Изменение вязкости (η) , электропроводности (χ), рН и структурообразующего

 
211 
процессе  структурообразования  участвуют  единичные  макромолекулы,  имеющее  наиболее 
развернутое 
конформационное 
состояние 
групп, 
проявляющих 
способность 
активно 
взаимодействовать  с  поверхностью  почвенных  частиц  и  образовать  связи.  Наряду  с  этим  при 
добавлении  разбавленных  растворов  в  процессе  структурообразования  участвуют  единичные 
макромолекулы, имеющие наиболее развернутое конформационное состояние и находящиеся в виде 
вытянутых  длинных  цепочек,  проявляющих  высокую  мостикообразующую  способность  между 
агрегируемыми почвенными частицами. 
По  мере  увеличения  концентрации  растворов  ВРП  макромолекулы  находятся  в  менее 
развернутом,  клубкообразном  конформационном  состоянии  из-за  усиления  взаимосвязи 
противоионов  с  макромолекулами,  что  приводит  к  уменьшению  количества  свободных 
ионизированных  и  функциональных  неионизированных  групп,  способных  участвовать  во 
взаимодействии  с  поверхностью  частиц  и  образовывать  связи.  Одновременно  ослабевает 
мостикообразующая способность ВРП между агрегируемыми почвенными частицами. 
Наряду  с  этим  в  этой  области  концентраций  в  процессе  структурообразования,  согласно  /2/, 
принимают участие не единичные макромолекулы, а их ассоциаты или образования, находящиеся в 
виде  пачек  или  лент,  что  также  обусловливает  снижение  эффективности  структурообразующего 
действия. 
Сравнение  характера  изменения  величин  К
Э
сд  образцов  ВРП  в  зависимости  от  концентрации 
свидетельствует,  что  значительный  рост  по  мере  разбавления  раствора  наблюдается  у  образца 
МКАА-З-ЭТДИА,  а  наименьший  -  у  МКАА-З-ГМДА,  особенно  МАА-З-ГМДА.  Такая 
закономерность также подтверждает, что структурообразующие действие ВРП зависит от начального 
конформационного  состояния  макромолекулы,  которое  связано  условиями  получения  и  природой 
противоионов функциональных групп ВРП. 
Таким образом, на основании экспериментальных данных можно заключить, что эффективность 
структурообразующего  действия  ВРП  при  одинаковой,  молекулярной,  массе  и  одинаковом 
соотношении  мономерных  звеньев  может  существенно  отличаться  и  изменяться.  Это  зависит  от 
количественного  соотношения  ионизируемых  и  не  ионизируемых  функциональных  групп, 
расположенных  вдоль  цепи,  от  природы  низкомолекулярных  соединении,  находящихся  в  виде 
противоионов,  от  кон-формациоиного  состояния  макромолекулы.  Все  это  необходимо  учесть  при. 
создании нового, доступного, биоразлагаемого, экологически безопасного высокоэффективного ВРП, 
используемого  в  качестве  структурообразователя  для  предотвращения  эрозии  почв,  закрепления 
грунтов,  отвалов  и  подвижных  песков,  с  целью  уменьшения  отрицательного  влияния  на 
окружающую среду. 
_____________________________ 
1.Николаев А.Ф., Охраменко Г.И. Водорастворимые полимеры. - Л.: Химия, 1979.-С.5-8. 
2.Ахмедов К.С. и др. Водорастворимые полимеры и их взаимодействие с дисперсными системами. -
Ташкент: изд. ФАН.-С40,124. 
3.Ергожин Е.Е., Тауасарова Б.Т. Растворимые полиэлектролиты. А 3.991.-С. 112-120.. 
4.Сидорова Т.М., Ахмедов К.С. Получение искусственных структур в почве с помощью полимерных 
препаратов.  Гуминовые  полимерные  препараты  в  сельском  хозяйстве.  -  Ташкент:  Изд.АН 
УЗССР,1961 .-С.77-79. 
5.Моровец Г. Макромолекулы в растворе. - М.: Мир, 1967г.-273 с. 
6.Амриева Ш.Р., Асанов А. // Ж. Гидрометеорология и экология.-2000.- №1.-0.159-163. 
7.Асанов А., Амриева Ш.Р.//Ж. Гидрометеорология и экология.-2000.- №2.-С 86-98, 
8.Бектуров  Е.А.,  Бакауова  З.Х.  Синтетические  водорастворимые  полимеры  в  растворе.  -  Алма-ата: 
изд.Наука, .1981.-С.124-13.0. 
 
