Тақырыбы: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі 

Тақырыбы: Нейрондар. Орталық жүйке жүйесін зерттеу тәсілдері 
Орындаған: Бақытжан Мади 102А 
Тексерген: Жумабекова Рамила Рысканкызы 
Алматы 2023г 

Жоспар 
Кіріспе .......................................................................................................
Негізгі бөлім: 
1. Орталық жүйке жүйесі, Құрылымы мен функциялары............ 
2. Сомалық және вегетативті жүйе .....................................................
3. Нейрон, аксон, синапс, дендрит ........................................................
4. Орталық жүйке жүйесін бағалау ......................................................
Қорытынды бөлім ..................................................................................... 
Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................... 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Орталық жүйке жүйесі 
Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, 
реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) 
мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Бұл жүйкелер омыртқааралық және 
вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады.Әр түрлі 
рецепторлардан тітіркену процесінде пайда болатын жүйке импульстары орталыққа 
тепкіш (афферентік) жүйке талшықтары арқылы Орталық жүйке жүйесіне келеді. 
Бұл жерде импульс мәліметтері өңделіп, Орталық жүйке жүйесінің орындаушы 
бөлімдері – орталықтан тепкіш (эфференттік) жүйке талшықтары арқылы 
“бұйрықты” тиісті орнына жеткізеді. Нәтижесінде Орталық жүйке жүйесінің ең 
негізгі қызметі – рефлекстің жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Орталық жүйке 
жүйесінің қалыптасуы – Орталық жүйке жүйесінің өз ішіндегі, сондай-ақ, оны 
организмнің барлық органдары және тіндерімен байланыстыратын өткізгіш 
жолдардың пайда болуына әкеледі. Орталық жүйке жүйесінде сомалық (анималдық) 
және вегетативтік жүйке жүйелерінің орталықтары орналасқан.
Орталық жүйке 
жүйесінің негізгі және ерекше қызметі қарапайым және күрделі рефлекстерді жүзеге 
асыру болып табылады. Адамдарда және басқа да жоғары сатыдағы жануарларда 
орталық жүйке жүйесінің төменгі және ортаңғы бөлімдері - жұлын, сопақша ми, 
ортаңғы ми, диэнцефалон және мишық жоғары дамыған организмнің жеке мүшелері 
мен жүйелерінің қызметін реттеп, байланыс пен байланысты жүзеге асырады. 
олардың арасындағы өзара әрекеттесу. , ағзаның бірлігін және оның қызметінің 
тұтастығын қамтамасыз ету. Орталық жүйке жүйесінің ең жоғарғы бөлімі – ми 
қыртысы және жақын маңдағы қыртыс асты түзілістері – негізінен жалпы 
организмнің қоршаған ортамен байланысы мен байланысын реттейді.
Вегетативті 
жүйке жүйесі парасимпатикалық және симпатикалық болып екіге бөлінеді. 
Симпатикалық жүйке жүйесі қауіп-қатерге немесе стресске жауап береді және 
көптеген физиологиялық өзгерістердің қатарында жүрек соғу жиілігі мен қан 
қысымының жоғарылауына және қандағы адреналиннің жоғарылауына байланысты 
сезім мүшелерінің қозуына әкелуі мүмкін. Парасимпатикалық жүйке жүйесі, 
керісінше, тыныштық жағдайына жауап береді және қарашықтың жиырылуын, 

жүректің баяулауын, қан тамырларының кеңеюін, ас қорыту және несеп-жыныс 
жүйесін ынталандыруды қамтамасыз етеді. 
Құрылымы мен функциялары 
Орталық жүйке жүйесі перифериялық жүйке жүйесі арқылы ағзаның барлық 
мүшелерімен және тіндерімен байланысады, оған омыртқалыларда мидан таралатын 
бас сүйек нервтері, жұлын нервтері – жұлыннан, омыртқа аралық жүйке түйіндері 
кіреді; вегетативті жүйке жүйесінің перифериялық бөлімдері - жүйке талшықтары 
қолайлы және олардан шығатын жүйке түйіндері. ОЖЖ құрамында тірек және 
қорғаныс қызметін атқаратын, жүйке жасушаларының зат алмасуына қатысатын 
нейроглиальды жасушалар кіреді. Ми мен жұлын үш ми қабығымен қоршалған: 
дура, арахноидты және тамырлы. Ми қорғаныш капсуласына – бас сүйегіне, ал 
жұлын – омыртқаға қоршалған.
Сезімтал немесе афферентті нервтер орталық жүйке 
жүйесіне перифериялық рецепторлардан қозуды жеткізеді; эфферентті эфферентті 
(моторлы және вегетативтік) жүйке талшықтары бойымен орталық жүйке жүйесінен 
қозу атқарушы жұмыс аппаратының жасушаларына (бұлшықеттер, бездер, қан 
тамырлары және т.б.) бағытталған. Афферентті және эфферентті жасушалар 
өздерінің процестерімен бір-бірімен байланысып, элементар рефлекстерді (мысалы, 
жұлынның сіңірлік рефлекстерін) орындайтын екі нейрондық рефлекторлық доға 
құра алады. Бірақ, әдетте, интеркалярлық нейрондар афферентті және эфферентті 
нейрондар арасындағы рефлекторлық доғада орналасады.
ОЖЖ-нің әртүрлі 
бөліктерінің арасындағы байланыс сонымен қатар орталықішілік қысқа және ұзын 
жолдарды құрайтын осы бөліктердің афферентті, эфферентті және интеркалярлық 
нейрондарының көптеген процестерінің көмегімен жүзеге асырылады.
Қатты – 
сыртқы, дәнекер тін, бас сүйегінің ішкі қуысын және жұлын каналын сызады. 
Арахноид қатты дененің астында орналасқан - бұл нервтердің және қан 
тамырларының аз саны бар жұқа қабық. Хореоид мимен біріктірілген, бороздарға 
еніп, көптеген қан тамырлары бар. Жұлын жұлын каналында орналасқан және ақ бау 
тәрізді. Бойлық ойықтар жұлынның алдыңғы және артқы беттерін бойлай 

орналасады. Жұлын каналы орталықта өтеді, оның айналасында сұр зат 
шоғырланған - көбелектің контурын құрайтын көптеген жүйке жасушаларының 
жинақталуы.
Жұлынның ақ заты жұлын бойымен созылып, оның жеке сегменттерін 
бір-бірімен, жұлынды миға қосатын жолдар құрайды. Кейбір жолдар көтерілу 
немесе сезімтал деп аталады, қозуды миға жібереді, басқалары - мидан жұлынның 
белгілі бір сегменттеріне импульстарды өткізетін төмендеу немесе қозғалтқыш. 
Олар екі қызмет атқарады – рефлекстік және өткізгіштік. Жұлынның қызметі жұлын 
рефлекстерін реттейтін мидың бақылауында.