Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы

 
1 
 
 
 
 
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ 
ИНСТИТУТЫНЫҢ  
ХАБАРШЫСЫ 
 
 
ҒЫЛЫМИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ  
ЖУРНАЛ 
 
ВЕСТНИК  
ТАРАЗСКОГО 
ГОСУДАРСТВЕННОГО 
ПЕДАГОГИЧЕСКОГО 
ИНСТИТУТА 
 
НАУЧНО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ 
ЖУРНАЛ 
 
№ 8 
2011

 
2 
 
Тараз  
мемлекеттік 
 педагогикалық  
институтының  
ХАБАРШЫСЫ 
ВЕСТНИК 
Таразского 
государственного 
педгогического 
института 
 
 
2011 
№8 
 
 
 
 
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ 
 
А.Б.Абдуалы                         
тарих ғылымдарының докторы, профессор (бас редактор) 
Р.С.Амандосова                     
педагогика ғылымдарының докторы, доцент 
А.Ҽ.Байтелиев                       
филология ғылымдарының докторы, профессор 
С.А.Байтілен                          
тарих ғылымдарының докторы, профессор 
Б.Бҽкірбаев                            
физика-математика ғылымдарының докторы, профессор 
Қ.Бҿлеев                                 
педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
Т.Қ.Бҿлеев                              
педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
К.Ж.Бұзаубақова                    
педагогика ғылымдарының докторы, доцент 
Т.К.Кенжебаев                       
педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
Ю.П.Киселев                          
тарих ғылымдарының докторы, профессор 
И.О.Мүлдеков                        
техника ғылымдарының докторы, профессор 
О.С.Сҽлімбаев                        
педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
Қ.Т.Тоқжігітов                       
физика-математика ғылымдарының докторы, профессор 
М.Мұратбеков                       
физика-математика ғылымдарының докторы, профессор 
Ж.С.Тҿлеубаев                      
ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор 
Қ.Т.Ыбыраимжанов   
педагогика ғылымдарының докторы, ТарМПИ профессоры 
 
                                                                                              
                                                 
 
 
 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МҼДЕНИЕТ, АҚПАРАТ ЖҼНЕ СПОРТ 
МИНИСТРЛІГІ 
 
Ақпарат және мҧрағат комитеті 
Бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 
КУӘЛІК 
№5763-Ж 
 
Астана қаласы                                                                           «23» 02  2005 ж. 
 
 
 

 
3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
Ж.А. Калыгулова 
 
РОЛЬ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В ПОСТРОЕНИИ  
СПЛОЧЕННОГО КАЗАХСТАНСКОГО ОБЩЕСТВА 
 
УДК 94(574) 
 
Долгим  был  исторический  путь  казахского  народа  к  суверенитету,  а  принятие  в  1995  году 
Конституции  Республики  Казахстан  явилось  воплощением  окончательного  юридического 
оформления  казахстанской  государственности  и  положило  начало  глубоким  демократическим 
преобразованиям в стране. 
В  предверии  20-летия  независимости  Республики  Казахстан  особенно  задумываешься  о 
значении Основного закона, о том что дала она народу Казахстана: право на жизнь, личную свободу, 
неприкосновенность  частной  жизни,  право  на  собственность,  свобода  совести,  право  участвовать  в 
управлении  государством  и  т.д.  Ученые,  политики,  эксперты,  государственные  деятели  пытаются 
дать оценку того, как реализуются статьи Конституции сегодняшнего суверенного Казахстана, какова 
ее роль в сплочении Казахстанского общества [1, с.3]. 
Для  того,  чтобы  понять,  что  именно  благодаря  Конституции,  ее  выверенным  самой  жизнью 
статьям произошла консолидация общества, следует оглянуться назад, сделать небольшой экскурс в 
историю  становления  казахской  государственности.  Государственность  не  может  существовать  без 
закона, отражающего тот или иной период. Казахская государственность появилась в середине 15-го 
века, жила по законам «Ясы» Чингисхана. Первым казахским ханам Жанибеку и Керею пришлось по 
кусочкам  собирать  разбросанные  по  Великой  степи  казахские  племена.  Нужно  было  огромное 
упорство и мужество, чтобы сплотить в едином государстве народы, разрозненные географически и 
политически.  Сын  Жанибека  Қасымхан  -  «собиратель  казахских  земель»,  создал  Уложение 
«Қасымханның  қасқа  жолы»,  который  соответствовал  тому  общественно  -  политическому  укладу, 
который  господствовал  во  вновь  созданном  государстве  казахов.  Законоположение,  состоящее  из 
пяти  разделов,  можно  назвать  подобием  Конституции:  по  нему  жил  народ  казахского  ханства  в 
течение целого столетия [2, с.225-230]. 
В  кратком экскурсе в историю правотворчества казахской государственности со времени его 
зарождения  (1456-1457гг.  по  М.Х.Дулати)  нельзя  обойти  другой  документ,  составленный 
Есимханом  (  1598-  1628  гг.)  «Есім  ханның  ескі  жолы).  Это  законоположение  можно  назвать 
реформированием  Уложения  Қасымхана  через  сто  с  лишним  лет,  когда  изменилась 
геополитическая  ситуация,  оформились  три  жуза  и  в  них  естесвенным  путем,  «снизу»,  стали 
выдвигаться  бии  -  представители  «қара  сүйек»  («черной  кости»).  Народ  им  доверял,  они 
выступали  посредниками  между  народом  и  верховной  властью,  но  их  положение  не  было 
закреплено  в  законе.  Есимхан  в  своем  законоположении  наделяет  их  пределенным  статусом, 
переложив на них часть обязанностей султанов и ханов. Историки назвали процесс наделения правом 
биев «бийской революцией». Бии постепенно стали социальной опорой ханской власти [3, с.120-128]. 
Если  авторы  учебников  по  истории  Казахстана  несправедливо  обходят  эти  два  документа, 
просто констатируя факт их появления, то третий документ «Жеті жарғы» известен как «Закон Тауке 
хана».  В  нем  закреплены  основные  принципы  и  нормы  казахского  общества,  отвечавшие 
потребностям  военно-  политической  и  социальной  жизни  казахского ханства.  «Жеті  жарғы»  хотя  и 
считается «Законом Тауке хана», создавался «снизу», при помощи трех биев ( Толе би, Казыбек би, 
Айтике  би),  которые  прекрасно  знали  ситуацию  в  своих  жузах,  умонастроения  людей,  что  нашло 

