Тақырыбы: «Ғали Бегалиевтің әдістемелік мұралары» Ғылыми жетекші: п.ғ. к профессор Уайсова Г. И. Студент: Атантаева Н. Т

Е.Омарұлы

Т.Шонаұлы

А.Байтұрсынұлы

С.Асфендиярұлы

Ғ.Бегалиевтің

бастауыш мектепте

қазақ тіліне жазылған

әдістемелік

еңбектері



«Бастауыш

мектепте

тіл дамыту

жұмысы»

1941





«Бастауыш мектепте

қазақ тілі

методикасы »

1940





«Бастауыш мектепте

қазақ тілі

Методикасының

мәселелері »

1950





«Бастауыш мектепте

бірнеше классты бір

уақытта оқыту

туралы»

1950





«Әріп, дыбыс,

буын»

1941





«Қазақ мектептерінің

4 класы үшін

мұғалімдерге

көмекші құрал »

1959

Қазақ тілі

грамматикасы

5-6 сыныптарына

арналған

оқулық

Қазақ тілі:

орыс мектебінің

10 сыныбына

арналған

қазақ тілі оқулығы.

Алматы, 1950.

Қазақ тілі:

Жетіжылдық

орыс мектептерінің

VI-VII сыныптарына

арналған қазақ тілі

оқулығы. Алматы,

1951.

орыс мектебінің

V-VII сыныптарына

арналған қазақ тілі

оқулығы. Алматы,

1957.

мектептерінің

Х сыныбына

арналған қазақ

тілі оқулығы.

Алматы, 1960.

Қазақша-орысша

тілашар

Алматы, 1961.

 

Н

Е

Г

І

З

Г

І

Е

Ң

Б

Е

К

Т

Е

Р

І

Оқу-жазуға үйрету әдісі:

Талдау

1. Текстіден сөйлемдерді айырту

3. Ішінде таныстырылатын дыбыс бар сөздердің буындарын айырту, онымен таныстыру

4. Жаңа дыбысты айырту, онымен таныстыру

5. Сол дыбыстың баспа әрпін көрсету

Жинақтау

6. Кеспе әліппеден сөздер құратқызу

7. Құрастырған сөздерді оқу

8. Әліппеден жаңа сөздерді оқыту

9. Әліппеден сөйлемдер оқыту

10. Әріптердің жазба түрін көрсетіп оның элементтерін, содан кейін тұтас әріпті және ішінде осы әріп бар сөздерді, кейінірек ықшам сөйлемдерді жаздыру.

Р дыбысымен таныстырғанда, талдау жинақтау тәртібі мынандай болмақ:

Ара – тақтай тілетін аспап – (сөйлем)

Ол – ара – (cөз)

А – ра (буын)

Р – а (дыбыс)

Р – әріп

Ара - сөз(оқу)

Ол – ара – сөйлем (оқу)

Дауысты дыбыстарды мынадай сөздерден ажыратқызуға болады:

1.дауысты дыбысы жеке буын болып келген сөздерден (а-ра, а-ла, о-ра)

2.Дауысты дыбысы ашық буын құрамындағы сөздерден (са-ла, ша-ма). Ал л,р,с,ш,з сияқты дауыссыздарды:

1.Сөз аяғынан ажыратуға болады (ал, ор);

2. Ашық буыннан (а-ла, а-ра, о-ра, ша-ра);

3.Сөз басынан (сау, нар, нан) ажыратқан дұрыс дейді.

1. Жинақтаудан бұрын сөз буынға, буын дыбысқа ажыратылады. Сөз я буын қалай айтылғанын баланың есіне салу керек.

2. Ең әуелі ұқсастығына қарай тізілген сөздерді оқыту.

3. Ашық буынды айтқызудан бұрын сол буындағы дауыссыз дыбысты айтқанда тиісті сөйлеу мүшесі қандай қалыпта тұрғанын байқату қажет.

4. Сөздің басына, аяғына дауысты я дауыссыз дыбыстарды жалғау (су, а – су; ат, а – ту; а – ра, а – раз; ата – мата т.б.

5. Көрсетіп, айтып есіттіріп барып салыстыру әдісін қолдану (ал – әл, сан – сән, сыз – сіз)

Ғ.Бегалиев дыбыс жүйелі әдіспен оқу-жазуға үйрету жұмысын мынадай үш сатыға (кезеңге) бөледі:

1. Балаларды оқу мен жазуға даярлау (алғашқы дайындық жұмыстары).

2. Балаларды оқу мен жазуға үйрету: 1-саты – жуан буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету, 2-саты – жіңішке буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету, 3-саты – аралығында дауыссыз дыбыс қатар келетін буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету, 4-саты – ауыр біреу буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету.

3. Әліппе аяғындағы қысқа, ықшам әңгіме, өлең, мысалдарды оқытып жаттықтыру. Ықшам сөздер, әңгімелерді жаздыру. Оқу жылының бірінші жартысында балалар әліппені бітіріп, екінші жартысынан бастап кітап оқуға көшеді.

