Тапсырма: Қазақ әдебиетінің даму кезеңдерін жүйелеп көрсетіңіз. (1932-1957),
жүктеу/скачать 32,68 Kb.
|
Әдебиет оқыту әдістеме
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.Жаңартылған білім мазмұны аясындағы оқулықтардың өзіндік ерекшелігі 1.
|
Студент: Отарбай Жадыра Оқу тобы: Кял-20-1у Тапсырма: 1. Қазақ әдебиетінің даму кезеңдерін жүйелеп көрсетіңіз. (1932-1957), (1957-1990) (2000-2021) 2.Жаңартылған білім мазмұны аясындағы оқулықтардың өзіндік ерекшелігі 1.Кеңес өкіметінің орнығуы, коммунистік партияның езілгендер мен қаналғандарды жақтауы елдің кедей шаруалары тарапынан колдау тапты. Теңдік, әділдік туралы ұрандары халықты сендіре бастады. Осындай жағдайда Сәкен Сейфуллиннің маңына жаңа қаламгерлер тобы қалыптасып, кедейдің теңдік алуы, әйелдердің құкын корғау такырыбына өлеңдер жаза бастады. Жаңа өмір жасаушы ретінде Ленин мен коммунистік партиясының атына мадактау жырлар туды. Бұлардың қатарында Б. Майлин, I. Жансүгіров, С. Мұканов, Ш. Иманбаева, А. Тоқмағанбетов сияқты қаламгер болды. 20 — жылдардағы қазақ поэзиясының дамуын сөз еткенде, ондағы революцияшыл, солшыл бағыттың үстем болғандығын атау орынды. Бұл бағыттың топ бастаушысы Сәкен Сейфуллин (1894 — 1938 ) азаттық үшін күрестің от — жалынын кешіп келген болатын. Ол Омбыда оқып білім алған, ондағы орыс революционерлерімен қарым -қатынас жасаған. 1917 жылы Акмолада Кеңес өкіметін орнатуға қатысып, 1918 жылғы көтеріліс кезінде ак гвардияшыл атаман Анненковтың қолында, Колчактың Омбыдағы концлагерінде азап көрген. 1919 жылы қашып шығып, Оңтүстік Қазақстанға өткен. Орынборда Қазақ Республикасының басшы қызметтерінде болған. Әдеби қызметін осы дәуірде бастаған Сәбит Мұқанов та (1900 — 1973) қазақтың революцияшыл поэзиясының көрнекті өкілі болды. Өзі жетімдіктің, жоқшылықтың зардабын көріп өскен ол алғашқы күннен бастап өзі шыққан таптың жоқшысы ретінде танылды. Оның өлеңдері мен «Батырақ» поэмасы бұрын өмірден қағажулык көрген казак кедейінің жаңа дәуірде қатарға кіріп, қоғамдық істерге араласқанын бейнеледі. Ал «Сұлушаш» поэмасында бай қызы мен кедей баласының арасындағы махаббатты, олардың қосылуына бөгет болған күштерді суреттеді. Акынның тапшылдығы, үстем тапқа деген көзкарасы дәуірдің саясаты тұрғысынан қарағанда түсінікті де. Жаңа әдебиеттің негізгі идеясын қабылдап, оны жырлауга кұлшыныс білдірген ақынның бірі — Ілияс Жансүгіров (1894 — 1938) еді. Төңкерістен бұрын демократтык бағытта өлеңдер жазған ақынды Кеңес идеясына тартқан да өкіметтің кедейлерге деген қолдауы болды. Ол «Арыным» атты өлеңінде: Алқынамын, басылмайды арыным, Тау селіндей екпін, қайрат, сарыным. Жарлы-жалшы, жақыбайды жарылқау — Жандағы ауру, жүректегі жалыным, *- *(І.Жансүгіров.Шығармалар.6 томдык. 1 -том. 1960,35-6) деп, өзіміп ақындық бағдарламасын жариялай, жалындата келді. Ол «АспандыІ тұманнан, жерді жуаннан арылту» идеясына сенді. Кейінгі шығармаларымен ақын өмірге кіре бастаған жаңалықтарды макұлдай, ескішілдікті сынай, шеней, белсенді үн косып отырды. 20-жылдардың аяғына карай Ілияс эпикалық поэзияға бет бүрды. Оның беташары — «Күй» поэмасы қазақ өнерінің құдыретті күшін көркем бейнелеудегі ұлттық әдебиетіміздің алғашқы табыстары қатарына кіреді. Мұхтар Әуезовтің (1897 — 1961) 20-жылдары жазған әңгімелері XX ғасыр басындағы көшпелі қазақ ауылы өмірінің қайшылықтарын психологиялық тұрғыда суреттеуге арналды. Ол қорғансыз, мүсәпір адамдар тағдырын жоғарғы әңгімеден басқа «Қыр суреттері», «Жетім», «Кім кінәлі» сиякты әңгімелерінде жалғастырса, «Есілік көлеңесінде» ескі салттың кұрбаны болған қазақ қызының өміріне аяушылық білдіреді. Қазақ қызының тағдырына қатысты оқыған азаматтардың түрліше типіне назар аударады («Үйлену», «Сөніп — жану»). Жазушы адам характерін олардың жан дүниесіне үңіле отырып, калтарыстарын аша суреттейді. «Қаралы сұлуда» жесір әйелдің жалғыздық сезімін терең ашады. Ұлттық әдебиеттану объективті себептерге байланысты 80-90 жылдардың басында пайда болған идеологиялық дағдарысты еңсеру бойынша жұмысты жалғастыруда. ХХ ғ. бұл жеңу екі бағытта жүреді: идеологизация мен әдебиетке таптық көзқарастардан арылу және сонымен бірге басқа экстремизмге қарсы тұру: ХІХ және ХХ ғ. орыс классикасына нигилистік көзқарас. Біраз уақыт гуманитарлық ғылым болған теориялық дағдарысты біртіндеп еңсеру әдеби үдерістің Тарихи көзқарасына қайта оралуды, қазақ әдебиетінің тарихын ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі ғылыми негізде қайта зерделеуге және жаңғыртуға ұмтылысты айғақтайды. Әдебиет және өнер институтының ғалымдары. М.