 
4 
отражение в законоположении, особенно в части  гражданского и уголовного права. Надо отметить, 
что «Жеті жарғы» соблюдался социумом неукоснительно и отголоски его можно найти в примерах из 
жизни казахского народа вплоть до 30-х годов XX века[3, с.221-225]. 
Великая Октябрьская Социалистическая революция 1917 года круто изменила жизнь казахского 
народа.  Войдя  в  состав  СССР,  Казахстан  вынужден  был  жить  по  новым  законам,  отражающим 
сущность  политической  системы  тоталитаризма.  Казахская  ССР  получила  Конституцию,  которая 
полностью  повторяла  Конституцию  СССР,  принятую  в  1936  году.  Не  будем  ее  хаять.  В  ней  все 
выверено по законам системы. Народ принял ее   с ликованием, потому что ее основные принципы 
отвечали потребностям времени [4, с.92-98]. 
Многие  при  принятии  Конституции  СССР  думали,  что  в  жизни  так  будет,  как  написано  в 
Основном  законе.  За  других  говорить  не  будем,  скажем  за  Казахстан:  оп  превратился  в  сырьевой 
придаток  страны,  потерял  экономическую  и  политическую  независимость.  Высшее  руководство 
республики  назначала  Москва,  терялась  национальная  самобытная  культура,  казахский
 
Я
ЗЫК 
не 
находил своего должного применения, сужался круг его носителей. 
Конституция  СССР  (Каз
 