Әдістемеші тәжірибеде жазуға үйретудің мынадай әдістері қолданылатынын айтады:

• Генетикалық әдіс.
• Дайын үлгі бойынша жаздырып үйрету әдісі.
• ) Тор сызық бойынша жаздырып үйрету.
• Такт бойынша жаздыру.

Сабақ жоспары:

1)Балаларды сабаққа дайындау.

2) Үйге берілген тапсырманы қарап, тексеру, өткен сабақтарды пысықтау.

3)Әліппедегі суреттер арқылы әңгіме және л дыбысын айырту.

ж

Еңбегінде автор көркем шығармаларды түсіндіріп оқыту сабақтары мынадай жоспармен өткізіледі деп көрсетеді:

2) Оқу алдынан шығармадағы негізгі пікірді ұғынуға дем беретін сұрауға оқушылардың берген жауабын тыңдағаннан кейін, оқушылар шығарманы ішінен оқып шығады. шығарманы дауыстап оқуға дайындалыңдар деп ескертіледі.

3) Содан кейін оқытушының айтуы бойынша оқушылар шығарманы бөліп оқиды. Әр бөлімді оқып шыққаннан кейін оқытушы жетекші сұраулар қояды.

Көркем шығарманы оқыту жүйесін Ғали Бегалиев төмендегіше көрсеткен:

1) Сабақ алдынан даярлық жұмысы.

2) Әңгімені тұтасымен мұғалім я ең жақсы оқитын бір оқушы оқып шығады.

3)Шығарманы бөлім-бөлімі жігімен оқып, мұғалімнің сұраулары бойынша әңгіме жасап, мазмұнын талдау қажет.

4) Әңгімедегі тиянақты бөлек-бөлек ой жігінің ізімен жоспар жасап, шығарманың тұтас мазмұнын, бөлімдері арасындағы байланысты анықтау.

5) Шығарманың бөлімдерін жеке-жеке талдаудан шыққан қорытындыларды жинақтау мақсатымен шолу түріндегі әңгіме.

6) Шығарманың мазмұнын жоспар бойынша тұтас айтқызу тиіс.

7) Шығарманы оқып шығудағы көзделетін мақсат – оқушыларды мәнерлеп оқуға үйрету және шығарманың мазмұны есте қалуы тиіс.

Индуктив методы

Мұғалім ең әуелі жеке-жеке грамматикалық фактларды талдатады, фактыларды байқатып, салыстыру жұмысын жүргізеді. Содан кейін қорытынды жасайды.

Жаңа форманы мұғалім өзі көрсетеді, оның белгілерін – ерекшеліктерін көрсетеді, анықтамасын өзі айтып түсіндіреді.Сұраулар қойып жаңа тақырыпты оқушылар қаншалықты ұққандарын тексереді, мысалдар тапқызады.

Оқушылардың білімін нығайту ретіндегі жұмыс әдістері мыналар:

Ауызша және жазбаша грамматикалық талдаулар.

Грамматика және емлемен байланысты талдауларды алдын ала я соңынан жүргізіп, түрлі диктант жаздыру.

Жаттап алғандарын жаздыру.

Оқылып отырған ережеге сәйкес оқушылардың өздеріне мысал құратқызу.

Оқылып отырған грамматикалық формаларға сәйкес әдебиет үлгілерін тапқызу.

Түрлі тапсырмаларды орындату.

Диктанттың түрлері:

- ескертпе диктант;

- таңдама диктант;

- түсіндірме диктант;

- шығармашылық диктант;

- ерікті диктант.

Шығарма жаздыру жұмыстарында аса көңіл бөлетін мәселе:

• тақырып сайлап алу керек;
• тақырыпқа керек материал тауып алу қажет;
• жоспар жасап алу керек;
• бар материалды жоспарға сәйкес тәртіптеу, керек сөздер, сөйлемдер табу керек.



Шығарманың мынадай түрлері болуы мүмкін:



• көрген-білгені туралы шығарма;
• экскурсияда көрген істелген жұмысты баяндап жазу;
• заттарды, табиғат құбылыстарын,табиғат суреттерін баяндап жазу;
• тақырыбы айтылып, басы басталған шығарманы аяқтап жазу;
• аяғы ғана мәлім бір әңгімені толықтырып жазу;
• қабырға газетіне мақала, хат жазу;
• мәлімдеме, қолхат, сенімхат жазу;
• оқып шыққаны,есіткені, көргені бойынша шығарма жазу.

Қорыта айтқанда, ғалым Ғ.Бегалиевтің әдістемелік еңбектері қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымына қосылған қомақты үлес болумен қатар, ғалымның осы ғылым қалыптасуындағы, дамуындағы рөлін де айқындап берді. Сондықтан да Ғали Бегалиевтің әдістемелік мұрасын зерттеу, оның ғылымдағы орнын айқындау, өміршеңдігін көрсету – кейінгі ұрпақ біздің қасиетті парызымыз.