389
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
мүшелерінде олар күрделі сыңардың құрамында ғана жұмсала-
ды. Сол сияқты үйірлі анықтауыштар негізінде əртүрлі
сөз тап-
тарынан жасалғанымен, сөйлемде бір-ақ мүше қызметінде жұмса-
луға тиіс. Өйткені үйірлі анықтауышқа енген сөздер сол тобы-
мен бір ғана сұраққа жауап береді. Кейде бір сөйлем мүшесі бол-
ған сөз таптары үйірлі анықтауыш іспетті бірнеше сөз таптарынан
жасалып, бір-ақ сөйлем мүшесінде жұмсалады. Міне, бұл жағы-
нан келгенде сөз таптарының құрылымдық түрлеріне қарағанда,
сөйлем мүшелерінің құрылымдық түрінің аумағы əлдеқайда кең.
Сөз таптарының күрделі құрамында негізінен бір сөз табына
ғана
қатысты сөздер болса, ал сөйлем мүшелерінің құрамында,
біріншіден, бір сөз табына қатысты сөздер де, екіншіден, əртүрлі
сөз таптарына қатысты сөздер тобы да кездесе береді. Сөз тап-
тарының күрделі түрлері (етістікте ғана болмаса) көбіне екі сөзден
аспаса, сөйлем мүшелерінде ондай күрделі сөйлем мүшелерінің
саны (тұрақты тіркесті қоспағанда) бірнеше сөзді болып келе
береді. Тіпті, кейде бірнеше сөзді сөйлемдер де (онда бірнеше
сөз таптары бола береді) сөйлем мүшесі
қызметінде жұмсала
береді. Сөйлем мүшелері, оның жасалуы сөз таптарының негізінде
қалыптасады. Сондықтан да сөз таптары ғана сөй лем мүшелерін
құрайды. Сондай-ақ сөз таптарының қызметіндей дəрежеде тұ-
рақты тіркестер, тіпті оқшауланған сөйлемдер де қолданыла
береді.
Тұрақты тіркестер құрамы жағынан күрделі болып келетіні
белгілі. Олар – сөйлем мүшелерінің күрделі түрлерін жасаудың
басты факторы. Əдеттегі сөз таптары
сияқты тұрақты тіркестер
сөйлемде мол жұмсала келіп, сөз табы жағынан талданбағаны-
мен, сөйлемде сөйлем мүшесі болу дəрежесіне толық ие сөздер.
Олар сол тобымен бір-ақ сұраққа жауап беріп, сөйлемнің бір-ақ
мүшесі қызметінде жұмсала алады. Тұрақты тіркестер де əдеттегі
сөз таптарының тұлғалық ерекшелігіне сəйкес. Бұлар да əрі сеп-
теліп, тəуелденіп, жіктеліп,
көптеліп, кейде кейбір жұрнақтарды
қабылдай отырып, сөйлемнің барлық мүшесі қызметінде жұмса-
ла береді. Бұған қарағанда, сөйлемді құрайтын элементтерге сөз
таптары
ғана емес, лексикалық материалдар да қатысты бола-
ды. Осы сияқты сөйлемде тұрақты тіркестей болмағанымен,
синтаксистік топтар да өзара іштей бірнеше сөз таптарынан