ССР)  отражала  сущность  политической  системы  и  почти  без 
изменения продержалась до 1978 года. 
Любой  народ стремится к независимости, любая зависимая страна, тайно или  явно  жаждет 
суверенитета.  25  октября  1990  года  была  принята  Декларация  о  государственном  суверенитете 
Казахской СССР. Хотя документ  был  принят  в советское время (хотя уже и перестроечное), оно 
никоем  образом  не  умаляет  его  значимости.  В  первую  очередь  потому,  что  в  тот  октябрьский  
день  Верховным  Советом  республики  был  принят  без  преувеличения  исторический  документ, 
заложивший правовую основу независимости нашего государства. Это был поистине смелый шаг и 
все  прекрасно  понимали  что  за  статьями  Декларации  должны  последовать  огромные 
преобразования во всех сферах жизни. 
Для  Казахстана  декабрь  1991  года  стал  эпохальным,  сбылась  многовековая  мечта  казахского 
народа.  Принятый  16  декабря  1991  года  «Закон  о  государственной  независимости  Республики 
Казахстан» фактически отменил Конституцию Казахской ССР 1978 года и провозгласил нашу страну 
независимым, демократическим правовым государством, обладающим всей полнотой власти на своей 
территории. 
Конституция  1993  года  -  первая  Конституция  суверенного  Казахстана,  в  которой  основами 
государственного  устройства  декларировались  самоопределение  казахской  нации,  а  также 
обеспечение  равных  прав  всех  граждан  страны.  Первая  Конституция  как  акт  высшей  юридической 
силы  заложила  основу  строительства  национально  -  государственной  независимости.  Население 
высокими  полномочиями  Президента  Казахстана  способствовало  недопущению  многих  ошибок, 
которые в республиках с парламентской формой правления усугубили ситуацию. Благодаря усилиям 
Первого  Президента  Республики  Казахстан  Н.А.Назарбаева  страна  достигла  главного  па  данном 
этапе - относительно быстром выходе из тяжелейшего экономического кризиса [1, с.12-15]. 
Первый  Основной  Закон  Республики  Казахстан  был  ориентирован  на  период  кардинальных 
перемен  -  переходу  к  демократическому  государству,  поэтому  нельзя  умалять  его  значение  в  деле 
укрепления государственной независимости, создания новых структур государственного управления, 
декларирования  широких  прав  и  свобод  граждан.  Однако  Конституция  1993  года  не  отражала  в 
полной мере те коренные изменения, которые произошли в казахстанском обществе после обретения 
независимости,  не  давало  четкую  формулировку  форме  правления,  что  тормозило  модернизацию 
политической системы. 
Завершающим аккордом создания независимого государства стал Акт о 
Конституции Республики Казахстан 1995 года. 
Конституцию нельзя понимать как сугубо юридический документ. Действенность Конституции 
-  в  законах,  всей  правоприменительной  практике,  которая  является  индикатором  правильности 
развития государства и общества. 
Не  отрицая  всей  важности  текста  Конституции,  нельзя  забывать  о  его  реальном 
воплощении в жизнь, о том, что важны не только комплекс прав и свобод,  институты, которые в 
ней предусмотрены, но прежде всего механизмы их реализаций и функционирования.  
Н.А. Назарбаев сумел привести  в  действие эти механизмы и в результате мы пришли к тому, 
что в мире называют «Казахстанский путь развития». 
Конституция  Республики  Казахстан  определила  судьбу  многонациональной  страны  н а  
п е р с п е к т и в у .  Она  устанавливает    принципы,  на  которых  строится  нация:  высшая  ценность 