О. Әуезов "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламасы бойынша жаңа 10 томдық "Қазақ әдебиетінің тарихын"жасауға кірісті. Отандық әдебиет тарихын бүгінгі күн тұрғысынан қарайтын іргелі ғылыми еңбек жоғары оқу орындарына да, мектептерге де өте қажет, онсыз жаңа буынның сапалы оқулықтары мен оқу құралдарын жасау мүмкін емес. Әдебиеттің жаңа тарихын құру жөніндегі жұмыс тек тарихизм принципін ғана емес, негізінен әлемдік әдебиеттің даму заңдылықтарын және ұлттық көркем ой мен мәдениеттің ішкі дамуын ескеру қажеттілігінен туындайтын тұжырымдамаға негізделген. Бұл азаматтық тарихты немесе мемлекеттің саяси тарихын соқыр ұстануды білдірмейді, дегенмен қоғамның рухани өмірі елдің тарихи және әлеуметтік-саяси жағдайларымен тығыз байланысты екенін ешкім жоққа шығара алмайды. 10 томдық әдебиеттің жаңа тарихы эстетика заңдарына сәйкес көркем сөздің эволюциясына негізделген жаңа жолмен кезеңделеді. Бұл қазақ әдебиетінің өзінің көркемдік дамуында үш үлкен кезеңнен өткенін білдіреді: 1) Абайға дейінгі әдебиет (ежелгі және ортағасырлық кезең), 2) Абай дәуіріндегі әдебиет (жаңа кезең), 3) Абайдан кейінгі әдебиет (қазіргі уақыт). 1 том - Қазақ фольклорының тарихы, 2 том - ежелгі әдебиет тарихы, 3 том - орта ғасырлардағы және Қазақ хандығы кезеңіндегі қазақ әдебиетінің тарихы, 4 том - XIX ғасырдың I жартысындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 5 том - XIX ғасырдың II жартысындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 6 том - ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 7 том - ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 8 том - ХХ ғасырдың 40-60 жылдарындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 9 том - ХХ ғасырдың 60-80 жылдарындағы қазақ әдебиетінің тарихы, 10 том - Тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің тарихы. Әдебиет тарихы пәнінің міндеті әрбір халықтың дамуындағы идеялық бағыт – бағдарларды, әдеби ағымдарды және олардың көркемдік ерекшеліктерін сол халықтың қоғамдық – экономикалық құрылысымен байланысты түрде танып – білу. Қазақ әдебиеті тарихы әдебиеттану ғылымының құрамдас бөлімі ретінде көркем сөз өнерінің тарихын халқымыздың төл тарихынан бөліп – жармай, тұтас күйінде зерттейді. Сол арқылы ол әдеби шығарманың туылуын, әдеби өмірдің кемелденуін сан алуан әдеби бағыттар мен көріктеу құралдарының даму кезеңдерін, әдеби процеске ықпал еткен қаламгерлердің творчествосын танып біледі. Қазақ әдебиеті тарихы – қазақ халқының қадым замандардан бастап, бүгінгі күнге дейін жасаған көркем әдебиет туындыларын қамтиды. Қазақтар халық ретінде тек XV ғасырларда қалыптасқанмен, қазақ әдебиетінің сан ғасырлық тарихы өте ерте, қадым замандардан, ежелгі дәстүрлерден басталатыны даусыз. Қазақ халқының құрамына негіз болған этникалық процестердің түп тамыры ежелгі заманнан, алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап таптық қатынастар туа бастаған заманнан басталатыны тарихтан жақсы мәлім. Бертін келе қазақ халқының құрылуына негіз болған ру – тайпалар көне замандардан – ақ қазіргі Қазақстанды, Орта Азияны, оңтүстік – шығыс Сібірді, Орталық Азияны, Еділ бойы мен Каспий жағалауларын мекен етті. Қазақ халқын құраған осы ру – тайпалар кезінде өзбек, қырғыз, азербайжан, түрікмен, ұйғыр, қарақалпақ, хақас, башқұрт, татар халықтарының құрамына енген ру – тайпалармен аралас, көршілес өмір сүргені белгілі. Кеңестік идеядағы акындар шығармашылығының осы олкылығын