Талғат сайрамбаев
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
Тал ат сайрамбаев
- Бұл бет үшін навигация:
- -а, -е, -й, -ып, -іп, -п
- -ғалы/-гелі
- -ып, -iп, -п, -а, -е, -й
- -ғалы, -гелi
| -а, -е, -й; -ып; -іп, -п деген eкi жұрнақты күрделi түрлерi үнемi
көмекшi eтicтiктepмeн бiрлiкте келгенде ғана сөйлемдi тиянақ- тайды. Екiншiден, көсемшенiң сол жұрнақты түрлерi сабақтас құрмалас сөйлемнiң баяндауышы қызметiнде ешбiр көмекшi етicтiксiз де жұмсала бередi. Көсемшенiң -а, -е, -й, -ып, -іп, -п жұрнақты түрлері негiзiнде сөйлемде жiктеледi. Сондықтан да олардың баяндауыш болуы – негiзгi мəселе. Көсемшенiң мақсатты келер шағын жасайтын -ғалы/-гелі жұрнағы жiктелмейдi, ал ол жұрнақты сөздер көбiне пысықтауыш болуы тиic. Сондықтан да көсемшенiң -ғалы/-гелi жұрнақты түpi арнайы пысықтауыш қызметiнде жұмсалуға тиicтi дегенiмiз орынды. -ып, -iп, -п, -а, -е, -й жұрнақты көсемшелер peтінe қарай əрi баяндауыштың да, əрi пысықтауыштың да қызме- тiн атқара бередi. Сондықтан да көсемшелер жасайтын жұрнақ- тарды пысықтауыштық, баяндауыштық деп бөлу – синтаксистiк жағынан дұрыс. 162 Күрделі сөз тіркестері Н. Сауранбаев -ғалы, -гелi жұрнақты көсемшелердiң кей- де мақсатты көсемше салт eтicтiк тен жасалғанда жəне ырықсыз eтic пен өздiк eтicтeн жа салғанда, ол көсемше болмай, күрделi eтicтiктeгі негiзгi eтicтік болып қолданылатынын айтады (келгелi жатыр.., айтa келе, барғалы отыр.., табылғалы тұр.., орында- ғалы жүр...). Бұл жағдайда мақсатты көсемшелер отыр, тұр, жүp, жатыр eтicтiктepмeн тiркеседi де күрделi eтicтiк жасала- ды. Ал бұл күйдi бiлдiретiн төрт eтicтiк негiзгі eтicтiк емес, көмекшi eтicтiк болады [63] деп, тек отыр, тұр, жатыр, жүр етiстiктерiмен тiркесiп келгенде ғана баян дауыш болатындығын дұрыс көрсетедi. Басқа жағдайда ол жұрнақты сөздер баяндауыш болмайтыны белгiлi. Сонымен, көсемшелер өздерi eтicтiк бола тұрып, ендi сол етic- тiктердiң өзiнiң істелуiнiң əртүрлi амалын біл дiре алатын дəреже- ге де ие болады. Сөйтiп олар: түсіндірді айтты оқып жазды көрсетті білді сияқты eтicтiктepмeн де тipкecтe жұмсалуы – табиғи құбылыс. Бiрақ осы сияқты ерекшелiктер осы күнгi əдебиеттерде тек сөйлем мүшесi, яғни пысықтауыш, баяндауыш болады деп қана айтумен ғaна шектеледi. Ал олардың eтicтiктepмeн тipкeci туралы айтылған еңбектерде дара түрлерi сөз болады да, күрделi түрде жұмсалуы еленбейдi. Көсемшелердi күрделену процесi жағынан өзiндiк ерекшелiк- терiне қарай iштей бөлуге болатын сияқты. Өткен шақтың (-ып, жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|