 
5 
человеческой  личности,  равноправие  людей,  запрет  на  дискриминацию,  неприкосновенность 
собственности, плюрализм мнений, неотчуждаемость естественных прав и свобод человека и другие. 
В  Конституции  1995  года  институту  президентства  отведен  раздел  третий,  всесторонне 
разработаны  функции  Президента  как  высшего  должностного  лица  государства.  «Президент 
Республики  Казахстан  является  Главой  государства,  его  высшим  должностным  лицом, 
определяющим 
основные 
направления 
внутренней 
и 
внешней 
политики 
государ                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    
ства и представляющим Казахстан внутри страны и в международных отношениях»,  - говорится 
в ст. 40 п. 1 Конституции РК [1]. 
Глава  государства   успешно  решает  вопросы  управления  страной  благодаря  своему 
конституционному  статусу.  В  этом  мы  убедились  неоднократно  и  особенно  во  время  глобального 
мирового кризиса, которого невозможно было избежать. Политика экономических и других реформ, 
предложенная 
Н.А.Назарбаевым,  Антикризисная  программа  стали  сдерживающими 
факторами,  смягчили  удары  кризиса.  Взять  хотя  бы  реализацию  программы  «дорожная  карта», 
которая  дала  возможность  построить  школы  и  больницы,  отремонтировать  интернаты  и  детские 
дома, обеспечила рабочими местами тысячи безработных. 
Только  в  Жамбылской  области  с  учетом  «Дорожной  карты»  на  1января  2011  года 
обеспечены  рабочими  местами  47436  человек,  уровень  официально  зарегестрированной 
безработицы составил 0,3 % против 0,4% в 2009 году. За этот же  период  численность  населения 
проживающего ниже черты бедности сократилась на 21,5%. 
Забота  о  молодежи  как  о  будущем  страны  проявляется  во  многих  направлениях 
деятельности  Президента.  Например,  по  нашей  области  трудоустроиться  разве  только  не 
ленивые выпускники вузов и колледжей. 
Президент  провозгласил  тезис  «сначала  экономика,  а  потом  -  политика»  и 
целенаправленно претворяет его в жизнь. Человек, имеющий постоянную работу, перспективу  на 
улучшение  материального  благосостояния  семьи  не  будет  участвовать    в  «цветочных 
революциях». 
Одной 
из 
важнейших 
особенностей 
Конституции 
РК 
является 
социальная 
ориентированность  экономики  и  политики,  от  успешной  реализации  которой  всецело  зависит 
успех демократизации общества. Одной абстрактной преданное,    в  стремлении к демократии, 
заявлений, 
зачастую 
трансформирующихся 
в 
заклинания, 
недостаточно. 
Необходима 
консолидация  политических  сил  в  Парламенте  и  вне  ее  для  реального  воплощения  целой 
системы  конструктивных  предложений,  озвученных  Главой  государства  в  его  Посланиях 
народу Казахстана. 
Следует    отметить,  что  работа  по  сплочению  НПО  и  политических  партий  ведется  в 
нашем  регионе  достаточно  успешно.  Консолидирующими  силами  вступаю    ЖОФ  «Нур  -  Отан», 
областной  и  городской  акиматы.  Общественные  советы,  созданные  при  них,  делают  большую 
работу,  осуществляя  контроль  за  состоянием  реализации  ФИИР  .  Следует  отметить,  что  такие 
органы  на местах способствуют объединению многих политических  сил, помогают им понять, 
что  можно  делать  полезные  и  нужные  для  процветания  региона  дела,  нежели  заниматься 
«критиканством» и быть сторонними наблюдателями.  
Примером  для  международного  сообщества,  в  особенности  для  руководителей  ближнего 
зарубежья,  является  стабильность  в  области  межэтнических  отношений,  межконфессиональное 
согласие.  Созданная  по  инициативе  Президента  Н.А.Назарбаева  Ассамблея  Народов 
Казахстана  (ст.44п.20)  Конституции  РК)  является  действенным  механизмом  реализаций 
межнационального согласия и толерантности [7, с.53-56]. 
Казахстан превратился в центр диалога между цивилизациями и религиями.  Впервые  за всю 
историю человечества в 2009 году в г. Астана встретились лицом  к лицу руководители религиозных 
конфессий:  православной  и  иудейской,  исламской  и  католической  и  др.  для  мирного  диалога. 
Прецидент,  не  имеющий  аналогов  в  истории.  В  этом  –  мудрость  нашего  Президента,  его 
необыкновенная  интуиция  на  главные  конфликтные  ситуации  социума.  Еще  в  90-х  годах  Н.А. 
Назарбаев в одном из интервью заявил: «Я  ничего  не боюсь, боюсь межэтнических и религиозных 
конфликтов».  Ассамблея  Народов  Казахстана  -  «детище  Президента»,  стала  реальной 
организацией  для  предотвращения  конфликтов  на  межэтнической  и  религиозной  почве.  В 
нашей  многонациональной  области  (согласно  ст.22,23  Конституции  РК)    функционирует  Дом 
дружбы,  где  сосредоточены  национально-культурные  центры.  Руководители  этих  центров  активно 
участвуют  во  всех   культурных,  общественно-политических  мероприятиях,  выходят  с 
конкретными  предложениями  на  советы  общественности  при  городском  и  областном 

 
6 
акиматах,  они  узнаваемы  в  области,  выступают  на  местном  телевидении  и  средствах  массовой 
информации.  Дух  толерантности,  общественного  согласия  способствует  не  только  развитию 
самобытности  малочисленных  народов,  но  и  сплочению  в  решении  как  экономических,  так  и 
социальных задач, стоящих перед казахстанским обществом [8, с.38-44]. 
Жамбылская  область  не  является  исключением,  когда  речь  идет  поликонфессиональности. 
Все  религии  уживаются  в  нашем  регионе  в  мире  и  согласии.  Уже  въезжая  в  наш  город  с  юго-
запада,  удивляет  красивое  здание  Центральной  мечети,  а   рядом  возвышается  христианский 
храм.  Никому  в  голову  не  придет  посчитать  такое  соседство  противоестественным,  так  как 
Конституция РК дала  казахстанцам свободу совести, свободу вероисповеданий.  
Говоря  о  роли  Конституции в сплочении казахстанского общества нельзя обойти  вопрос 
об  образовании.  Образовательный  сектор  приобретает  все  большее  значение  с  прогрессом 
общества. В XXI веке виток цивилизации поднялся  на  новый уровень. Развитие всех сторон жизни 
общества,  в  особенности  экономики,  не  представляется  без  высококвалифицированных 
специалистов среднего и высшего звена. 
На  протяжений  двадцати  лет  независимости,  на  всех  этапах  истории  молодого  государства. 
Президентом  РК  уделялось  особое  внимание  развитию  образования  и  науки.  Особо  импонируют 
поставленные  в    Послании  Президента  перед  научной  элитой  задачи:  продолжение    модернизации 
образования,  перевод  университетского  образования  и  науки    на  новый  уровень,  формирование 
инновационной  модели    высшего  учебного  заведения,  выработка  механизма  перехода  вузов  к 
инновационной  деятельности,  внедрение  новых  финансовых  экономических  инструментов 
поддержки образования для повышения качества и доступности образования. 
________________________ 
1.Конституция Республики Казахстан. Алматы, 2009 г. 
2.История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). 2 том. Алматы: Атамұра, 1998.С.695 
3.История Казахстана (с древнейших времен до наших дней). 3 том. Алматы: Атамұра, 2000. С.765 
4.Назарбаев Н.А. В потоке истории. Алматы: Атамұра, 1999. 296 С. (20, 25). 
5.Зиманов С. Конституция и Парламент Республики Казахстан. Алматы. 1996 г. С.350 
6.Абиль  Е.  История государства и права Республики Казахстан в древней-ших времен до начала ХХ 
века. Алматы, 1998. С.452   
7.Кубеев Е.К. Конституционный строй Республики Казахстан. Караганда 1998г 
8.Ахметова Н.С. Обычное право казахов в XVIII – первой половине XIX вв. Караганда. 1990 г. 
 
 
 
П.М. Махашова, Ж. Сайымбетова 
 
ҚАЗАҚСТАН КЕМЕЛ ЖОЛҒА БАСТАЙДЫ 
 
УДК 710(312) 
 
«...  Уақыт  қарқыны  зымыран.  Күні  кеше  ҿткен  сияқты  оқиғалар  бүгінде  тарих  беттеріне 
айналып  та  үлгерді.  Бұл  жаңа  мемлекет  пен  жаңа  қоғамның  дүниеге  келуінің  азапты  тозаққа  толы, 
сонымен бірге ғаламат сҽті еді. Сол сҽт ҽлі аяқталған жоқ, бірақ ең қиын белестерден аса білдік. Ең 
қиын  жылдар  дҽл  қазір  артымыздан  қалды,  сондықтан  да  мен  елімнің  еңсесі  биіктей  беретініне 
сенемін.»  (Н.Назарбаев). 
Қазақстан Республикасы Тҽуелсіздік туралы заңы қабылданған күннен бастап - ақ тҽуелсіздіктің 
оңай емес жолын бастан кешті. Ешнҽрсе де оңай болған жоқ. Жоспарлы экономикамен тотаритарлык 
коммунистік жүйенің шаруашылығымен басқару құрылымдары да, құқықтық жүйесі де пайдалануға 
келмеді.  Ал  қазіргі  күнгі  жетістігіміз,  ҽлем  мойындаған  мемлекеттігіміз  сол  бір  қиын-қыстау 
жолдардың, дұрыс ойластырылған саясаттың, салихалы жүргізілген реформалардың жемісі. Бүгінде 
Қазақстанның  негізгі  ұлтын  қазақ  халқы  құрайды.  Одан  кейін  славян  халықтарының  ҿкілдері  орыс 
жҽне  украин  халықтары.  Сонымен  қатар  ең  елеулі  этносты  құрайтындар  ҿзбек,  неміс  жҽне  татар 
халықтары. Осы біздің елдегі халықтың басын біріктіріп олардың ұлттық  тегіне қарамастан теңдігін 
бекітетін  құжат  бар.  Ол  еліміздің  Ата  заңы  -  конституциямыз.  Тҽуелсіздік  -  бізге  адам  құқығын  ту 
еткен ата заңымызды берді. Ата заңды бұлжытпай орындау - ұрпақ міндеті. Халықтың тҽуелсіздігінің 
ең  басты  белгісі  -  оның  ана  тілі,  ұлттық  мҽдениеті.  Ҿзінің  ана-тілін  білмеген,  ҽдет-ғұрыптан,  салт-

 
7 
дҽстүрден жұрдай болған адам, ешқашан да егеменді ел азаматы бола алмайды. Еліміздің еркіндігі, 
халқымыздың болашағы, жеріміздің тұтастығы біз үшін ең асыл қазына.   
Осы  ұлы  планетамызда  ҽлем  халықтары  арасында  ҿзінің  бүкіл  болмысымен,  мінез, 
табиғатымен, тарихымен, тілімен, ділімен, ҽн-жыр, ҽсем күйімен тағы басқа сан түрлі қасиеттерімен 
ешбір қайталанбас қазақ халқы бар. Қазақ халқының бір ғана шаңырағы бір ғана ұлы мекені, бір ғана 
Отаны бар. Ол - Қазақ елі, Қазақ даласы, Қазақ жері, барша қазақ халқының кіндік қаны тамған жарі 
–Қазақстан!  Қазақстан  халқы  ҽлемдік  ҿркениеттің  шыңына  ұмтыла  отырып,  тарихи  да  тағдырлы 
шешім қабылдап жасампаз жаңа дҽуірге қадам басқалы міне, 20-жыл толды.Осы мерзім аралығында 
біздің  еліміз  болашаққа  серпінді  секіріс  жасады,  біздің  кҿз  алдымызда  еліміздің  жаңа  тарихы 
қалыптасты. 
Тҽуелсіздік  -  ежелден  еркіндікті  серік  етіп,  ешкімнің  бұйрығынсыз  азат  ҿмір  сүруді  ту  еткен 
қасиетті бабаларымыздың келер ұрпағына сақтаған қасиетті мұрасы. 
ХХІ  -  ғасырдың  Қазақстаны  халықтың  сан  ғасырлық арманының,  тҽуелсіздікке  ұмтылысының 
іске  асуын  кҿрсетеді.  Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев:  «Тҽуелсіздік  ата-бабамыздың  жүздеген  жылдармен 
ҿлшенетін  арман-аңсарының  жүзеге  асқан  ақиқаты»,  -  деп  қазақ  халқының  ежелден  тҽуелсіздікті 
аңсай  отырып,  талай  қиындықты  бастан  кешіріп,  бүгінгі  күнге  жеткендігін  айтады.  Қазақстан 
тҽуелсіздігі - ең алдымен ұлтымыздың ежелден бостандыққа деген асқақ рухының жемісі. Сондықтан 
да біз үшін Тҽуелсіздік күні - ең қастерлі күн. Еліміз тҽуелсіздігін жариялап, дербес мемлекет ретінде 
ҽлемге  танылды.  Елбасыны  «Қазақстанның  тҽуелсіздігін  қазақтарға  тартқан  тағдырдың  сыйы  емес, 
ҿзінің ежелгі жерінде қилы кезеңді бастап кешу арқылы қол жеткен ҿз мемлекеттілігін құруға деген 
заңды құқығы бұл даусыз жҽне саяси фактіге  ешкім күмҽн келтірмеуі тиіс», - деп атап кҿрсетуінде 
үлкен мағына жатыр. 
Қазақ елі бір тудың астына жиылып, біртұтас ел болуды армандаған қазақ елінің ұлы ұлдары -  
Ахмет  Байтұрсынов,  Мұстафа  Шоқай,  Халел  Досмұхамедов,  Ҽлейхан  Бҿкейхановтар  жҽне  тағы 
басқалар  бар  еді.  Олар  қазақ  елінің  тҽуелсіздігі  үшін  ҿз  ҿмірлерін  қиды.  Алаш  ұлдарының  арман 
тілегі іске аспай қалғанымен, ұлттық сананы оятуда қазақ тарихында рухани түрткі болды. Олар қазақ 
елінің болуы мен ҿркениетті ел қатарына қосылуын қалады. Отанымыздың тҽуелсіз туы желбіреген 
20-жыл  аралығында  кҿптеген  жоспарланған  жол,  бағындырылуы  тиіс  биіктер  игеріліп  келеді. 
қатынас орнатуда. 1991 жылы 16 желтоқсаннан бері қарай Жаңа мемлекет құруда, ҽлемнің кҿптеген 
елдерімен  ынтымақтастық  орнатып,  Қазақстанның  жаңа  Конституциясының  (1995  жылы) 
қабылдануы  тҽуелсіздігіміздің  аса  биік  саяси  белесі  болды.  Онда  билік  құрудың  жаңа  қағидалары 
бекітілді,  азаматтардың  негізгі  құқықтарын  қорғау  қолға  алынды.  Қазірдің  ҿзінде  біздің  басты 
жетістіктеріміз - бүкіл халық болып қабылдаған осы Конституцяның жемісі деп айта аламыз. Ата Заң 
деген атқа ие болған Конституциямыз - біздің негізгі заңымыз. Ол - мемлекетіміздің басқа заңдарына 
жол кҿрсетудің, жҿн сілтеудің қайнар кҿзі, түп қазығы. 
Қазақстан  Республикасы  Конституциясының  қабылдануы  мемлекеттілік  заңды  түрде 
рҽсімделгенін  айғақтап,  елдегі  тың  ҿзгерістерге  жол  ашты.  Президент  сол  кездегі  күрделі  жағдайға 
қарамастан,  ҿз  халқына  дамудың  сара  жолын  ұсынды,  бұл  оның  жеке  ерлігінің  дҽлелі. 
Қазақстандықтар ҿзінің кҿшбасшысына, оның гүлдену мен ҿркендеуге тезірек жету мақсатында елдің 
конституциялық құрылысын ҿзгерту қажеттігі туралы идеясына сеніп қана қоймай, іске де асырды. 
Мызғымас  мемлекетіміздің  бас  бағдарына  айналған  Ата  Заң  аясында  кҿптеген  заңдар 
қабылдануда.  Осы  сайланымның  депутаттары  үш  сессияның  ішінде  340-тан  аса  заң  қабылдағаны 
мұның  жарқын  айғағы  болып  табылады.  Бұл  заңдардың  басым  кҿпшілігі  қоғамның  саяси  жҽне 
ҽлеуметтік- экономикалық деңгейін кҿтеруге арналған. 
Тҽуелсіздік  - ең алдымен қазақ халқының бостандыққа ұмтылған асқақ армандары мен қайсар 
рухының  жемісі.  20  жыл  ішінде  тҽуелсіз  қазақ  елін  қалыптастырып,  нарықтың  қиын  ҿткелдерінен 
аман  ҿтіп  келеміз.  Тҽуелсіздік  күні  еліміздің  барлық  азаматтары  үшін  орны  ерекше  жҽне  тарихи 
маңызы  ҿте  зор.  Жыл  сайынғы  ел  Президентінің  халыққа  арналған  жолдауларымен  қабылданған 
мемлекеттік  бағдарламалар,  стратегиялық  бағыттардың  барлығы  тҽуелсіздігімізді  нығайтуға 
бағытталады. Сонымен қоса ішкі саяси ұлттық қауіпсіздіктің 2020 жылға дейінгі негізгі мақсаттары 
қоғамда  келісімен  тұрақтылықты  сақтау,  ел  қауіпсіздігін  нығайту  екеннің  атап  ҿтті.  Еліміздегі 
ұлтаралық  татулықпен  келісімнің  жаңа  бірегей  модельдерінің,  республиканың  тҽуелсіздік 
жылдарындағы ҽлеуметтік - экономикалық жҽне саяси жетістіктерінің арқасында осындай дҽрежеге 
жеттік.  Кешегі  қазақ  жиындарынан  Астанада  ҿткен  Саммиттің  ауқымы  ҽлде  қайда  кең.  Себебі 
Астанада  ҿткен  бұл  Саммитте  бүкіл  дүниежүзі  халақтарының  бейбіт  ҿмір  сүруін  қамтамассыз  ету 
мҽселесі қамтылған.  

 
8 
Тҽуелсіз  Қазақстанның  20  жыл  ішіндегі  ең  маңызды  оқиға  –  ЕҚЫҰ  -  на  тҿрағасы  ретінде 
тҿрелік айтқанымыз жҽне Астана саммитін ҿткізгеніміз екені даусыз. Бұл дін ҽлемдік қауымдастығы 
беделін нығайтып кҿптеген халықаралық құрылымдардың тізгінін ұстауымызға септігін тигізді. Атап 
айтқанда,  ҿткен  жылы  ЕҚЫҰ  мен  бірге  Еуразиялық  экономикалық  қауымдастыққа  да  (ЕурАзЭҚ) 
тҿрағалық  еткен  едік.  Бүгінде  жахандану  кҿшінде  ҿзіндік  жолын  қалаптастырған  Қазақстан  нағыз 
еуразиялық  елге,  құрлықтағы  интеграциялық  үрдістерді  табанды  жүргізушіге  айналып  келеді.  2011 
жылы Азаияда Қазақстан үшін салтанатты түрде ҿз мҽресіне жетті. Азияда тұңғыш рет 11 спорт түрі 
бойынша  69  мадақтай  жиынтығы  таразға  салынды.  Елбасымыз  ҿзінің  «Тҽуелсіздік  белестері»  атты 
еңбегінде «Біздің халқымыз тарихтың қатпар-қатпар қыртыстарына тамырын терең жіберген қиын да, 
қызықты тағдыр кешті. Ол негізінен тҽуелсіздік жылындағы күреспен ҿтті. Қазақстанның тҽуелсіздік 
тарихы аппақ парақ бетіне күні кеше түсе қалған жоқ.  
Бүгінгі  Қазақстанның  алдына  уақыт  қойып  отырған  міндіттердің  ауқымымен  қатар, 
жауапкершілік  жүгін  ҽлгіндей  оқиғалардың  таңбалы  тарихи  тізбегін,  ата-бабамыздың  жүздеген 
ұрпақтарының жанын жай таптырмаған азапты ізденістерін ескермей тұрып, бағалау да, бағамдау да 
қиын,  -  деп  атап  кҿрсетті».  Тҽуелсіздіктің  дабылындай  болып,  кеңестік  жүйені  дүр  сілкіндіріп, 
халақтың санасын оятқан 1986 жылғы 16 желтоқсан оқиғасы болды. Қазақ топырағының желтоқсан 
кҿтерілісі  тотаритарлық  жүйенің  саяси  ҽлеументінің  сарқылғанын  бүкіл  ҽлемге  жариялады.  Осы 
оқиғадан  кейін  кҿп  ұзамай  тҽуелсіздікке  қол жеткіздік.  Елбасымыз    Н.Назарбаевтың  алдын  болжай 
білетін  кемеңгер  кҿшбасшылығы  арқасында  Қазақстан  Республикасы  дос  сүйсініп,  дұшпан 
күйінетіндей  дҽрежеге  кҿтерілді.  Рухы  күшті  ел  -  алынбайтын  қамал.  Осындай  рухы  күшті  елдің 
ұрпағының  мықты  болуы  біз  үшін  үлкен  бақыт.  Тҽуелсіздіктің  желбіреп  тұрған  туын  болашақта 
желбірететін сауатты да, саналы, белсенді іскер, елін сүйетін ұрпақ дайындау біздің міндетіміз. 
Тҽуелсіз ел - бақытты ел! Еліміздің тҽуелсіздігін нығайтуға ат салысқан, оның тарихын жазуға 
үлесін  қосып,  жастарды  отан  сүйгіштікке  тҽрбиелеп,  салт  -  дҽстүрлерін,  тілін,  дінін  үйренуге, 
сыйлауға ынталандыратындай еңбектерін жазып, бүгінгі күні қоғамдық жұмыстарға белсене қатысып 
жүрген қоғам қайраткерлерінің орындары  ерекше. Олар: Ҽбіш Кекілбаев, Ҿмірбек Байгелді, Шерхан 
Мұртаза,  Мырзатай  Жолдасбеков.  Ел  тҽуелсіздігінің  талғамымен  талабы  қоғамымыздың  сан 
саласына  ҿз  ҽсерін  тигізіп  отыр.  Бүгінгі  таңда  Қазақстан  саяси  жҽне  ҽлеуметтік  ҽділеттіктің, 
экономикалық  еркіндіктің  берік  ірге  тасына  негізделген  заңның  күші  үстем  мемлекет  болуға 
түбегейлі  бет  бұрған.  Бүкіл  қазақстандықтар  болашаққа  қарай,  ойдағыдай  алға  басудың  кепілі  осы 
деп біледі. Бүгінгі таңда қазақ елін бүкіл ҽлем таниды. Қазақ халқының тарихы түптеп келгенде, ел 
болып бірігу жолындағы, ұлт болып ұйысу жолындағы тарихы - күреске толы.  
Тҽуелсіздік тарихының ҽр парағы  жылжыған жылдарымызбен алмасқан айларымыздың, атқан 
таңдарымызбен батқан күндеріміздің еншісінде қалған елеулі оқиғаларға толы. Қазақстан есімі ұлы 
жұрттың тағдырына жауап беру, қазақ ұлтымен қазақ елі алдындағы тарихи міндеттердің ауыр жүгін 
иығына  салып  кҿтеру  пешенесіне  жазылған  күрделі  дҽуірдің  аса  кҿрнекті  тұлғасы  кҿшін  бастаған 
елдің  бүгінгі  таңдағы  ең  ұлы  жеңісі  тҽуелсіз  мемлекет  болып  жер  бетінде  ҿз  іргесін  бекітуі  екені 
даусыз. Қазақстан тҽуелсіздігі - ең алдымен ұлтымыздың ежелден бостандыққа деген асқақ рухының 
жемісі.    
Биылғы  жылы  Қазақстан  ел  Тҽуелсіздігінің  20  жылдығына  қадам  басты.  Егемендігі  мен 
тҽуелсіздігі  туы  астында  Қазақстанның  жиырма  жыл  ішінде  даму  жолы  Елбасы  саясатының  дұрыс 
екендігін дҽлеледеді. Қазақстан Республикасы халқының ҿз тҽуелсіздігін сақтауға, нығайтуға белінің 
бекемдігін  танытты.  Халқымыздың  оның  ішінде  жастарымыздың  да  ҿз  болашағына  деген 
сенімдерінің  зор  екендігін  олардың  бүгінгі  бет  алысы,  келбеті  кҿрсетіп  отыр.  «Тҽуелсіздік,  -  деді 
Елбасы - біздің алдымыздан жарқын болашаққа жол ашып берді. Біз сол жолдан ешқайда бұлтармай, 
алға  баса  береміз».  Алда  алатын  асулар  мен  белестер  кҿп,  біз  ҽлі  ұлы  кҿштің  басында  тұрамыз. 
Сондықтан  бҿлінуге,  ыдырауға,  ҽлсіреуге  еш  жол  жоқ.  Қазіргі  кезеңде  тек  бірлік  пен  болашаққа 
сенімді, нық қадаммен жүруіміз керек. 
_______________________ 
1.Н.А.Назарбаев «Ғасырлар тоғысында» Алматы Атамұра 2003 
2.Егемен Қазақстан 29 қаңтар 2011ж 
3.М.Жолдасбеков Тҽуелсізідік:Тағылым жҽне талап/Егемен Қазақстан2010 
 
 
 
 
 

 
9