 
Т.С. Бҥтіншиева, Ж.Ж. Егеубаева 
 
ХИМИЯНЫ ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ  
ҚОЛДАНУДЫҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
ӘОЖ 001.895:54 
 
Оқу-тҽрбие  үрдісінде  оқытушылардың  жаңа  ақпараттық  технологияларды  қолдануы  олардың 
педагогикалық  идеяларын  іске  асыруға  мүмкіндік  береді.  Бұндай  жағыдайда  білім  алушылар  ҿз 

 
212 
беттерінше жаттығу тапсырмалары мен есептерді  оңай игере алады. Осылайша білім алушылардың 
ҿзіндік  стилі,  ҿз  бетінше  анықтау  мҽдениеті,  олардың  ҿзіндік  дамуы  қазіргі  білім  талабына  сай 
қалыптасады.  Қазіргі  дамыған  қоғамды  ақпараттық  үрдіс  сипаттайтындықтан  болашақ  мамандарға 
ақпараттық мҽдениетті қалыптастыру мҽселесі жоғарғы оқу орыны білімінің алдына қойған мақсаты 
болып саналады /1, 102 б/. 
Қазіргі жағыдайда білім алушыларды түскен ақпараттарды ҿңдеп тез қабылдауға жҽне оларды 
ұтымды  қолдануға  үйрету  керек.  Білім  алушылардың  табиғаттағы  болып  жатқан  жҽне  іс–жүзінде 
қолданылатын құбылыстар мен үрдістерді біліп-тануы үшін  зерттеу ҽдісі ретінде компьютерді игеруі 
- химияны оқыту үрдісінде ақпараттық технологияларды ендірудің соңғы нҽтижесі болып табылады 
/2, 140 -141 б /. 
Химия сабақтарында компьютерді пайдалану үшін химия ғылымының негізгі ерекшеліктері мен 
заңдылықтарын  ескеру  керек.  Мысалы,  химиялық  үрдістер  мен  құбылыстарды  модельдеген  кезде 
зертханадағы  компьютерді  интерфейс  режиміне  қойған  дұрыс.  Зертханада  кҿрсете  алмайтын 
тҽжірибелерді компьютер кҿмегімен кҿрсетуге болатындықтан ондағы құбылыстармен тҽжірибелерді 
зерттеу  үшін  алдымен    химиялық  құбылыстар  мен  үрдістерді  компьютерде  модельдеп  алу  қажет. 
Оқыту  барысында  компьютерлік  модельді  қолдану  жаңа  материалды  жақсы  игеріп  терең  түсінуге 
мүмкіндік береді. Білім алушы құбылыстарды зерттеу кезінде оның параметрлерін ҿзгертіп, алынған 
мҽліметтерді  салыстырып,  талдап,  қорытынды  жасай  алады.  Мысалы,  ҽрекеттесуші  заттардың 
концентрацияларының  мҽндерін  (химиялық  реакциялардың  жылдамдығының  ҽртүрлі  факторларға 
тҽуелділігін  моделдеу  бағдарламасында)  ҿзгерте  отырып,  білім  алушы  кҿлемнің  ҿзгеруін,  жҽне 
газдардың бҿлінуін бақылай алады.  
Химияны  оқытудағы  компьютерді  қолданудың  екінші  бағыты  –  химиялық  тҽжірибелерден 
алынған  мҽліметтерді  ҿңдеп  бақылау  жасау.  IBM  компаниясы  химико-биологиялық  жҽне  химико-
физикалық бағыттағы ҽртүрлі химиялық  тҽжірибелерді жүргізуге арналған  «Персональная научная 
лаборатория» (ПНЛ) атты  компьютерлер мен бағдарламалар жинағы мен зерттханалық қондырғыға 
арналған ҽртүрлі дачиктер шығарды. Компьютерді бұлайша қолдану білім алушылардың пҽнге деген 
қызығушылығын арттырып ойлау қабілетін дамытады /3, 150 б/. 
Химияны  оқыту  үрдісіндегі  ақпараттық  технологияны  қолданудың  үшінші  бағыты  –  курсты 
бағдарламамен  қолдау  болып  табылады.  Химияны  оқыту  барысында  қолданылатын  компьютерлік 
бағдарламалардың  мазмұны  сабақтың  мақсатымен,  мазмұнымен  жҽне  оқу  материалын  берудегі 
бірізділігімен  анықталады.  Осыған  байланысты  хитмияны  оқытуда  қолданылатын  барлық 
компьютерлік бағдарламаларды тҿрт түрге бҿлуге болады: 