Мағжан Жұмабаев (1893 — 1938) шығармашылығы толыктырды. Ол жаңа заман тәртібін кабылдамаған, өзінің шығармашылығын демократтык әдебиет дэстүрінде жалғастырған акын еді. Алғашкы өлендері «Шолпан» деген атпен басылған (1912) Мағжан гасыр басындағы казак халкының отаршылдык пен езгіге карсы күресіне үн коскан, халыкты караңғылыктан шығарып, оку-білім ізденуге шакырған акын болды. Революция жылдары Алашорданы жактаған ол жаңа өмірге икемделе коймады. Қайта жаңа тэртіпті халыктың ескі дәстүрін бүзып кираткан, адам еркін түсаған режим есебінде бейнеледі. «Іс санаулы, сөз аңдулы» дүниеде «өз колымен үнамды тон пішу» мүмкіндігі жоғын айтты. Қыран кұстың кос канаты кыркылды, Күндей күшті күркіреген ел тынды. Аскар Алтай — алтын ана есте жок, Батыр, зандар, аскан жандар үмытылды *- *(М.Жұмабаев.Шығармалар.Үш томдык.Алматы,1-том, 1995, 78-6.) деген жолдарда коммунистік тэртіптің ұлттык мүддеге қаталдықпен қарағаны тым кесіп-пішіліп айтылған. 2.Жаңа технологиялар ғасыры білім саласына жаңа міндеттер жүктеп отыр. Жетістігіне қарағанда, кемшілігі көп айтылып жүрген бұл саладағы реформалар қоғамды көп толғандырады. Бұған қоса індет кезінде қашықтан оқытудың жаңа әдістемелері, жаңа педагогикалық технологиялар, диагностика, мониторинг процестері, бағдарламалар, сабақ құрылымын әзірлеуге қатысты мәселелер саладағы көкейкесті жайттардың салмағын ауырлата түскендей. Десек те «көш жүре түзеледіге» басымдық беретін мұғалімдер жағы тыңнан жол салып, балалардың сапалы білім алуына барынша жұмылып жатыр. Ғылым мен технологияның қарқынды дамуы оқыту әдістемелеріне де түбегейлі өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Осыған сәйкес білім берудің бас-ты құралы – оқулықтар да заман талабына сай өзгеруі тиіс. Біздің сауалдарымызға жауап берген Білім және ғылым министрлігі «Оқулық» республикалық ғылыми-практикалық орталығының директоры Бейбіткүл Кәрімованың айтуынша, оқулықтар оқушылардың бойына рухани құндылықтарды сіңіріп, ғылыми дүниетанымын кеңейтіп қана қоймай, заманға сай жаңаша көзқарас қалыптастырып, өздігінен іздену, оқу қабілетін шыңдай алуы қажет. Осыған байланысты мектеп оқулықтарында теориялық материалдар мен мәтіндердің көлемі азайтылып, оқып жаттауға лайықталған тапсырмалардың орнына баланы өздігінен ойлануға және ізденуге жетелейтін шығармашылық тапсырмалар, тәжірибелік дағдыларын дамытуға бағытталған оқу материалдары көбейтілген. Мысалы, бұрынғы «Қазақ тілі» пәні оқулығында ережелер, ұғым-түсініктер көп болса, қазіргі оқулықта әртүрлі тақырыптағы мәтін көп, яғни оқушының жеке дара шығармашылығын дамытатын жаттығуларға көбірек орын берілген. Жаңартылған білім берудің басты ерекшелігі – оқытудың шиыршық жүйесімен жүргізілуі. Бұл дегеніңіз мектепте өткен тақырыптар 11 жыл бойы қайталанып, бала сыныпқа көшкен сайын күрделеніп отырады. «Жаңартылған білім жүйесі – сапаға бағытталған бағдарлама. Оқушыға сапалы білім беру ортасын құра отырып, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу, тәжірибе жасау, жеке, жұппен және топпен жұмыс істей білу қарымын дамытуға көмектеседі.Жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін өзінің ұстаздық ғұмырын арнайтын мамандар ғана сапалы да, жемісті еңбек ете алады деп ойлаймын. Жаңартылған білім беру бағдарламасы оқушының сөйлеу әрекетінің төрт түрін: тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылымды жетілдіруге бағытталған. Бұл сөйлеу әрекетінің түрлері бойынша түйінді дағдылар оқу жоспарында «спиральді» тәсілмен берілген. Қарапайымнан күрделіге қарай, бірте-бірте білім, білік пен дағдылары кеңейтіліп қалыптасады. Оқу мақсаттары оқушылардың зерттеу дағдыларын, қарапайым бақылауға тәжірибе арқылы білімі қалыптасуына, алған білімін қайта өмірде қолдана білуіне бағытталған. Оқушы бойында әлеуметтік дағдылар, жалпы білімнің іргетасы, танымдық белсенділігі, жүйелі оқу әрекетінің қалыптасуына бастауыш сынып оқу бағдарламаларында көңіл бөлінген. жүктеу/скачать 32,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|