Тақырып Дәріс 5 Түркі тілдерінің қалыптасуы және даму дәуірлері. Жоспар
жүктеу/скачать 36,65 Kb.
|
Түркі тілдерінің қалыптасуы және дамуы (копия) (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Алтай дәуірі..
- Ғұн дәуірі.
- Көне түркі дәуірі.
|
Тақырып-3. Дәріс 5-6. Түркі тілдерінің қалыптасуы және даму дәуірлері. Жоспар: Алтай дәуірі Ғұн дәуірі Түркі дәуірі Түркі тілдерінің классификациясы 1.Алтай дәуірі..Алтай дәуірі - хронологиялық жағынан уақыты белгісіз, түркітанушы ғалымдар арасында талас туғызып келе жатқан дәуір. Алтай дәуірі дегеніміз - Орал-Алтай тілдерің яғни фин-угор, түрік-моңғол, тұңғыс-манчжүр, тіпті корей және жапон тілдерінің туыстық негізін бір деп қарастыру. Бұл тұжырымды «Орал-Алтай теориясы» деп атайды. Ол теорияның негізін салушы Полтава шайқасында I Петр патшаның әскері түгқындаған швед офицері Ф.И. Страленберг еді. Еліне айдаудан оралғаннан кейін 1730 жылы ол өзінің «Европа мен Азияның солтүстік және шығыс бөлігі» атты еңбегін жазады. Бұл еңбегінде ол түркі, моңғол, түңғыс-манчжүр тілдері о баста бір негізден тарағаң туыстас тілдер деп түсіндіреді. Ф.Страленберггің осы теориясын В.В.Радловтың ұстазы, белгілі неміс ғалымы Вильгельм Шотт 1836 жылы жарық көрген еңбегінде негіздеп берді. В.Шотт пен М.Кастрен Страленберг теориясын дамыта отырып, жоғарыдағы тілдер қатарына финн-угор, самоед тілдерін қосып, осы тілдер тобына «Алтай тілдері» атауын береді. Кейінгі зерттеушілер бұған жапон корей тілдерін де қосады. Сөйтіп, түркітану ғылымының тарихында «Орал-Алтай тілдерінің қауымдастығы», «Орал-Алтай теориясы» сияқты ұғымдар пайда болды. 2.Ғұн дәуірі. Біздің жылсанауымызға дейінгі X ғасырларда түркі халықтары ғұндар (хундар, сюндар) деген атпен белгілі болды. Европалықтар осындай атпен қалыптасқан империяны «Ғұн империясы» деп атады. Олар көне грек тілінде скифтер, парсы тіліңде сақтар атауына ие болды. Ғалымдардың топшылауына қарағанда, Ғұн империясы сол кезеңдегі Евразиядағы алғашқы таптық қоғам болып саналды. Ғұндардың өмір сүрген жері - Моңғол даласы мен Байкал маңы. Осы жерлерде біздің эрамызға дейінгі 1200 жылдары Ғұн мемлекеті мен мәдениетінің негізі калана бастапты. Олардың келбеті моңғол типті, сонымен қатар европалықтар қанының да араласы барлығы байқалған. Бұл типтес халықгы Г.ФДебец «палеосібірлік» деп белгілейді*. КП.Алексеев дөңгелек жүзді европалықтардың Азияға, соның ішінде Орта Азия мен Түркістан жеріне, одан әрі Монғолияға дейін тарағандығын, олардың бүгінгі қазақ пен қырғызға ұқсас екендігін айтты**. Ғұн империясының екіге ыдырап, олардың Еуропа құрылығына жылжуы әлемдік өркениеттің даму процесіне өзінің елеулі ықпалын тигізді. Академик Н.Конрадтың пікіріне сүйенсек, «ғұндар қозғалысы Орта Азияны, Орталық Азияны және Оңтүстік-Шығыс Европаны мекеңдеген сан мыңдаған тайпалардың үдере көшуіне себепші болды»***. Біздің эрамызға дейінгі I ғасырларда Қытай қорғаны қабырғасынан басталып, біздің дәуірдің V ғасырында кіндік Европада аяқталған осы қозғалысты шын мәніндегі ұлы көш деп бағалауға болады. Бұл қозғалыс кешегі және бүгінгі Европадағы көптеген халықтардың қалыптасуына негіз болды. Қазіргі түркі халықтары, соның ішінде қазақ халқы да өзінің түп-төркінін осы ғұндардан алса керек. Алайда Ғұн империясына негіз болған қандай тайпа және олар қай тілде сөйлеген деген күрделі сұраққа жауап беру де өте қиын. Бұл төңіректегі ғалымдар пікірлерін де бірізді деп айтуға болмайды. 3. Көне түркі дәуірі.Көне түркі дәуіріндегі түркі тілдерінің дамуы (V-Х ғғ.). Көне түркі дәуірінің негізгі ерекшеліктері мен жалпы сипаттамасы. Көне түркі дәуіріне тән мол жазба мұралардың сақталуы және таза түркілік дәуір ретінде қарастырылуы. Көне түркі руникалық жазбаларының пайда болуы туралы көзқарастар. Соғдылық, арамейлік, түркілік бағыттар. Орхон, Енисей, Талас және басқа да көне түркі руникалық жазба ескерткіштері тілінің зерттелуі. (В.В.Радлов, И.А.Батманов, С.Е.Малов, В.Н.Насилов, А.Н.Кононов және тағы басқалар). Қазақстанда көне түркі руникалық жазба ескерткіштер тілінің зерттелуі (Г.Айдаров, А.Аманжолов, Е.Қажыбеков, Ж.Манкеева, Н.Шаймердинова, А.Қайыржанов және тағы басқалар). Тілдік жүйе, әліппе және оның табылған жері мен уақыты тұрғысынан көне түркі руникалық жазба ескерткіштерін топтастыру мәселелері. Түркі тілдерінің айқын белгілерімен бөліне бастау кезеңі. й тілі (оғыз және қыпшақ тілдері), д тілі (ұйғыр тілі), з тілі (қырғыз тілі). Орхон, Енисей және Талас ескеркіштерінің қазіргі түркі тілдерімен қаншалықты дәрежеде қатыстылығы жайлы көзқарастар.Көне түркілік әлем бейнесін қайта жаңарту, көне түркілердің сенімдерін, әлеуметтік мәселелері және этнографиялық дәстүрлерін өрнектейтінтұжырымдамалық, тілдік және әлем бейнесін жаңғырту.Ұлы Еуразия даласы мен Алтайдан табылған жекелеген руна тәріздіжазуларды сәйкестендіру мәселелері. жүктеу/скачать 36,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|