 
белгілі бір тақырыптағы анықтамалық құралдар 

 
тҽжірибе нҽтижесінде шыққан мҽндерді жҽне есептерді шығару 

 
виртуальді лабораториялық жұмыстарды жүргізу жҽне ұйымдастыру 

 
білімді бақылау жҽне бағалау бағдарламасы 
Сабақтың  мақсатына  сҽйкес  ҽрбір  сабақта  белгілі  бір  бағдарламалар  қолданылуы  мүмкін,  бұл 
кезде  оқытушы  мен  компьютердің  қызыметі  ҽртүрлі  болады.  Химия  курсын  бейімді  оқыту  үшін 
бағдарламалық  құралдар  осы  курстың  мазмұнына  сҽйкес  кҿрнекілігі  жоғары,  қарапайым,  білім 
алушылардың жалпы оқу жҽне тҽжірибелік дағдыларын қалыптастыру керек. 
Ҽртүрлі  педагогикалық  бағдарламалық  ҽдістердің  арасында  ерекше  қолданылатыны 
компьютерлік моделдер. Оқу үрдісінде компьютерлік моделдерді қолдану оқу үрдісінің кҿрнекілігін 
ғана арттырып қоймай сонымен қатар оның сапасы мен қарқындылығын да арттырады /4, 67 б/. 
Моделдер  ҽртүрлі  есептерді  шығаруда  қолданылады.  Р.Ю.Шенон  моделдердің  қызыметіне 
қарай  бес  түрін  кҿрсетеді:  ойлау  қабілетін  жетілдіру  ҽдістері,  сҿйлеуді  дамыту  ҽдістері,  болжау 
құралдары, тҽжірибені қою ҽдістері, оқу жҽне үйрену ҽдістері. Мұндағы моделдеудің ең соңғы түрін 
оқу  компьютерлік  моделдер  (ОКМ)  деп  те  атайды.  Химия  курсын  ОКМ-ді  қолданып  оқыту 
барысында бірнеше негізгі бағыттар кҿрсетіледі: 

 
микроҽлем құбылыстары мен объектілерін кҿрнекі түрде кҿрсету 

 
химия ҿндірісінің ҿнімдерін зерттеу 

 
химиялық реакциялар мен химиялық тҽжірибелерді моделдеу 
Химияны оқытудағы қолданылатын барлық моделдерді деңгейіне байланысты екі топқа бҿледі: 
микроҽлем  моделі  жҽне  макроҽлем  моделі.  Микроҽлем  моделі    -  объекттердің  құрылымы  мен 
олардағы  болып  жатқан  құбылыстарды  атомды-молекулярлық  кҿзқарас  деңгейінде  кҿрсетеді.  Ал 
макроҽлем моделі – обектілердің сыртқы қасиеттерін жҽне олардың ҿзгерістерін кҿрсетеді /5, 205 б/. 
Химиялық  заттар,  химиялық  реакциялар  жҽне  физико-химиялық  процестердің  моделдері 
макроҽлем  мен  микроҽлем  деңгейінде  кҿрінуі  мүмкін.  Химияны  оқытуда  білім  алушылар  тіпті 

