Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы

 
35 
вызывая  интерес  к  познанию  нового  и  известного,  углубляя  взгляд  на  знакомое  и  привычное. 
Широкий  познавательный  фон  занятия  -одна  из  особенностей  подготовки  эссе-описания.  Во 
внеаудиторное  время  преподаватель  постепенно  включает  студентов  в  сферу  самостоятельной 
поисковой деятельности, связанной с предметом описания. Посещение музеев, выставок,  встречи с 
интересными  людьми,  просмотр  фильмов  –  все  это  может  входить  в  содержание  предварительной 
подготовки, которая проводится не в ритме принуждения, а в ритме поиска, интереса. 
Так,  перед  эссе,  описывающим  картину,  проводим  экскурсию  в  выставочный  зал  города,  где 
студенты  знакомятся  с  полотнами  художников  своего  края.  Экскурсия  эмоционально  подготовит 
студентов  к  описанию  картины,  дает  представление  о  нелегком  труде  художников,  заставит 
задуматься о красоте и яркости красок. 
Итак,  существенная  особенность  методики  эссе  –  это  широкое  привлечение  познавательного 
материала на занятии русского языка.  
Обилие познавательного материала, высокий уровень информативности занятия обучения эссе 
позволяет естественно включить в процесс обучения межпредметные  связи, так как различные темы 
эссе требуют привлечения исторических, естественно - научных, экологических комментариев. 
Особую  роль  в  методике  эссе  играет  наглядность.  Отметим  своеобразие  использование 
наглядных пособий, их синтетический характер. 
Особенность роли наглядности заключается еще и в том, что студенты самостоятельно учатся 
находить словесный эквивалент зрительным образам, цветовой гамме изображаемого. 
Итак, тематическое использование наглядности в комплексе – это третья особенность методики 
эссе-описания. 
Существенным  элементом  занятия  является  вступительное  слово  преподавателя,  которое  он 
стремится  сделать  интересным,  обязательно  включает  в  него  элемент  новизны.  Цель  беседы  – 
подготовить  к  восприятию  темы  эссе,  увлечь  предметом  описания,  объяснить  задачи  эссе.  Занятие 
завершается  самостоятельным  написанием  эссе.  Лингвистический  комментарий  на  занятиях 
необходим для сознательного усвоения лингвистических понятий, для уместного использования слов 
и выражений в связном творческом высказывании.  
При  повторении  лексики  необходимо  показать,  что  значение  слова  на  протяжении  веков  не 
остается  неизменным;  слово  претерпевает  различные  семантические  изменения  и  может  расширять 
или  сужать  свое  значение.  На  занятиях  о  прикладном  искусстве  мы  обращаем  внимание  на  то,  что 
народный  мастер  часто  обращается  к  красному  цвету,  чтобы  придать  повседневным  бытовым 
предметам  праздничность,  яркость,  красочность.  Это  стремление  к  красоте  извечно  в  природе 
человека.  
В  связи  с  этими  наблюдениями  интересно  обратить  внимание  на  изменение  значения  слова 
красный.  В  древности  оно  имело  значение  «красивый,  прекрасный»,  а  сейчас  обозначает  цвет. 
Однако  в  языке  первое  значение  оставило  свой  след  в  целой  группе  слов:  красивый,  приукрасить, 
украшать, украшение, разукрасить  и т.д.  
Язык  и  народное  прикладное  искусство  –  это  память,  нравственность  и  богатство  народа. 
Открывая для себя мир народногоь прикладного искусства, студент одновременно открывает и мир 
русского языка.  
Итак,  познавательная  значимость  эссе-описания,  их  синтетический  характер  занятий,  их 
подготовкки и проведения делают занятия современными и интересными. 
Эссе-описание о декоративно-прикладном искусстве казахского народа. 
Прикладное  искусство-  это  особый  вид  искусства,  задачей  которого  является  создание 
предметов  обихода,  которые  одновременно  являются  художественными  произведениями.  Цель 
занятия – научиться описывать предмет с натуры, т.е. писать эссе-описания. 
Декоративно-прикладное искусство казахского народа 
Одним  из  ярких  примеров  декоративно-прикладного  искусства  казахского  народа  является 
национальная  одежда  казахского  народа.  Особое  внимание  уделялось  женскому  наряду.  Женская 
национальная  одежда  отличалась  нарядностью  и богатым  декоративным  оформлением.  Даже самая 
бедная  женщина  стремилась  украсить  одеяние  вышивкой  или  аппликацией.  Щедро  и  с  особой 
любовью покрывалась орнаментом праздничная одежда девушек и молодых женщин. Предпочтение 
отдавалось привозным тканям красного цвета, издавна в степи символизирующего солнце и жизнь. 
Весь  комплект  женской  одежды  состоял  из  нижней  рубашки,  штанов,  платья,  бешмета  или 
камзола-безрукавки и теплой зимней одежды, которая почти не отличалась от мужской. 
Праздничную нарядность платью придавали бархатные вставки по переду и подолу, расшитые 
золотой канителью и блестками. Большую художественную нагрузку несли и рукава, нижняя часть 

 
36 
которых  украшалась  вышивкой  в  форме  широкого  бордюра.  И  платье,  и  бешмет  по  своему 
художественному решению представляли единый, цельный ансамбль, который органически завершал 
старинный  головной  убор  –  саукеле.  Высокий,  конусообразной  формы,  из  красного  бархата,  он 
обильно  украшался  камнями,  серебряными  бляшками,  ниспадающими  нитями  кораллов  и 
подвесками. 
В  состав  женского  костюма  казашек  входил  обязательный  комплекс  ювелирных  украшений, 
которые отражали этническое своеобразие народа, а также его локальных групп. 
Словарная работа (прикладной, аппликация, орнамент, канитель, бордюр, ансамбль этнический, 
локальный)  проводится  на  всех  этапах  занятия,  словарный  материал  может  быть  включен  в 
предварительную работу над тематическим словарем или написан на доске.  
Проведенная  такая  работа  в  значительной  мере  способствует  формированию  и 
совершенствованию у студентов навыков и умений написания эссе.  
 
Аннотация.  Мақалада  сҽндік-қолданбалы  мен  бейнелеу  ҿнерінің  орыс  тілінің  практикалық  курсы 
сабақтарында этюд-шығарма жазу барысындағы білімгерлердің ауызекі тілін дамытуда рҿлі туралы 
айтылған. 
Annotation.  In  the  article  it  is  said  about  the  role  of  decorative  and  applied  arts  in  the  development  of 
students spuch in the writing of compositions at the lessons of practical courts of Russian language. 
 
 
Ж.М. Жампейсова, Г.А. Рахметова 
 
ГҤЛ АТАУЛАРЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ СИПАТЫ 
 
ӘОЖ  820(574) 
        Р 24 
 
Гүл атауларының қазақша атаулары халқымыздың ауызекі сҿйлеу тілінде де, ауыз ҽдебиеті мен 
жазба  ҽдебиетінде  де,  тіпті  баспасҿз  бетінде  де  ертеден  бері  қарай  қолданылып  келе  жатқандығы 
белгілі.  Ұлы  даламен  тыныс-тіршілігі  біте  қайнасқан  халқымыз  түрлі  дҽрілік  ҿсімдіктерді 
пайдаланып,  негізгі  тірлік  кҿзі  –  малын  да  сан  қилы  шҿптерге  жаю  арқылы  ҿсіріп,  ҿнімін  алып 
отырған. Қыздарын гүлге теңеп, Баршын, Раушан, Райхан, Лала, Қызғалдақ, Қырмызы, т.б. аттарды 
қойған. Жайылым қыр-сырын жете меңгерген, ҽдемілікті бағалай білген халық тілінде гүл атаулары 
сҿздік  қордың  негізгі  бір  ҿрісін  құрайтындығын  тілімізді  зерттеушілер  ертеден  байқаған.  Махмұт 
Қашғаридың «Дивани лұғат ат-түрік» сҿздігінде еңлүк, чечек, баршын сияқты гүл атаулары кездеседі. 
Олардың  қазіргі  тіліміздегі  беретін  мағыналары  эдельвейс,  гүл,  гладиолус,  болып  табылатындығын 
бҽріміз  де  білеміз.  Алайда  біздің  зерттеу  жұмысымызға  қатысты  гүл  атаулары  тілдік  тұрғыдан  тіл 
білімінде  арнайы  зерттеу  нысаны  болған  емес.  Дегенмен  де  гүлдер  ҿсімдіктер  қатарына 
жататындықтан,  гүл  атауларына  қатысты  аздаған  мҽліметтер  фитонимдерді  зерттеген  ғалымдар 
еңбектерінде  кездеседі.  Ҿсімдіктердің  қазақша  атаулары  жҿніндегі  бастапқы  мағлұматтарды  біз 
Қазақстан  ҿсімдіктерін  алғаш  зерттеген  белгілі  орыстың  ғалым  ботаниктері  Н.И.Аненков, 
Б.А.Федченко, И.В.Ларин, И.М.Крашенинников, Н.В.Павлов, В.И.Андреев, Н.И.Рубцов, М.Г.Попов, 
П.П.Поляков,  Б.А.Быковтардың  еңбектерінен  кездестіреміз.  Кейінірек  бұл  ғалымдар  қатары 
Ҿ.Қисықов, С.Арыстанғалиев, Е.Рамазанов, Т.Мұсақұлов, Ж.Бабалықұлы, О.Асқар, Б.Қалиев сияқты 
ғалымдармен  толықты.  Олар  ҿздерінің  еңбектерінде  қазақша  ҿсімдік  атауларын  молынан  қамтуға 
жҽне олардың тілімізде дұрыс қалыптасуы мен орысша баламаларына сай келуіне кҿп еңбек сіңірді.  
Гүл  атауларының  ерекшелігі  мен  құрамына  ҽр  деңгейдегі    лингвистикадан  тыс  жатқан 
факторлар ҽсер етеді. Гүл атауларының  лексиканың ең жылжымалы, ҿзгермелі қабатын, атау беруші 
халықтың  танымдық  кҿзқарасына  сҽйкес  ҽлем  моделімен  анықталатын    лексикалық  кеңістікті 
құрайтындығына  баса  назар  аудара  отырып  зерттеу  тіл  біліміндегі  ҿзекті  мҽселелердің  бірі  болып 
табылады.  Гүл  атаулары ішінде  кҿне  атаулардан  басқа едҽуір  орынды кірме  жҽне жасанды  атаулар 
алады.  Гүл  атауларын  зерттегенде,  тілдің  сҿздік  қоры  мен  сҿздік  құрамына    синхронды  талдау  мен 
диахронды  шолусыз  болмайтынын  ескеру  керек,  себебі,  тарихи,  этнографиялық  деректер  олардың 
қазіргі  қалпын  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Қазіргі  тілдік  кеңістік  ҽлеуметтік,  этнолингвистикалы, 
когнитивтік,  тарихи-салыстырмалы  жаңалықтарымен  ерекшеленеді.  Адамның  ұлттық  нышаны  сҽл 
ҿзгерсе, оның атауы да ҿзгереді. Бұрынғы кеңес ҿкіметінің, соның ішінде Қазақстанның гүл ҽлемінің 
бейнесі  соңғы  кездері  ҿзгергені  соншалық,  ботаникаға  байланысты  анықтама  материалдарын 

 
37 
ҿзгертуге  тура  келеді.  Қазақтардың  биологияға  қатысты  терминологиялық  жүйесінде  едҽуір 
ҿзгерістер  орын  алды,  мысалы,  гүл  атауларының  семантикалық  принциптері  ҿзгеріп,  жаңа 
формалары  қалыптасты.Гүл  атаулары  қазақ  тіл  білімінде  арнайы  зерттелінбеген.  Алайда  гүлдер 
ҿсімдіктер  тобына  жататындықтан,  ҿсімдік  атауларын  зерттеген  еңбектерде  гүлдерге  қатысты 
мҽліметтер  аз  да  болса,  кездеседі.  Сол  себепті  біз  ҿсімдік  атауларының  зерттелуіне  тоқталып 
ҿтпекпіз.  Ҿсімдіктердің  қазақша  атаулары  лингвистикалық  жағынан  ҽлі  күнге  дейін  жан-жақты, 
толық  зерттелінген  емес.  Бұл  тұрғыдан  алғанда  ҿсімдік  атауларын  зерттеген  М.Бимағамбетов  [1], 
Ҿ.Қисықов  [2],  Б.Қалиев  [3],  Г.Ұйықбаева  [4],  Ұ.Ҽділбаева  [5]  сияқты  зерттеушілердің  еңбектерін 
атап кҿрсетуге болады.  
Гүлдер  адамзат  ҿмірінде  эстетикалық  жҽне  декоративтік  қызмет  қана  атқарып  қоймайды, 
сонымен  қатар  олар  ҽр  түрлі  мҽдениеттегі  діни,  символдық,  эстетикалық  жҽне  мифологиялық 
танымды  жеткізу  қызметін  атқарады.  Алайда  қазіргі  тіл  білімінде  гүлдерді  ҽлемнің  ұлттық  тілдік 
бейнесін құрайтын мҽдени бірліктер ретінде қарастырған еңбектер  жоқ. 
Гүл  атаулары  ҽлемнің  ұлттық  тілдік  бейнесін  құрайтын  мҽдени  ҽлеуетке  ие  маңызды 
лексикалық бірліктер қатарына жатады. Гүлдер эстетикалық, ҿнеркҽсіптік, құндылықтық сипатымен 
ғана емес, сонымен қатар дҽстүрлі түрде қоршаған ҽлемге бейнелі-символикалық қатынасын білдіру 
ерекшелігімен құнды.  
Роза – раушан, лилия – лалагүл, маргаритка – дҽстүргүл, ҽсел гүл; нарцисс – наркес, қызғалдақ – 
тюльпан,  бҽйшешек  –  подснежник  гүл  атаулары  қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдерінде  кездеседі.  Олар 
дыбыстық  пішіні,  символдық  мҽні  жағынан  сҽйкес  келгенімен,  тілдік  қолданылуы  жағынан  ҿзіндік 
ерекшелікке ие, бұл белгілі бір тілдік қоғам ҿкілдерінің танымдық ерекшеліктеріне, тұрмыс-тіршілігі 
мен салт-дҽстүріне байланысты.  
Қазақ  халқы  мал  шаруашылығымен  айналысқандықтан,  қыста  қыстауға,  кҿктемде  кҿктеуге, 
жазда жайлауға, күзде күзеуге шығып отырған. Сол себепті қырда, тауда ҿсетін ҿсімдік түрлерінің, 
оның  ішінде  гүлдердің  ҿзіндік  ерекшеліктерін  байқап,  танып,  соған  сҽйкес  оған  ат  беріп  отырған. 
Гүлдерге  ат  беруде  олардың  түрін,  түсін,  жасын  жҽне  түрлі  ерекшеліктері  мен  қасиеттерін  негізге 
алған. Олай болса, гүлдерге ат беруде ең басты мҽселе - гүл атауларының қыр-сырын, жай-жапсарын 
жақсы білуде, жете тануда. Алайда халық тілінде бір гүлге бірнеше ат беру жағдайлары да кездеседі. 
Кейде  бір  гүл  халық  арасында  ҽртүрлі  атаулармен  де  аталына  береді.  Мҽселен,  орысша 
«первоцвет»  (латынша  аты  -  примула)  аталатын  ҿсімдіктің  қазақша  атауы  бірде  бәйшешек,  қозыгүл 
аталынса,  екінші  жерде  -жауқазын,  запыран,  үшінші  жерде  -  наурызгүл,  наурызшешек,  наурызек 
аталынған.  Бұлардың  біреулері  ҽдеби  немесе  ғылыми  атаулар  болса,  екіншілері  -  халықтық  не 
жергілікті, ал үшіншілері - диалектілік атаулар болып табылады. Бұлай болулары заңды да. Ҿйткені 
ҽр  жерде  (облыста,  ауданда)  тұратын  халықтың  ҿз  жерлерінде  ҿсетін  ҽлгі  ҿсімдікке  ҿздерінше  ат 
қойып алулары таңғаларлық нҽрсе емес. 
Гүл  атауларының  бұл  сияқты  сан  түрлі,  кҿп  қырлы  болып  келуі  -  ботаниктерге  болмаса,  тіл 
мамандарына  этимологиялық  сараптаулар  жасауда  онша  кҿп  қиындық  келтіре  қоймайды. 
Этимологиялық тұрғыдан алғанда бұл жерде белгілі бір гүлдің ҽдеби атауымен бірге оның ғылыми, 
халықтық, жергілікті, диалектілік атауларының да болатындығына назар аударылатыны сҿзсіз.  
Қазақ  тілінде  гүл    атаулары  этимологиялық  жағынан  арнайы  зерттелген  емес.  Дегенмен  де 
белгілі  тіл  мамандары  –  Ҽ.  Қайдар,  Ш.  Сарыбаев,  Ҽ.  Нұрмағамбетов,  Б.  Қалиев  сияқты  аға 
ғалымдарымыздың  еңбектерінен  бірлі-жарым  болса  да    гүл  атауларына  этимологиялық  талдау 
жасалғандығын кҿруге болады.   
Қазіргі  тіл  біліміндегі  ҿзекті  мҽселелердің  бірі  –  тілдің  сҿздік  құрамындағы  бірліктерді 
салғастырмалы    түрде  зерттеу.  Ҿйткені  ҽр  халықтың  басынан  ҿткен,  ҿмір  шындығына,  ҽлеуметтік 
жағдайларға,  шаруашылыққа,  дінге,  мҽдениетке  т.б.  қоғамның  ҽрбір  саласына  қатысты  лексемалар 
заман  талабына  орай  ҿзгеріп,  туындап  жатады.  Сондықтан  да  олардың  құрылымы  мен 
мағыналарының  қалыптасуында  ҽр  тілдің  тек  ҿзіне  ғана  тҽн  ерекшеліктері  болады.  Сондай-ақ 
олардың  ҿзара  ортақ  қасиеттері  де  болуы  мүмкін.  Мұның  бҽрін  тіл  факторларын  салғастырмалы 
зерттеу  арқылы  ғана  анықтай  аламыз.  Бұл  мҽселенің  кҿтерілуіне  түрткі  болып  отырған  себеп  –  ол 
ұлттың  қайта  ҿркендеуі,  соңғы  уақытта  халықтың  ҿзінің  тілі  мен  тарихына,  ҽдет-ғұрпы  мен  салт-
дҽстүріне  деген  қызығушылығының  артуы.  Ҽр  халықтың  дүниетанымы  оның  ҿткен  тарихы  мен 
бүгінгі  тыныс-тіршілігі  арқылы  таразылыанатыны  сҿзсіз.  Ал  ұлттың  рухани  жҽне  заттық 
мҽдениетінен, тарихы мен ҽдебиетінен, жалпы тұрмыс-тіршілігінен толық ақпарат бере алатын оның 
тілі болып табылады. 
Кез келген тілдің лексикасында гүл атауларының алатын орны ерекше.  

 
38 
Наркес  гүл  атауы  орыс  тіліндегі  Наркисс  атауынан  алынған.  Қазақ  тілінде  бұл  гүл  атауы 
жағымды  коннотацияға  ие.  Сол  себепті,  халқымыз  қыздарын  осы  гүлдей  ҽдемі,  нҽзік  болсын  деген 
мақсатта есімдерін Наркез, Наргиз деп қоятын болған.  
Орыс  тіліндегі  нарцисс  атауы  гректің  anarkao  етістігінен  шыққан  немістің  Narzisse  сҿзінен 
енген.  Ол  есеңгірету,  ақылынан  адастыру  деген  мағынаны  білдіреді.  Орыс  тілінде  бұл  атаудан 
жасалған  деривациялық  қатар  тек  екі  сҿзбен  ғана  шектеледі:  нарцисс,  нарциссизм.  Биологияда 
термин ретінде нарцисс түрлік тектің атауы ретінде қолданылады.  
Нарцисс  зат  есімі  латынның  Narcissus  сҿзінен  шыққан.  Бұл  зат  есімнің  денотаттық  мағынасы 
амараллис  тұқымына  жататын  кҿпжылдық,  кҿктемде  гүлдейтін,  күшті  иісті  бір  ғана  ақ  түсті,  сары 
немесе  малина  түсті  реңкпен  кҿмкерілген  гүлі  бар  ҿсімдік.  Ауыспалы  мағынада  нарцисс  гүлінің 
атауы, негізінен, ҿз-ҿзін жақсы кҿретін адам ретінде анықталады. 
Нарцисс  гүлінің  символикалық  негізі  классикалық  мифологияда  жатыр.  Нарцисс  -  ҿз-ҿзінің 
бейнесін судан кҿргеннен кейін, ҿз-ҿзіне ғашық болып ҿліп, содан кейін гүлге айналған жас жігіттің 
аты.  Сол  себепті,  нарцисс,  бір  жағынан,  ҿз-ҿзін  сүю,  эгоизм,  ҿлімді  символдаса,  екінші  жағынан, 
кҿктемді, үмітті, жаңаруды білдіреді. Қазіргі кезде Нарцисс деген ер адам есімі ағылшын тілінде екі 
нұсқада беріледі: Narciss, Narcissus, ал орыс тілінде үш нұсқада беріледі: Наркисс, Нарсисс, Нарцисс. 
Нарцисс, сонымен қатар еуропа елдері жҽне АҚШ штаттары халықтары үшін үмітті, үміттенуді 
символдайтындықтан,  АҚШ-та,  Жаңа  Зеландияда  жҽне  Австралияда  рак  ауруымен  күресу 
қоғамының  эмблемасы  болып  табылады.  Бұдан  нарцисс  гүлінің  басқа  халықтар  танымында  үміт 
тұжырымын тудыратынын кҿруге болады.  
Сонымен қатар нарцисс басқа халықтар танымында кҿктемнің белгісі ретінде танылады. АҚШ-
та Вашингтон штатында жыл сайын сҽуірде оқушылар арасында нарцисс фестивалі ҿткізіледі, мұнда 
кҿктем ханшайымы таңдалынып алынады. Ол 1926 жылы бақ мерекесі ретінде қалыптасқан болатын.  
ХХ  ғасырдың  басынан  нарцисс  Уэльстің  мемлекеттік  эмблемасына  айналды.  Ҽулие  Давид 
күнінде (бірінші наурызда) барлық тұрғындар киімдеріне нарцисс тағып жүреді. 
Бұл лексеманың толық символдық мағынасына сонымен қатар махаббат, кҿктем жҽне бақытты 
неке, ҿз-ҿзін жақсы кҿру, ҿз-ҿзін сүю, эгоизм, ҿлім ұғымдары енеді.  
Ағылшын тілінде бұл гүлдің ҽртүрлі кезеңде голланд, латын жҽне француз тілдерінен алынған 
атауларының  үш  нұсқасы  бар:  daffodil,  narcissus,  jonquil.  Narcissus  лексемасы  жалпыға  ортақ 
қолданылады, ал jonquil Солтүстік Америкада жапырақ үсті дҿрекі болып келетін Narcissus jonquilla 
сортын анықтау үшін қолданылады. Нарцисті ағылшын тілінде Lent lily деп атайды. Дҽл аудармасы – 
ұлы пост лилиясы. Daffodil атауы ҿлең мен ҽндерде айтылатын ҽйгілі атау болып табылады. 
Гүл  атаулары  Кез  келген  гүл  атауының  этимологиясы  ҽртүрлі  уҽждік  белгілер  негізінде 
анықталады. Бұл белгілер нақты жҽне бұл белгілер жаңа сҿз пайда болар кезде аса қажет.  
       
1-кесте.  Гҥл атауларының қалыптасуына негіз болған уәждер 
 
№ 
Гҥл атауларының қалыптасуына негіз  
болған уәждер 
Гҥл атаулары 
1 
Түр-түстер негіз болған гүл атаулары 
Қызғалдақ, бозғалдақ, сарғалдақ, т.б. 
2 
Ҿсу ерекшеліктері негіз болған гүл атаулары  
Бұрандагүл, т.б. 
3 
Гүлдердің иістері негіз болған гүл атаулары 
Әтіргүл, жұпаргүл, т.б. 
4 
Гүлдеу мезгілі негіз болған гүл атаулары  
наурызгүл, ымыртгүл, түнсәулегүл, т.б. 
5 
Сандық кҿрсеткіштер негіз болған гүл атаулары 
Жүзжылдық 
(ұзақ 
ӛмір 
сүруіне 
байланысты қалыптасқан атау) 
6 
Жер-су аты негіз болған гүл атаулары 
қашқаргүл,  Іле  қызғалдағы,  Тянь-Шань 
қызғалдағы т.б. 
 
Пішіні негіз болған гүл атаулары 
 
қоңыраугүл, 
маржангүл, 
меруертгүл, 
теңгегүл, түймедағы 
 
«Мақал — сҿздің мҽйегі» деп білген қазақ халқы мақал-мҽтел жасауда да гүл атауларын кеңінен 
пайдаланған. Рас, мұндайда гүлдің ҿзіне тҽн ерекше қасиеттері айрықша қызмет атқарады. Айталық, 
«Жаманның тілі ащы, кӛк мияның гүлі ащы», Баласыз ана - гүлсіз алма, Жақсы адам - елдің кӛркі, 
Жауқазын гүл - жердің кӛркі, Жақсы - елдің мақтаны, Жұпаргүл - жердің мақтаны, Көкнәр жеті 
жыл  кӛктемесе  де,  аштық  болмайды  (МК,  2,  65),  Қалы  кілем  терге  керек,  Қызғалдақ  гүл  жерге 
керек, Жасыл киген жас-жаран - Елдің сәні, Қызғалдақ гүл құлпырған - Жердің сәні, т 

 
39 
Қазақ  тіліндегі  гүл  атаулары  ҽлі күнге  дейін бір жүйеге  түсіп, сараланған  жоқ.  Оларды дұрыс 
жүйелеу  үшін,  ең  алдымен,  тіліміздегі  барлық  ҿсімдік  атауларын  -  мейлі  ол  халықтық  атаулар 
болсын,  мейлі  ол  жергілікті  атаулар  болсын  түгел  жинап  алу  керек.  Содан  кейін  барып,  гүлдердің 
ҽдеби, ғылыми атауларын жүйелеуге кіріскен абзал. 

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: