Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 4,33 Mb. Pdf көрінісі
|
1 2019
| 1. Latin alfabesine
geçişe duyulan ihtiyaç ve faydaları: Alfabe bazı toplumlar için ulusal kimliklerinin parçasıdır. Ruslar, Yunanlılar, Araplar, Japonlar, Gürcüler, Ermeniler v.d. için böyledir. Alfabe tartışmaları genellikle ulusallık zemininde yapılır. Ancak Kazaklar için tartışmanın böyle bir zemini yoktur. Kazakça için Kiril alfabesi ulusal kimliğinin bir parçası olmamıştır. Dolayısıyla tartışma sadece dilsel zemininde yapılmalıdır. Ancak bugüne kadar yapılan tartışmalardan görüldüğü kadarıyla, bazıları için bu sorun sadece dilsel bazıları için sadece kültürel bazıları içinse sadece politik ve ideolojik nedenlere dayanmaktadır. Latin alfabesine geçişin en büyük faydası şüphesiz Kazak diline vereceği katkıdır. Bazılarının iddia ettiği gibi Latin alfabesi Kazakçadaki sesleri karşılayamaz durumda değildir. Bu görüşler sadece eskiye bağlı, yeniliğe kapalı ve değişime açık olmayan kişilerin savunduğu fikirlerdir. Bazı Kazak filoloji uzmanları, Latin alfabesine geçişle “Abay dili” akıcılığını kaybeder, çünkü bu hafifliği ünlü seslerin çok olması sağlıyor demektedirler. Bu uzamanlar Latin alfabesinde sadece yedi ünlü olduğunu, Kazak dilinde ise 16 ünlü harfin bulunduğunu belirterek Latin alfabesine geçişin çok sorunlar yaşatacağını belirtmektedirler. Özellikle ses uyumuna ciddi zarar vereceğini söyleyip Özbekistan’daki Latin alfabesine geçişle birlikte milli dilin gelişmesinin durdurduğunu belirtmektedirler. “Özbekistan’da uzun zaman yeni edebiyat yayımlanmadı, Kazakistan için ne olacağını tahmin edebiliriz. Kazak dili arkada kalabilir” demektedirler [13]. Ancak bu görüş tam doğru bir tespit değildir. Latin alfabesinde yeteri kadar sessiz ve sesli harfe sahiptir. Kaldı ki Kazakçaya özgü sesleri karşılayan harfler alfabeye eklenebilir ve bunun için de yeterli altyapı çalışması yapılmıştır. Köken ve yapı bakımından kardeş olan Türk dillerinde akıcı ve zengin bir dil oluşturulurken ve bu diller dünya edebiyatında onurlu yerler almışlarken, (Bir Türk yazarın Nobel Edebiyat Ödülünü alması gibi) Latincenin dilin gelişimine olumsuz etki yapacağını iddia etmek duruma yanlı bakmaktan başka bir şey değildir. Ayrıca Toplum, Siyaset ve Sanat Enstitüsünün Müdürü Erlan Sayırov’un da belirttiği üzere 1940 yılında Kazaklara Kiril alfabesi kullanma zorunluluğu getirilmekle sadece alfabe değişmemiştir. Aynı zamanda Kazak diline uymayan sesleri de dile sokmuştur. Bu sadece dili değil, insanların konuşmalarını, düşüncelerini, gelenek göreneklerini de 43 değiştirmiştir. Bu alfabe 70 yıl boyunca okutulduğu için Kazak dilinin içeriğinin ne kadar bozulduğunun yeni kuşaklar farkında değiller. Çünkü «В, Ф, Ц, Ч, Э, Е (ИО), Я, Ю, Ь, Ъ, Х, һ, и (ünlü), у (ünlü)» bu ses-harfleri Kazak dilinin kendi ses harfleri olarak saymışlar. Ama birçok ilim adamı ve yazarlar Kazak dilinin kökenini Latin alfabesine değişerek öğreniriz diyorlar. Eğer biz Latin alfabesini kabul etmiş olursak başka dilden gelen ses- harflerden ayrılıp kendi Kazak dilimize ulaşabiliriz [7]. Kazakis tan’ın önünde 1929 yılında kullanmış olduğu Latin alfabesi, kardeş Türk toplumlarının tecrübeleri ve yıllardır devam eden hazırlık çalışmalarının sonuçları vardır. Bu tecrübeler ve veriler ışığında Latin alfabesine geçiş daha fazla geciktirilmeden yapılma zamanı gelmiştir. Kazak dili yaklaşık bir asırdır Rusça cenderesi içerisindedir. Özgürce gelişimi ve öğrenilmesi engellenmiştir. Zamanında yönetimin engellediği Kazakça şimdilerde de hâkim dil sıfatını koruyan Rusçanın tehdidi altındadır. Bağımsızlık sonrası Kazak dilini öğretme ve yaygınlaştırma çalışmaları hala en yoğun biçimde uygulanmaya çalışılmaktadır. Ancak hala günlük konuşmalarda, okullarda, resmi yazışmalarda ve basın yayın organlarında Rusça yaygın dil olarak kullanılmaktadır. Bu hâkimiyetin kısa sürede değişmesi gerekmektedir. Globalleşen dünyada yeni nesil farklı eğilim ve yönelişlere kaymış farklı dil ve kültürler cazip gelerek millilikten ayrılış ve değişimler ön plana çıkmıştır. Böyle bir ortamda Kazak kültürünün Rus Dili ve Edebiyatı, kültürü vs. etkisinde doğrudan kalması kaçınılmaz olarak Kazak dili, edebiyatı ve kültürüne olumsuz etkiler yapacaktır. Kazak Cumhuriyeti henüz dünya arenasında yeni sayılabilecek bir geçmişe sahip olsa da gerek bulunduğu coğrafyadaki konumu, siyasi ve ekonomik potansiyeli, yer altı ve yerüstü kaynakları bakımından gerekse genel dünya konjonktüründeki yeri ve söz sahipliği bakımından oldukça öneme sahip bir konumdadır. Böyle bir konumdaki Kazakistan’ın hala kendi dilinde yaygın olarak bilgisayar işletim sistemi (Windows, Linux vs.) olmaması veya kullanılmaması, cep telefonları sistemlerinin yaygın olarak Rusça kullanılıyor olması kabul edilebilir netice değildir ve savunulacak hiçbir yanı yoktur. Bu durum ancak Rusçanın Kazakça üzerindeki hâkimiyetinin kırılmasıyla olur. Bunu sağlamada en etkili yollardan birisi de alfabe değişikliği olduğu su götürmez bir gerçektir. Her ne kadar yabancı dil bilmek bir avantaj ve zenginlik olsa da bu öz dilimize, ana dili Kazakçamıza zarar veren bir husussa buna en radikal tedbirleri almak icap etmektedir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in 2006 yılında “Geçmiş dönemlerde mevzubahis edilen Latin alfabesine geçiş meselesini yeniden tartışmaya açmamız gerek. Günümüz iletişim sahasında Latin alfabesi üstünlük göstermektedir. Birçok ülkelerin özellikle Sovyetler Birliğinde olan ülkelerin çoğunun Latin alfabesine geçmesi boşuna değildir” diyerek, bu konudaki siyasi iradeyi ve gerekliliği sergileyerek, meselenin ilmi olarak incelemesini istemiştir (Kazakistan Halklar Asamblesi 10. Oturumu konuşması). Siyasetçi Andrey Chebotarev’e göre, Latin alfabesine geçilirse bu durum Kazakistan ile Rusya ilişkilerini etkilemeyecektir. Ona göre Moskova ile Astana gerektiği durumlarda birbirleriyle Rusça konuşacaktır. Ama tabii alfabenin değiştirilmesi ülkenin iç siyasetini etkileyecektir, demektedir [7]. Kazak Dil Kurulu üyesi Akim Sadıbekov “Rus dilini değil, Kazak dilini korumamız lazım” diyerek durumu en güzel şekilde özetlemektedir. Sadıbekov’a göre, Kazakistan Latin alfabesini kabul etmeye hazır olmasa da bu değişiklikleri destekliyor, çünkü Latin alfabesini kabul etmemiz Kazak dilinin toplumda daha yaygın kullanılmasını sağlayacaktır [7]. İlimler Akademisi üyesi A.Kaydar: “Alfabeyi değiştirmenin hedefi, bazılarının düşündükleri gibi boşa harcanan emek değil, alfabesini değiştiren ülkelere benzemeye çalışmak değil, ABD ya da İngiltere geleneklerini nasihat etmek değil, sosyal gelişmenin kanunları, dünyada ileride gelen 50 ülkeyle birlikte Kazakistan’ın da gelişebilmesi, sağlam bir millet oluşturmamız için gereken çözüm yolların biridir.» [8, s.5], Yazar Dulat İsabekov ise “On sene içerisinde Kazak alfabesinin 3 kere değişmesi Sovyetler Birliğinin imparatorluk siyasetinin sonucudur. İmparatorluğun en önemli hedefi sömürge haline getirilen halkların kültürünü kendine benzetmektir. Bu siyaseti de alfabe değiştirmeyle sonuca ulaştırdı” [9] diyerek Kazak dilinin Latin alfabesine geçişini doğru bulmaktadır. жүктеу/скачать 4,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|