 
213 
бірінші сабақты оқу кезінде микроҽлем объектілерін кездестіреді. ОКМ –ді сабақ барысында қолдану 
(мысалы,  атом-құрылысын  зерттеуде,  химиялық  байланыстың  түрлерінде,  зат  құрылысында, 
электролиттік  диссоциация  теориясында,  химиялық  реакция  механизімінде  стереохимиялық 
кҿзқарастарда жҽне т.б.) баға жетпес кҿмекші ролін атқарады. Бұл айтылған модельдердің барлығы 
мына  бағдарламаларда  ―1С:  Репетитор.  Химия‖,  ChemLand,  ―Химия  для  всех‖,  CS  Chem3D  Pro, 
Crystal  Designer,  ―Собери  молекулу‖,  ―Organic  Reaction  Animations‖  т.б.  іске  асады.  Зертханалық 
жұмыстардағы  химиялық  реакциялардың,  химиялық  құрал-жабдықтардың  модельдері  тҿмендегі 
бағдарламаларда іске асады: ―Химия для всех - 2000‖, ―ХимКласс‖, ChemLab, IR and NMR Simulator 
т.б..  Виртуальді  лабораториялар  тҽжірибелік  жұмыстарды  жүргізуге  мүмкіншілік  болмай  қалған 
жағдайларда  пайдаланылады.  Аталған  бағдарламаларды  химия  сабақтарында  қолданудың 
жетістіктері: 

 
химия курсының барлық тарауларын қамтитын материалдың кҿлемді болуы 

 
қозғалыстардың  дыбыстардың,  түстердің  арқасында  берілетін  материалдардың  кҿрнекілігі 
артады 

 
денсаулыққа  зиянды  химиялық  тҽжірибелердің  виртуальді  лабораторияда  жұмыс  істеу 
мүмкіндігі 

 
сабақ жылдамдығының 10-15 %-ке артуы 

 
материалдардың оңай игерілуі жҽне оған қызығушылықтың артуы 
Химияны  оқыту  үрдісінің  сапасын  арттыруда  химия  оқытушысы  мен  информатика 
оқытушысының  арасындағы  байланыс  ҿте  маңызды  роль  атқарады.  Білім  алушылар  информатика 
сабағында  ҽртүрлі  ақпараттық  технологияларды  оқытуы  PowerPoint  бағдарламасында  ҿздері  слайд 
түрінде  қысқаша  электрондық  оқулық  жасауына  болады.  Оқытуды  іске  асыруда  тестілеуде  білімді 
бағалауда  слайд  түрінде  диалогты  ендіру  үшін  Visual  Basic  for  Applications  (VBA)  бағдарлама 
қолданылады /6, 114 б/. 
______________________________ 
1.Малахоткина И.Е. – Информационные технологии в преподавании естественнонаучных дисциплин, 
МОУСОШ №3 .Мирный 
2.Безруков  Р.А.,  Тищенко  Н.В.,  Безрукова  Н.П.  "Oprosnik-2"  -  программа-оболочка  для  создания 
компьютерных  тестов  по  химии",  Тезисы  Всеросс.  науч.  конф.  "Молодежь  и  химия",  Красноярск, 
1998 ж., 140-141 б.  
3.Безрукова Н.П., Козлова Л.Я., Изместьева Н.Д., Компьютерные технологии в преподавании химии в 
школе, г. Красноясрк 
4.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии.-М: Народное образование, 1998ж.-255б.  
5.Роберт  И.  Современные  информационные  технологии  в  образовании:  дидактические  проблемы; 
перспективы использования.- М: Школа-Пресс, 1994.-205б. 
6.Непогодьева А.А. Применение компьютерных моделей и информационных технологий в процессе 
обучения химии, Васьковская средняя школа 
 
