапандар тәуліктік мерзімде жынысы бойынша сұрыпталады да, 140 күндігіне дейін ұрғашы балапандар мен балапан әтештер бөлек өсіріледі. Ата-аналық табын-дағы бір тауықты ауыстыруға 2,3-2,4 тәуліктік ұрғашы балапан, ал асыл тұқымды әтешті ауыстыруға 6-8 тәуліктік балапан әтештер қалдырылады.

Толықтырушы балапанды 1 күндігінен 63 күндігіне дейін қалың төсеніш-те күткен кезде отырғызу тығыздығы еден алаңының 1 шаршы метріне 8-9 балапаннан келеді. 63 күндік мерзімнен кейін отырғызу тығыздығы бес бала-панға дейін азайтылады. Толықтырушы балапанды еденде өсірген кезде қора-лар «Бройлер-20» технологаялық жүйелерімен жабдықталады.

Балапандар алғашқы күндері жан-жағы қосымша дуалдармен қоршалған брудерлердің ішінде бағылады. Балапандар науа азықтандырғыштан қорек-тенеді, олар балапандар жемді шашып тастамас үшін металл тормен жабы-лады. Бұл азықтандырғыштар металл тор керілген жақтауға қойылады. Мұның өзі төсеніш матералдармен жемнің ластанбауына мүмкіндік береді. Балапан-дарды суару үшін вакуумды суарғыштарды пайдалану тиімді, оларды балапан-дарды отырғызғанға дейін 1-2 сағаттың ішінде суға толтырып қояды. Вакумды суарғыштардағы су тәулігіне 3-4 рет ауыстырылады.Өсірудің бесінші күні науа азықтандырғыштар металл тормен жабылған К-1 маркалы азықтандыр-ғышпен ауыстырылады. 7-күні брудерлі дуал алынады да, суарғыштарға су жіберіледі. Сонымен бірге балапандар суды тездете тауып алуы үшін вакуум- ды суарғыштар суағарға жақынырақ қойылады. Балапандар «Бройлер-20» технологиялық жүйесінің азықтандырғыштарына бірден үйрене бастайды. Балапандар 5-7 күнде жаңа азықтандырғыштарға үйренеді, бірақ оларды төмен жағдайға түсіргенде ғана пайдалануға болады. Құстың толықтырушы балапандарын азықтандыру мен суару өрісі 17-кестеде келтірілген.

15-кесте. Өсірудің алғашқы айындағы балапандарға арналған құрама жемнің үлгілік рецепті, %

7-кесте. Құсқа арналған азықтардағы қоректік заттардың мөлшері, азықтың 100 г-дағы пайызы

 

Азық	Энергиялық құндылық, кДж	Шикі протеин	Шикі май	Шикі клечатка	Минералды заттар
					кальций	фосфор	натрий
Ақ жүгері	1367	8,9	4,3	2,2	30	310	30
Сары жүгері	1396	10,0	4Д	2,2	10	260	30
Мол лизинді жүгері	1396	10,1	7,1	2,0	15	420	20
Сұлы	1071	11,0	4,8	10,3	120	350	170
Сұлы  ұны (еленген)	1229	12,6	6,6	7,5	110	430	170

 

8-кесте. Толықтырушы балапанды азықтандыру мен суару өрісі

 

Балапандардың жасы, күндер	Азықтандыру өрісі, см	Суару өрісі, см
1-14	2,5	1,0
15-28	5,0	1,5
29-63	8,0	2,0
64-140	10,0	2,5
140-тан ары қарай	15,0	5,0

Толықтырушы балапандардың бірқалыпты өсіп-жетілуі үшін белгілі бір микроклимат жасалуы қажет. Оттегінің тапшылығы балапанның жемге зауқын және қоректік заттарды сіңіруін төмендетеді, ал зиянды газдардың жиналуы өсу қарқынын бәсеңдетіп, улануға ұрындырады. Құс қорасындағы ылғалдың тапшылығы мен шамадан тыс болуы да балапандардың жағдайына кері әсер етеді. Микроклиматтың негізгі факторларының параметрлері ересек тауықтар-ға қандай болса, толықтырушы балапандарға сол дәрежеде болады. Алайда толықтырғыш балапан үшін қорадағы ауа температурасы мен жарық режимі-нің өзіндік ерекшеліктері бар және олар құстың жасына карай өзгеріп отырады.

Жарық берудің жеделдігі 25-30 лк. Қорада жартылай қара көлеңке болу үшін түнгі уақытта тек бақылау жасыл немесе қызыл лампалар жанып тұрады (18-кесте).

9-кесте. Толықтырушы балапанға арналған қорадағы ауа температурасы мен жарық режимінің өзгеруі

Толықтырушы балапандарды өсіруді негізінен екі кезеңге бөлуге болады: 1-56 және 56-150 күн. Алғашқы кезеңнің негізгі мақсаты - өсірудің 56 күнінде балапандардың ең жоғарғы тірілей салмаққа жетуі. Осы кезеңде барлық қоректік заттары бойынша теңестірілген рационда ең сапалы азықтар пайдаланылады. Балапандар емін-еркін азықтандырылады. Апта сайын құстар бақылау өлшемінен өткізіледі, нормадан ауытқыған жағдайда өсірудің бәсең-деу себептерін жою жедел шаралары қолданылады. Өсірудің 56-шы күнінде балапандар өлшенеді, жалпы дамуы, қауырсындануы, аяқтарының, тұмсығы мен айдарының пигментациясы анықталады. Одан әрі өсіруге салмағы кем дегенде 1500 г ұрғашы балапан, 1800 г балапан әтеш қалдырылады.

Толықтырушы балапандарды өсірудің екінші кезеңінде ұрғашы балапан-дардың тым ертерек жұмыртқалап, семіріп кетпеуі қадағаланады. Сондықтан да олар жарық беру мен азықтандырудың шектеулі жағдайында өсіріледі. Құстың өсу дәрежесі оны аптасына бір рет өлшеу арқылы анықталады. Егер жекелеген жас кезеңдерінде 19-кестеде көрсетілген салмаққа жетсе ғана ұрғашы балапандардын өсуі бірқалыпты деп есептелінеді.

10-кесте. Толықтырушы балапандардың тірілей салмағы мен жекелеген жас кезеңіне арналған азық мөлшері

 Бройлерлер өсіретін цех. Бройлерлерді өнеркәсіптік өндіру балапандарды еденде немесе клеткаларда жыл бойына үздіксіз қарқынды жүйемен өсіруге негізделген. Өсірудің кез келген әдісінде будан құстың генетикалық потенциалын толық пайдалану үшін азықтандару мен күтімнің қолайлы жағдайларын жасау қажет. Бройлерлер технологиялық процестерді механикаландырылған, автоматтандырылған жабық қораларда көптеп топтастырыла күтіледі.

Бройлерлерді өсіруге арналған құс қоралары 10,15 және 20 мың балапан бірге орналастырылатын типтік жобалар бойынша салынады. Бройлерлерді қалың төсеніште күткен кезде әдетте бір этажды, ал клеткаларда күткен кезде жақсы термоизоляцияны қамтамасыз ететін материалдардан көп этажды қора-лар салынады. Құс қоралары механикамен тазалауға және дезинфекциялауға ыңғайлы болуы тиіс. Оларға тәуліктік балапандар бір күнде толтырылады да, өсірудің ақырында сойыс цехының өткізу қабілетіне байланысты қора 1-2 күнде босатылады. Бройлерлерді стандартты емес, бірақ арнайы жабдықталған қораларда да өсіруге болады. Мысалы, Германияда («Биндроф» шаруашылы-ғында) жер астындағы бұрынғы тұз шахталарында жыл сайын 1 миллионға жуық бройлерлер өсіріледі. Осының өзінде бұл құрылысқа жұмсалған шығын жер үстіне салынған құс қораларына жұмсалған шығыннан 10 есе аз.

Бройлерлерге   арналған   қораларда   оларды   күту   әдісі   мен құрылыс-тың орналасу орнына карамастан белгілі бір микроклимат сақталады (20-кесте). Бройлерлер қораларына жарық беру қыздыру немесе күн сәулесі түсті жарық беретін лампалардың жәрдемімен жүзеге асырылады. Кейде бройлер-лердің қаныпезерлігін болдырмау үшін қызыл жарық беріледі. Қызыл түсті жарық берудің жеделдігі мен ұзақтығы жалпы қабылданған жарық режиміне сәйкес келеді. Жарықты үзіліспен іске қосып немесе оны сөндіріп тұрғаннан гөрі 24 сағат тұрақты жарық берген кезде күндіз және түнгі мезгілде жарық-тың жеделдігін тәулік бойына ауыстырып отырудың артық екендігі дәлелден-ді. Жем тербелмелі, тізбекті, ленталы-тросты транспортерлермен немесе  трубалармен таратылады. Балапандар су ағып тұратын ашық немесе ниппелді суарғыштармен суарылады.