 
Н.К. Қабылбекова, Г.К. Зияева 
 
ӘЛЕУМЕТТІК ОРТАСЫ ӘРТҤРЛІ АДАМДАРДЫҢ ҚАНЫНЫҢ  
МОРФОФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ӚЗГЕРІСТЕРІ 
 
ӘОЖ. 581+75 
   Қ 13      
                                        
Қазіргі  таңда  еліміздің  ҽлеуметтік-экономиялық  жағдайы  жылдан-  жылға  жоғары  қарқынмен 
дамып  келе  жатыр.  Экономикамыз  жақсарған  сайын  халықтың  тұрмысы  да  түзелуде,  жұмыспен 
қамтамасыз  ету,  адамдардың  алатын  жалақылары  да  ҿсуде.  Бірақ  экологиялық  проблема,  қоршаған 
ортаны қорғау, күту мҽселесі еш ҿзгеріссіз қалып отыр. Сол себепті адамның денсаулығын қадағалап, 
күту  қажет.  Ҽрине,  егер  бізді  қоршап  тұрған  табиғат  ҽсем  де,  кҿз  тартарлық  сипатта  болса,  қандай 
ғажап  болар  еді.  Сонымен  қатар,  адам  денсаулығы  мықты,  адамдар  ҽр  жұмысқа  қабілетті,  ел 
экономикасының  одан  ҽрі  дамуына  ҽсер  етеді.  Ұлан-  ғайыр  кең  даламыз  бар,  ал  сонда  тұратын 
халықтың саны тек 15 миллиондай ғана, демек бізге дені сау, білімді, қабілетті ұрпақ қажет. 
Ауаны қоршаған орта химиялық, физикалық жҽне биологиялык (вирустар) факторлар ҽсерінен 
ластанады.  Олар  тірі  жасушаларға  ҽсер  етіп,  оның  генетикалық  бағдарламасын  ҿзгертеді.  Үлкен 

 
214 
қалалар жҽне түрлі ҿнеркҽсіп орындары суды пайдалана отырып, улы-зиянды қалдықтарын ҿзендер 
мен кҿлдерге құяды. Олар сол ортада ҿмір сүретін ҿсімдіктер мен жануарлардың тіршілік жағдайына 
теріс  ҽсерін  тигізеді. Фабрикалар  мен  заводтар, жылу  орталықтары,  автокҿлік  пен  ұлпақтар,  ғарыш 
кеңістігіне  ұшатын  ракеталар  ауаны  түтінмен  ластап,  зиянды  улы  газдар  бҿліп  шығарады.  Ҽсіресе, 
ракеталар  жанармай  ретінде  пайдаланатын  гептил  қосылысының  қоршаған  ортаға,  жануарлар  мен 
адамдарға  мутагендік  ҽсері  бар  екені  дҽлелденіп  отыр.  Ауыл  шаруашылығында  мол  ҿнім  алу 
мақсатында  зиянды  ҿсімдіктер  мен  жҽндіктерге  (шегіртке)  қарсы  түрлі  ұлы  химиялык  заттар 
(пестицидтер) колданылады, олар топырақты уландырып, жер асты суларына ҿтіп, оларды ластайды 
[1]. 
Атом жылуын пайдалану, атом бомбаларын сынаудың салдарынан ауада, суда жҽне топыракта 
радионуклидтердің мҿлшері артып отыр. Мутагендік қасиеті бар заттар дене жасушасына ҽсер еткен 
жағдайда жазылмайтын ауруларды тудырады. Мысалы, радионуклидтер сүйектердің қызыл кемігіне 
жиналып,  қанның  ақ  түйіршіктерінің  кҿбеюіне,  қатерлі  ісік  ауруына  ҽкеп  соғады.  1986  жылы 
Чернобыль  АЭС  жарылуы  жҽне  Семей  жеріндегі  1949-1963  жылдары  жер  бетінде  жүргізілген 
атомдық  сынақтардың  нҽтижесінде  пайда  болған  радионуклидтер  тірі  организмдердің  жыныс 
жасушаларына  ҽсер  етіп,  иммундық  жүйенің  қызметіне  айтарлықтай  ҽсері  тиген.  Осы  зардаптың 
ҽсері,  87%  тұқым  қуалайтын  аурулар  болса,  13%-і  биохимиялық,  иммунологиялық,  физиологиялық 
жҽне т.б. ҿзгерістер жатады. Осыған байланысты кҿп балалар мектеп бағдарламасын игере алмайды 
[2].  
Иммундық  жүйенің  сезімталдығы  антропогендік  фактолардың  тірі  ағзаларға  ҽсерлерін  ерте 
бастан анықтайтын бірден – бір индикаторлық кҿрсеткіш болып табылады . Иммундық жүйенің бұл 
ерекшелігі  иммунды  реттеуші  дҽрі-  дҽрмекті  қолдана  отырып,  осы  патологиялардың  алдын  алуға 
мүмкіндік береді.  
Қазіргі  кезде,  иммундық  жүйеге  антропогендік  жеке  ҽсерлер,  оның  ішінде  радиацияның  жеке 
ҽсерлері жеткілікті зерттелген. 
Мекен  ету  ортасының  адам  популяциясына  ҽсерін  ары  қарай    зерттеу,  коррекциялау  жҽне 
реабилитация ҽдістерін жетілдіру бүгінгі күннің негізгі мҽселелері болып қала береді. 
Сонымен  қатар,  қоршаған  ортаның  қолайсыз  ҽсерлерінен  денсаулықтың  бұзылуын  жҽне 
ҿндірістегі  қолайсыз  ҽсерлерден  кҽсіби  аурулардың  даму  тҽуекелдігін  бағалау  қазіргі  заманғы 
ғылыми зерттеулердің жаңа технологиялы бағыты болып саналады. 
Кҽсіби  аурулар  тобы,  оның  ішінде  жоғары  мүгедектіктің  жҽне  еңбекке  қабілетті  адамдардың 
ҿліміне себеп болып отыр. 
Қан  патологиясымен  ауырған  науқастардың  ҽлеуметтік  құрамы  бойынша  сараптама 
жүргізгенімізде,  қан  патологиясымен  ауыратын  адамдардың  35%  жұмыссыздар  құрайды.  Бұл 
кҿрсеткіштің  артуы  жұмыссыздықтың  ҽлеуметтік  фактор  ретінде  ағзаға  стресс  ретінде  ҽсер  етіп, 
иммундық жүйенің ҽлсіреуіне ҽкеліп соғады. Сонымен қатар, оларда тамақтану, демалу ережелерінің 
жҽне ұйқының бұзылуы, темекі тарту, алкогольдік ішімдіктерді құмарту сияқты жағымсыз қылықтар 
кҿбейеді. Бұл процесс ағзаның сыртқы ортаға бейімділігін тҿмендетеді.Қан патологиясымен ауырған 
науқастардың ҽлеуметтік құрамы бойынша бҿлінуін 1- ші диаграммадан кҿреміз. 
 
Диаграмма-1 Қан патологиясымен ауырған науқастардың әлеуметтік қҧрамы бойынша 
бӛлінуі (2010-2011ж) 
 

 
215 
Біздің  облыс  халық  саны    бойынша  республикада  Оңтүстік  Қазақстан,  Алматы,  Шығыс 
Қазақстан,  Қарағанды  облыстары  жҽне  Алматы  қаласынан  кейінгі  алтыншы  орынды  алады.[5]. 
Халық  саны  тұрақты  ҿсіп  келеді.  2010  жылы  халық  саны  10,7  мың  адамға  ҿсіп,  2011  жылдың  1 
қаңтарына  1043,6  мың  адамды  құрады.  Облыста  4  қала,  10  ҽкімшіліктік  аудан,  153  ауылдық  жҽне 
селолық  округтер,  379  ауылдық  елді  мекендер  бар.  Облыс  халқының  31,3%-ы  -  Тараз  қаласында, 
8,0%-ы – Шу, Жаңатас, Қаратау қалаларында, 60,6%-ы – ауылдар мен селоларда орналасқан. Облыс 
қалаларындағы  халық  саны  410,8  мың  адамды,  ауылдық  жерлерде  –  632,8  мың  адамды  құрайды. 
Облыс 144,3 мың шаршы шақырым аумақта орналасқан. Халықтың тығыздығы 1 шаршы шақырымға 
7,2  адамды  құрайды.  Ағымдағы  есеп  мҽліметтері  бойынша  облыс  орталығы  Тараз  қаласында  327,1 
мың  адам  есепке  алынып,  2010  жыл  басындағыдан  2,4  мың  адамға  кҿбейді.  Халық  санының  ҿсуі 
барлық аудандарда байқалады. Халық саны бойынша 128,1 мың тұрғынымен ең үлкен аудан Қордай 
ауданы  болып  саналады.  Сонымен  қатар,  ірі  ҿңірлер  қатарына  95,0  мың  тұрғыны  бар  Шу  ауданы 
жатады. [4]. 
 

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: