Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы

 
193 
ұшыратты.  Қазақстан  ҿз  егемендігін  алғаннан  кейін  қабылданған  Қазақстан  Республикасының 
Конституциясында азаматтардың діни сеніміне еркіндік берілген. 1991 ж. "Дін бостандығы жҽне діни 
бірлестіктер  туралы"  арнайы  Заң  қабылданды.  Қазақстанда  республика  халқының  басым  кҿпшілігі 
ұстанатын  басты  Діндер  —  ислам  жҽне  христиан  Діндері  болып  табылады.  Бұл  негізгі  Діндердің 
қызметтері жолға қойылып, мешіт, шіркеулер жҽне діни оқу орындары, т.б. діни бірлестіктер жұмыс 
істеуде. 
Дін  жҽне  мҽдениеттің  арақатынасы  жҿнінде  қыруар  пікірлер  айтылуда.  Соңғы  кездері  діни 
экспансия  алаңына  айналған  елімізде  «дініміз  ҿзгерсе  ҿзгерсін,  мҽдениетіміз  ҿзгермесін»  (Дулат 
Исабеков,  ҚҼ,  №14,  18.04.2003  ж.)  дейтіндей,  ора  шолақ  пікірлер  де  айтылуда.  Осы  мҽселеге 
байланысты ғылыми қорытынды жасау үшін алдымен қоғам ҿмірінің ең маңызды ұстыны саналатын 
дін мен мҽдениеттің арақатынасын анықтайық. 
Маркс еңбектерінде идеология мҽселесіне ҿзін жетектеген күштің дін болғанын жазған. Мұндай 
жағдайды  Людвиг  Фейербахтың  (Ludwig  Feuerbach,  1804-1872)  еңбектерінен  де  табуға  болады. 
Мысалы, Фейербахтың ой жүйесі сезім арқылы білінетін нҽрселердің ғана бар екендігіне негізделуші 
еді.  Сол  себепті  Құдайдың  барлығын  растайтын  нақтылы  дҽлел  болмайынша  Оның  барлығын 
дҽлелдеуге  болмайды  деген  философ.  Фейербах  дін  ҽкелген  дҽлелдерді  ғылыми  айғақтарға 
жатқызбай,  жай  қараңғы  сенім  қатарына  қосқан.  Сҿйтіп,  ол  Карл  Маркс  пен  Фридрих  Энгелске 
(Friedrich  Engels,  1820-1895)  қатты  ықпал  жасаған.  Осы  материалист-атеист  Фейербах 
философиясының  ҽсеріне  шалдыққан  адамдар  бізде  де  жеткілікті.  Маркстің  дінді  «халықтың 
апиынына»  теңеуі  жҽне  Гегельдің  «құқық  философиясына  сын»  атты  мақаласы  осы  сарында 
жазылғаны  белгілі.  Маркстің  пікірінше  дін  адамды  белгілі  қағидалардың  құлына  айналдырады, 
діннен  ада  болған  адам  осы  алданыштан  да  азат  болады.  Мұнымен,  Маркс  дін  мен  идеологияның 
арақатынасын мойындайды. Дегенмен Маркстің йаһұди (еврей) жҽне христиан қоғамда ҿскенін жҽне 
оның  пікірлеріндегі  дін  туралы  ойлардың  осы  екі  дін  тҿңірегінде  шоғырланғанын  айта  кеткеніміз 
жҿн. 
Қазақстанның  кеңестiк  мектептерiнде  коммунистiк  идеологияның  нұсқауымен  дiннiң  адамзат 
тарихындағы  рҿлi  терiс  түсiндiрiлдi.  Дiн  –  адам  санасын  ұлайтын,  жаңалыққа,  ғылымға  қарсы, 
барлық ҿзгерiстердiң, табыстардың бҽрiн Құдай жасап отыр деп түсiндiретiн, нағыз керiтартпа,үстем 
таптың жоғын жоқтаушы, соның сойылын соғушы деген сипатта оқытылып, дiннiң қызметiне терiс 
баға берiлдi. Осының салдарынан Кеңес елi халықтарының, соның iшiнде Қазақстан халықтарының 
да  бiрнеше  ұрпағы  атеистiк  (дiнге  қарсы)  рухта  тҽрбиеленедi.  Қазiргi  кездегi  елiмiз  халықтары 
арасында  адамгершiлiкке  кереғар  ҿрескел  тҽртiпсiздiктердiң:  түрлi  бұзақылықтардың,  ҽсiресе, 
ұрлықтың,  зорлықтың,    нашақорлықтың,  араққұмарлықтың,  жезҿкшелiктiң  кҿбеюiне  сол  дiнсiздiк 
тҽрбиесiнiң  ҽсер еткені сҿзсіз.    
Ал,  шындығына  келсек,  дiн  алғаш  пайда  болғаннан  бастап,  халықпен  бiрге  ҿмiр  сүрдi,  оған 
кҿптеген  пайдалы  қызметтер  атқарды.  Қай  дiн  болсын  халықты  адалдыққа,  адамгершiлiкке, 
имандылыққа,  татулыққа,  шыдамдылыққа,  еңбекқорлыққа,  достыққа  шақырды,  халықтың  сауатын 
ашуға,  мҽдениетiн кҿтеруге елеулi үлес қосты. 
Бұл айтылғандарға ислам дiнi мысал бола алады. Ислам қазақ тарихында үнемi ҿркендетушi рҿл 
атқарған. Ислам–жеке адам мен қоғамды түзететiн, ҽлеуметтiк бақытқа, шынайы бостандыққа жҽне 
бiрлiк-татулыққа жеткiзетiн құрал, iзгi жол, даналық. Осыны түсiнiп бағалай бiлген Жүсiп Баласағұн 
ХI  ғасырдың  ҿзiнде  ислам  руханиятын  «Құтты  бiлiк»  деп  атап,  оның  мемлекетке  зор  пайдасы  бар 
екендiгiн дҽлелдеген.  
Тарихта барлық дiн пайда болғаннан бастап, оны шын мҽнiнде уағыздаушылармен қатар жалған 
дiндi (эрзац-дiн) таратушылар да болған. Бұған ҿткен уақыттардан да, қазiргi уақыттардан да мысал 
келтiре аламыз, ондайларды екi топқа бҿлуге болады. Бiрiншiсi, ҽдейi бұрмалаушылар, ал екiншiлерi 
бiлiмi таяздықтан, надандықтан бұрмалаушылар. ХIХ ғасырдағы қазақтың ғалым ойшылдары Шоқан 
Уҽлиханов,  Абай  Құнанбаев,  Ыбырай  Алтынсаринның  қазақ  арасындағы  дүмше  молдаларды,  дiн 
бұзарларды қатты  сынап-мiнегенi белгiлi.  Бұған да  тереңiрек  мҽн берген  дұрыс. Демек,  олар  ислам 
дiнiн сынаған жоқ, дiн бұзарларды сынады. 
Қазiр  Қазақстанда  дiн  бұзудың  екi  түрi  де  бар.  Ислам  дiнiнiң  ғылыми  негiздерiнен  хабары  аз 
дүмше  дiншiлдер  де,  сондай-ақ,  басқа  дiндердiң  артықшылығын  мадақтап,  ислам  дiнiн 
ұстаушылардың қатарын сиретуге ҽрекет жасаушылар да жетерлiк. 
Кейбiр  зерттеушi-ғалымдардың  пiкiрiнше,  ежелден  кҿшпендiлер  басқа  халықтардан  рухани-
психологиялық  жағынан  артығырақ  болды.  Себебi  олар,  негiзiнен,  батыр,  ер  мiнездi,  жiгерлi,  сол 
сияқты,  еркiн  ойлап-сҿйлейтiн,  ар-намысын  ақшаға  сатпайтын  асыл  тектi  адамдардан  құралды. 
Осындай  табиғи  қасиеттерге  ислам  руханияты  келiп  қосылғанда  нұр  үстiне  нұр  болып,  тамаша 

 
194 
нҽтиже туды. Қазақ халқы соқыр сенiммен емес, ақыл-ой елегiнен ҿткiзiп, жан-жүрегiмен қабылдап, 
оны  даналық,  софылық  үлгiсiнде  ұстанған.  Бiз  дiни  кҿзқарасы  терең,  дiни  мҽдениетi  ҿте  жоғары 
ұлттардың  қатарына  жатамыз.  Тек  осы  дҽстүрдi  қалыпқа  келтiру  керек  екендігін  айқындап, 
Республика  кҿлемінде  іске  асыру  жағдайын  нақтылау,  сараптау  жүргізу,  оның  ерекшеліктерін 
зерттеу.    Тҽуелсiз,  жас  мемлекетiмiздi  нығайту  үшiн  ұлт  жҽне  жалпы  адамзат  прогресi  жолында 
классикалық  исламның  белгiлi  бiр  тҽсiлдерiн,  ұстанымдарын,  құнды  тҽжiрибесiн  нақты  тарихи 
жағдайға  байланысты  ұтымды  пайдалануға  болады.  Олар  қазiргi  халықаралық  нормаларға  да, 
ҿркениеттiк үрдiстерге де сҽйкес келедi. Осыны ескерген Қазақстан Республикасы мен оның үкiметi 
тҽуелсiздiк  алғаннан  берi  бiздiң  елiмiзде  ислам  дiнiнiң  дамып,  халық  арасында  қанат  жаюына 
мүмкiндiк  жасады.  Бұған  Қазақстан  қалалары  мен  елдi  мекендерiнде  бес  мыңнан  астам  мұсылман 
мешiттерiнiң  қызмет  етiп  отырғанын  айтсақ  та  жеткiлiктi.  Оқу  орындарында,  соның  iшiнде,  жалпы 
бiлiм беретiн мектептерде де дiн тарихын оқытуға кҿңiл бҿлiне бастады. 
Ислам  – рахымдылық,  мейірімділік жҽне кешірілімділік діні.  Ислам ҽділдік  пен бейбітшілікке 
үндеп,  адам  баласының  бас  бостандығы  мен  ар-ожданын  қорғайды.  Бұл  жалаң  ұрандар  арқылы 
кҿпшілікті  алдап,  дінге  еліктіру  саясаты  емес,  керісінше  Ислам  дінінің  бүкіл  діңгегін  құрайтын 
табанды  негіздері.  Құран  Кҽрімде  айтылғандай,  Аллаһ  тағала  Мұхаммедті  (с.ғ.с.):  "Жер  жүзіне  тек 
рақым етіп қана..."-жіберген (Ҽнбия сүресі, 107 аят). Пайғамбар (с.ғ.с.) ҿзінің Хақ тағала тарапынан 
елші  етіліп  жіберілуіне  қатысты:  "Мен  игі  жҽне  ҿнегелі  істерді  істеу  үшін  жіберілдім",-деген. 
(Хадисті  имам  ҽл-Бухари  "Адабул-муфрад"  атты  кітабында  риуаят  еткен).  "Ислам"  жҽне 
"бейбітшілік"  сҿздерінің  арасын-да  толық  үйлесімдік  бар.  Себебі  бұл  сҿз  бір  түбірден,  яғни  "ас-
салҽм"  түбірінен  туындайды.  Аллаһ  тағала  да  Ҿзін  Бейбітшілікті  сыйлаушы  ретінде  сипаттаған. 
Мұсылмандардың  "ас-салом"  деп  сҽлем  берумен,  амандық  тілеуі  мұсылмандардың  ҿмірдегі  негізгі 
мақсатын  бейнелейді,  мұсылмандардың  осыны  естерінен  шығармағаны  жҿн.  Ҽр  күнгі  бес  уақыт 
намазында  да  мұсылман  оң  жағындағы  жарты  ҽлемге,  сонан  соң    сол  жағына  қарап  жарты  ҽлемге 
тыныштық тілейді. Осы айтылғанның барлығы да, Исламның бейбітшілік діні екеніне дҽлел. Исламда 
басқыншылық  пен  экстремизмге,  фанатизм  мен  терроризмге жҽне  қан  тҿгіске,  адамдарды  қорқыту, 
олардың  ҿмірі  мен  дҽулетіне  зиян  келтіруге  жол  берілмейді.  Себебі  Ислам  шариғатының  негізгі 
максаты  -  адам  баласының  құқығын  сақтау,  оның  ҿмірін,  дінін,  отбасы  мен  дүние-мүлкін  қорғау 
болып  табылады.  Осы  айтылғандар  Исламның  басқыншылыктың  қандай  дҽрежеде  жҽне  қай  түріне 
болмасын  қарсы  екендігін  аңғартады.  Исламның  басқыншылыкқа қатаң  кҿзқараспен  қарайтындығы 
соншалык, бір ғана адамның ҿміріне қауіп тудырудың бүкіл адамзатка қарсы жасалған қастығы деп 
есептеледі. 
Ислам фанатизмге оң кҿзбен қарамайды да мұсылмандарды оған үндемейді де. Исламның негізі 
болған Құран Кҽрім мен сүннҽтте мұндай жат нҽрсе қамтылмаған. Исламға шақыру ісі Құран Кҽрімде 
кҿрсетілгендей, даналық пен кҿркем уағыз ҽрі уҽжді пікір-талас арқылы жүргізіледі. Мұның барлығы 
фанатизмнің  маңына  да жоламайды. Мұхаммед  (с.ғ.с.),  Оның  (с.ғ.с.)  пайғамбарлығын  мойындамай, 
Исламға үндеуінен теріс айналған Мекке кҽпірлеріне: "Сендердің діндерің ҿздеріңе, менің дінім ҿзіме 
тҽн, "-дегені тарихтан мҽлім (Кҽфирун суресі, 6 аят). 
Ал Исламнан бұрын болған діндер мҽселесіне келер болсақ, Ислам Мұхаммедтен (с.ғ.с.) бұрын 
Аллаһ  тағала  тарапынан  жіберілген  Елшілердін  (с.ғ.с.)  пайғамбарлығына  иман  келтіруді 
мұсылманшылықтың негізгі талабы деп біледі. 
"Исламдық  кауіп-катер"  деген  ұғымды  еріннің  ұшымен  айта  салу  оп-оңай  болғанмен,  оның 
үрейлі  қанатының  кеңге  жайылып  бара  жатқаны  соншалық,  енді  ислам  тарапынан  болатын  мифтік 
қауіп-қатер туралы емес, Исламның ҿзін ңақтылы қорғаудың қажеттігін сҿз ететін кез келді. 
Мұндайда барлық халықтар үшін дін -жаулаудың тҽсілі мен тҽпсірі емес, жан сақтаудың тҽсілі 
мен тҽпсірі болғанын еске сактаудың зияны жоқ. Ҽртүрлі себептерге байланысты мемлекеттік немесе 
ұлттық тұтастық идеясы дағдарысқа үшыраған шақта, елдің қоғамдық жҽне саяси ҿмірінің сахнасына 
бүкіл рухани идеяға ұйтқы болып дін шығады. Кҿп жағдайда сенімнің біртұтастығы тарихтың тайғақ 
кешулерінде халық тағдырына араша түсіп отырады. 
Қазақстан  тҽуелсіздік  алғалы  20  жыл  ішінде  ҿзінің  нағыз  демократшыл  ел  екендігін  жҽне  де 
ішкі,  сыртқы  саясатының  адамгершілігімен  сүйіспеншілігін  кҿрсете  білді.  Республика  халқының 
рухани  ҿмірінде  ірі  ҿзгерістер  ҿтіп  жатыр,  жҽне  де  осы  ҿзгерістерге  басты  себепкер  еліміздің 
басшысы  болғаны  қуантады.  Бірақ  та,  қанша  дарынды  болғанымен,  бір  адамның  қолынан  қоғамды 
ҿзгертуі  мүмкін  емес,  ҿйткені  қоғам  жақсы  жаққа  ҿзгеруге  ҿзі  ұмтылу  керек.  Біз  кҿп  ұлтты  елде 
тұрамыз, сондықтан халықаралық достыққа ұмтылуымыз керек, ҿйткені тек бейбітшілік заманда ғана 
ҽр халықтың рухани жҽне үлесімді дамуына болады. 

 
195 
Жастар арасындағы болып жатқан: Нашақорлық, жезҿкшелік, қылмыс істер аурулар  -барлығы 
қоғамдық жҽне экономикалық жағдайдың жайсыз жҽне басқа қолайсыз жағдайларға байланысты деп 
ойлаймын.  Шынында  да  осыншалықты  жайсыздықтың  барлығы  ҽр  адамның  ҿзіне  байланысты, 
ҿйткені ҿзімізді қоршаған ҽлемді ҿзгерту үшін, біз алдымен ҿзімізді ҿзгертуіміз керек. 
Еліміздегі  ҽрбір  адамның  жан  дүниесі жаңа  заманға  сай жаңарып,  пиғыл, пейіл,  ықылас,  ниет 
Алла  нұсқаған  адамгершіліктің  жоғарғы  дҽрежесіне  кҿтерілуі  керек.  Ҽрине  бұл  оңай  нҽрсе  емес. 
Ҿйткені жүздеген жылдар патша, Кеңес үкіметтерінің ұлтымыздың ой ҿрісінен, жүрегінен ислам діні 
Аллаға  сиынушылықты  аластатуының,  тек  қана  билеп-тҿстеушілерге  табынушылықты 
қалыптастыруының  салдарынан  еліміздегі  кҿпшілік  адамдарда  құлдық,  жалданымпаздық, 
жағымпаздық  мінез-құлық  етек  алды.  Ал  Кеңес  Одағы  күйрегеннен  кейінгі  ҿтпелі  кезенде  сауда-
саттықтың, бҽсекелестіктің, дүниеқоңыздықтың ҿрістеуінен кей адамдарда пайдакүнемдік, дҿрекілік, 
ҿркҿкіректік, қаскүнемдік мінез-құлық қалыптаса бастады. 
Міне  осы  жағдай  еліміздің  егемендігіне,  мемлекетіміздің  тҽуелсіздігіне  қауіп  туғызады. 
Сондықтанда осы қауіп-қатерге қарсы шаралар жүзеге асырылуы қажет. Бұған жеткізетін сара жол— 
Ислам діні. 
Олай  дейтініміз  Алла  Тағала  Ҿзінің  Қүран  Кҽрім  Кітабында  былай  дейді:  (Мухаммед  Ғ.С.) 
бҽрінен  бет  бұрып,  жүзіңді  Ислам  дініне  жҿнелт.  Алла  жаратылыста  адам  баласын  соған  арнап 
жаратқан.  Алланық  жаратуында  ҿзгеріс  болмайды.  Осы  тұп-тура  дін.  Бірақ  адамдардың  кҿбі 
тусінбейді. (30-С. 30-А.) (407 бет).( Мақаладағы аяттар Халифа Алтай аударған Құран Кҽрімнен, С -
суре, А- аяттар). 
Конституциясында "зайырлы мемлекет" деп жазылған. Казақстанда Исламның еркін дамуына да 
барлық жағдай жасалған. Сондықтан Қазақстан Республикасының Президснті Нұрсұлтан Назарбаев 
жақында  ғана  шыққан  "Сындарлы  он  жыл"  атты  кітабында  қасиетті  дінімізді  "ислам  радикализмі", 
"ислам экстремиті", "исламдық кауіп-қатер" атты шындыққа сҽйкес келмейтін айыптаулардан үзілді-
кесілді қорғап: "Исламдық кауіп-қатер" деген ұғымды еріннің ұшымен айта салу оп-оңай болғанмен, 
оның  үрейлі  қанатының  кеңге  жайылып  бара  жатқаны  соншалық,  енді  Ислам  тарапынан  болатын 
қауіп-катер  туралы  емес,  Исламның  ҿзін  нақтылы  қорғаудың  кажетігін  сҿз  ететін  кез  келді",  -  деп 
жазды.  Касиетті  дінімізді  қорғауда,  Ислам  уммасының  ҽлемдік  дамудағы  орнын  анықтауда  бүгінгі 
бас қосудың да мҽні мен мағынасы зор деп есептеймін. 
Ҽрине,  бiз  ҽлемдiк  саясатқа  талдау  жасаудан  аулақпыз,  бiрақ,  ҿкiнiшке  орай  мұсылмандар 
туралы  айтылатын  кезкелген  ҽңгiме  бiздiң  ҿркениетiмiздiң,  дүниетанымымыздың  негiзi  болып 
табылатын қасиеттi дiнiмiз  -  Исламды жамандаудан басталатыны жанға батады. Ал басшыларымыз 
кҿбiнесе  дiндi  тек  терроризм  тұрғысынан  ғана  сҿз  етедi.  Мұның  бҽрi  кҿп  жағдайда  бiлiмсiз 
адамдарды  дiннен  алшақтатуға  себеп  болып  жатады.  Ендеше,  ҽдiлдiгi  ҽлемнiң  кҿптеген 
ойшылдарына  таңдай  қақтырған  дiнiмiздi  оқып  бiлуге,  Аллаһ  нҽсiп  еткен  ата  дiнiмiздi  тануға 
ұмтылайық. 
______________________________ 
1.―Ислам ҽлемі‖ №4 шілде-тамыз, 2003ж 
2.Мұхаммед(с.ғ.с.) пайғамбар хадистері 
3―Алдаспан‖ №3-4, 2003ж   
4.―Қазақстан‖  ұлттық энцклопедия , 3 том, 321 бет  
5.Лев Толстой  «Казактар» 
6.Мусульманское счастье// Наш мир.(по материалом журнала «РБК»)  
7.Мұртаза Бұлтбай « Дін жҽне мҽдениет»  
 
 
С.А. Мырзакулова 
 
ДЕЛОВАЯ  ИГРА  КАК АКТИВНАЯ ФОРМА  ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ ЭКОНОМИКИ 
 
УДК.796.2 
Д40 
 
В  методических  отделах  Министерства  образования  постоянно  ведется  активная  работа  по 
внесению  изменений  в  учебный  план,  которые  продиктованы  временем.  Одним  из  самых  важных 
школьных  предметов  является  «Экономика».  Связано  это  с  тем,  что  в  современном  мире,  где  все 
построено  на  рыночных  отношениях,  практически  невозможно  прожить  без  знания  элементарных 

 
196 
законов  экономики,  основных  понятий  и  умения  действовать  в  собственных  интересах.  Даже  тем 
ученикам,  которые  не  собираются  связывать  свою  жизнь  со  сферой  экономики  и  финансов,  очень 
важно  хорошо  ориентироваться  в  предмете,  так  как  в  жизни  с  экономикой  придется  сталкиваться 
постоянно. 
Курс экономики рассчитан, как правило, на то, чтобы дать ученикам базовые системные знания, 
ознакомить  с  некоторыми  историческими  факторами  и  явлениями,  научить  ориентироваться  в 
экономической ситуации своей страны и мира, предвидеть некоторые события. Ведь в определенные 
моменты истории неинтересная экономика начинает касаться всех и каждого  – к примеру, мировой 
экономический кризис повлиял на абсолютно всех жителей многих стран, и те, кто хорошо знал хотя 
бы  азы  экономической  теории,  могли  правильно  скоординировать  свои  действия  и  предвидеть 
дальнейшее развитие событий. Конечно же, школьный курс экономики не ставит перед собой такие 
амбициозные цели, но как минимум научить детей разбираться в элементарных вещах сможет точно. 
Вначале обучения детям предоставляются базовые сведения, основные понятия экономической 
теории,  великие  деятели  данной  сферы,  события  в  истории.  После  того,  как  все  это  выучено  и 
усвоено,  часто  в  качестве  контрольных  работ  детям  задают  экономические  задачи  –  сначала 
элементарные,  потом  более  сложные.  Как  правило,  по  окончании  учебного  года  ученики  могут 
самостоятельно  просчитать  доход  от  деятельности  того  или  иного  предприятия  (зная  исходные 
данные),  спрогнозировать  действия  компаний,  которые  обанкротились  или,  наоборот,  находятся  на 
пике  развития,  знают,  как  оформлять  сделки  купли-продажи  и  многое  другое,  что  наверняка 
пригодится им в жизни. 
Неотъемлемой  частью  школьного  курса  экономики  являются  игры.  Причем,  игры  могут  быть 
как просто развлекательными, так и предполагать выставление оценок после окончания. Чаще всего 
игры  ролевые  и  являются  моделью  какой-либо  ситуации  –  к  примеру,  половина  класса  покупает 
недвижимость в с.Кулан, вторая половина – ее продает. Цены не фиксированные, каждый продает и 
покупает,  торгуясь  и  приводя  различные  аргументы  для  снижения/повышения  цены.  После 
окончания  урока  (45  минут)  все  считают  прибыль,  и  выигрывает  та  группа  учеников,  у  которых 
оказалось больше денег. Игры могут быть самыми разнообразными, предполагать деление класса на 
группы  или  действия  каждого  ученика  в  собственных  интересах,  но  неизменным  остается  одно  – 
игры по смыслу максимально приближены к реальным ситуациям и дают ученикам опыт поведения в 
разных обстоятельствах. 
Деловая игра "Открытие фирмы"  
Цели урока. 
1. Повторить и закрепить пройденный материал в форме игры. 
2. Активизировать изучение и закрепление экономических понятий, определений, терминов. 
3.  Ознакомиться  с  процедурой  проведения  конкурсного  отбора,  интегрировать  знания, 
полученные на уроках экономики и предпринимательства. 
4.  Развивать  творческое  мышление,  реакцию  на  ситуативность,  умение  формулировать  и 
конкретизировать ответы на вопросы. 
5.  Воспитывать  объективность  в  самооценке,  дух  соревновательности,  стремление  к 
самоутверждению, конкурентоспособности на рынке труда. 
6.  Формирование  непредвзятого  отношения  к  предпринимательству,  предприимчивости  в 
условиях рыночной экономики, коммуникативных способностей. 
Оборудование и оснащение игры: бумага, краски, фломастеры, клей, жетоны для жеребьевки, 
конверты с заданиями, бланки протоколов для жюри, карты самоконтроля учащихся. 
Межпредметные связи: экономика, технология (профессиональное самоопределение), основы 
предпринимательства, психология, право. 
Этапы проведения игры.  
1.  Подготовительный  этап.  На  предыдущем  уроке  учащиеся  познакомились  с  новыми 
профессиями  рыночной  экономики.  Участники  игры  должны  быть  готовы  познакомить  с  этими 
профессиями на игре по следующей схеме:  

 
Чем занимается специалист данной профессии?  

 
Какие знания и образование ему необходимы? 

 
Какие профессионально важные качества требуются для успешной работы? 

 
Где он может работать? 
2. Начало игры. Организационный момент. Вступительное слово ведущего (знакомство, цель и 
ход игры). Представление жюри. 
3. Жеребьевка и деление учащихся на две команды.  

 
197 
4. Конкурс профессий.  
5. Задание командам на творческий конкурс путѐм жеребьевки.  
6.  Презентация  конкурсных  работ.  Определение  победившей  в  творческом  конкурсе  команды 
(жюри). 
7. Выбор главного менеджера компании (по одному представителю от команды). 
8. Пресс-конференция 2-х претендентов на должность главного менеджера компании. 
9. Подведение итогов конкурса менеджеров (жюри). 
10. Итог урока. Заполнение карты самоконтроля учащихся. 
Начало игры 
1. Вступительное слово ведущего.  
Дорогие друзья, сегодня на уроке вам предлагается поучаствовать в деловой игре. Деловая игра 
предполагает,  что  вы  со  всей  серьезностью  примете  правила  игры  и  предлагаемые  вам  возможные 
жизненные обстоятельства. Успех игры зависит от вашей способности воплотиться в предлагаемые 
жизненные  роли  и  принять  предлагаемую  ситуацию.  Сегодня  вам  представится  возможность 
показать свои предпринимательские, организаторские, коммуникативные и творческие способности. 
Итак, всемирно известная фирма по рекламе ―Аленушка интернешнл‖ расширяется. Аналитики 
по  маркетингу,  изучив  ситуацию  в  конкурирующих  фирмах,  составили  долгосрочный  проект  по 
открытию филиалов в разных странах. Мы предлагаем вам принять участие в конкурсе на замещение 
вакантных должностей специалистов для работы во вновь открывающихся филиалах. 
Вы все хотите устроиться на работу в эту фирму. У нас будет работать комиссия по приему на 
работу (жюри). Необходимо убедить комиссию предоставить вакансию именно вам. 
Составьте для себя легенду и, устраиваясь на работу, расскажите, почему вы хотите работать в 
данной фирме, где работали ранее, что умеете делать. Сформулируйте также идею, которой вы могли 
бы  заинтересовать  фирму.  Постарайтесь  убедить  членов  комиссии  в  ценности  вашей  кандидатуры 
для фирмы. 
Позвольте представить компетентное жюри в составе: ... . 
2.  Для  работы  учащиеся  разбиваются  на  две  команды  (по  жетонам,  полученным  в  начале 
игры).  
Команды для разминки выполняют задание:  

 
Подготовят  проект  создания  филиала  (придумают  его  название,  основной  принцип  или 
девиз). 

 
Предложат  достойную  кандидатуру  менеджера  на  должность  исполнительного  директора 
фирмы. 
В  конце  игры  будет  проведена  предвыборная  пресс-конференция  кандидатов  на  эту 
ответственную должность. (5 мин) 
3. Работа групп.  
Заполнение  вакансии  специалистов  филиала  –  (главный  бухгалтер,  экономист;  менеджер; 
программист;  дизайнер,  художник;  специалист  по  рекламе;  маркетолог,  торговый  агент,  торговый 
консультант; психолог; технический редактор; юрисконсульт).  
Для  этого:  ведущий  называет  вакантное  место,  выясняет  количество  претендентов  на  эту 
вакансию,  претенденты  по  очереди  представляют  себя  как  специалиста,  составив  легенду  (время 
представления  -  1  минута  на  каждого  участника).  Жюри  определяет  по  каждой  специальности 
лучшего. (25 мин) 
4. Выполнение творческого задания командами. 
Необходимо  придумать  рекламу  отечественных  товаров  (каких  –  покажет  жребий.  Например: 
Обувь  фабрики  ―Джетысу  ‖  в  Италии.  Грузинский  чай  в  Индии.  Клюква  в  Бразилии.  Шерсть  в 
Австралии.  Фарфор  в  Китае.  Макароны  объединения  ―Султан  ‖  в  Италии.  Компьютеры  ―Агат‖  в 
Японии.  Лимонад  ―Буратино‖  в  Финляндии.  Косметика  фирмы  ―Северное  сияние‖  во  Франции. 
Русский  квас  в  Америке.),  максимально  проявляя  свое  творчество. Это  может  быть  продукт  в  виде 
рекламного  ролика,  театрализованного  представления,  сказки  и  т.д.  с  использованием  рисунков, 
стихов, песен и, конечно, юмора. 20 мин. 
Представить свою творческую работу. (10 мин) 
Команды выбирают своего кандидата на должность исполнительного директора фирмы. 
Участники  команд  готовят  по  несколько  каверзных  вопросов  для  пресс-конференции 
кандидатов (по 2-3 вопроса для каждого кандидата из другой команды). 
5. Предвыборная кампания президента фирмы: 

 
198 
Претенденты на должность исполнительного директора фирмы приглашаются на сцену, садятся 
на  приготовленные  места.  Затем,  по  очереди  каждый  участвующий  в  предвыборной  кампании 
представляет  себя,  знакомя  со  своей  легендой,  отвечает  на  вопросы,  подготовленные  другой 
командой. (10 мин) 
6. Подведение итогов игры. 
Подводятся  итоги  работы  жюри  и  называются  победители.  (Каждый  победивший  в  конкурсе 
вакансий приносит 1 балл своей команде). Называется командный победитель творческого конкурса. 
Вручаются договора приема на работу. (4 мин ) 
7. Итог урока. Заполнение карты самоконтроля учащихся (приложение 2).  
Приложение 1 
 
ПРОТОКОЛ 
конкурса профессий 
менеджер 
   дизайнер, художник 
   психолог 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
Главный бухгалтер, 
экономист 
   специалист 
по 
рекламе, 
маркетолог 
   технический 
редактор 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
программист 
   торговый 
агент,  
торговый 
консультант 
   юрисконсульт 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 
 
 
Приложение 2 
 
КАРТА 
самоконтроля учащихся 
Ваша оценка деятельности на уроке команды……………………………………….. 
Оценка собственной работы на уроке………………………………………………… 
Оценка организации урока…………………………………………………………….. 
Чтобы вы изменили в организации урока…………………………………………….. 
 
1.Фирсов Е.Г. Экономика. Интеллектуальные игры для школьников. Ярославль ―Академия развития‖, 
1998.  
2.М.  Бендюков,  И.  Соломин,  Д.  Чернейко.  Ты  и  твоя  профессия.  Санкт-Петербург,  ООО 
―Издательский дом ―РОСТ‖, 2001. 
 
 
 

 
199 
С.Е. Сейтқазиева, С.К. Тулебаева 
 
ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕГІ АРАЛАС НЕКЕЛЕРДІҢ ҚОҒАМДЫҚ МӘНІ 
 
ӘОЖ   658.567 (574)  C 31 
 
Қазақстан  кҿп  ұлтты  тҽуелсіз  мемлекет.  Еліміздегі  ұлт  саясаты  негізінде  ұлттар  арасындағы 
тұрақты  қарым-қатынас  нығаюда.  Тҽуелсіз  Қазақстан  елінде  жыл  сайын  шамамен  100  мың  неке 
қиылады.  Осының  20  пайызы  немесе  20  мыңы  аралас  неке  екен.  Мұндай  достық  нҽтижесінде 
ұлтаралас  отбасын  құру  қазіргі  таңда  кең  қанат  жайып  отыр.  Себебі,  қазіргі  жастар  арасында  неке 
құру  үшін  олардың  ұлты,  нҽсілі,  қай  дінде  екені  бҿгет  бола  алмайды.  Отбасын  құрудағы  шешуші 
жағдай  –  жастардың  бірі-бірін  ұнатып,  араларында  шынайы  махаббат  сезімінің  болуы.  Ұлтаралас 
некеге  этностардың  біразы  кҿбінесе  орыстармен  отырады.  Оның  себебі  Кеңес  Одағы  кезінде 
орыстардың  титулды  этнос  болуына  байланысты.  Оны  украин,  неміс,  татар,  поляк,  еврейлердің 
орыстармен некеге отыруға ұмтылуынан кҿруге болады. Қазақтар кҿбінесе орыстармен, сосын татар, 
ұйғыр, туысқан түркі тектес этностардың ҿкілдерімен некеге отырады. Біріншіден, орыстардың үлес 
салмағының басқа этностарға қарағанда кҿп болуы. Екіншіден, тҽуелсіздік алғаннан бері қазақтардың 
титулды этносқа айналуы.  
Ҽр  буын  ҿкілдерінің  ұлтаралас  отбасына  деген  кҿзқарасы  ҽрқалай.  Мысалы  жоғарғы  буын 
ҿкілдерінің кҿзқарастары тҿмендегідей: 
этномҽдени  параметрлері  жағынан  (қазақ  қожа  мен  ҿзбек  қожа  жҽне  керісінше)  жақын  болса 
бейтараптық қатынас; 
түркі тілдес этностарына (ҿзбек, ұйғыр, татар, қырғыз жҽне т.б.) онша білдірмейді; 
ислам дініндегі этностарға (тҽжік, күрд, шешен жҽне т.б.) онша қарсылық білдірмейді; 
басқа діндегі европалық этностармен некеге тұруға қарсы; 
Африка,  Америка,  Европадан  шыққан  негроидтық  расаға  мүлдем  қарсы.  Келесі  туындайтын 
мҽселе  ұлтаралас  некені  қандай  себептерге  байланысты  қаламайтындығын  анықтау.  Қазақтардың, 
оның  ішінде  ауылдағылардың  32,1%,  қаладағылардың  25,4%  ҿздерін  сыйламауға  байланысты 
ұлтаралас некені қаламайды. Ауылдағы ҿзбектердің кҿрсеткіші – 11,8%. Қаладағы қазақтардың 25 %, 
қаладағы  ҿзбектердің  23,9  %  басқа  ұлттың  арасында  тұру  қиынға  соғатындықтан  ұлтаралас  некені 
құптамайды. Барлық этностар бойынша басқа этностың тілін, салт-дҽстүрін, ҽдет-ғұрпын білмеу неке 
тұрақтылығын сақтауға кері ҽсер ететіндігін кҿрсетті. Біз зерттеп отырған мҽселеге тікелей қатысты 
келесі сұрақ «Қандай неке тұрақты: бірұлтты немесе ұлтаралас па?». Тек орыс этносынан басқасының 
барлығы  бірауыздан бірұлтты  некені  қолдады.  Қала  қазақтарының  67,6  %,  ауыл  қазақтарының  74,8 
%, қаладағы ҿзбектердің 58,4 %, ауыл ҿзбектерінің 63,3 % бірұлтты неке ұлтаралас некеге қарағанда 
тұрақты деп жауап берді. Орыс ұлты ҿкілдерінің 51,8 % некенің тұрақты болуы ұлтына байланысты 
емес, жұбайлардың тікелей ҿздеріне байланыстылығын кҿрсетті. Ҽртүрлі этностар қатар ҿмір сүріп 
жатқан қазіргі Қазақстан қоғамында аралас неке болмай тұрмайды. Бірақ аралас неке қазақ ұлтының 
болашағына  пайдалы  ма,  ҽлде  зиянды  ма?  Нақтырақ  айтқанда,  аз  ұлттар  азулы  ұлттардың  кең 
кҿмейіне  жұтылып  жатқан  мына  заманда,  бар-жоғы  10  миллионнан  жаңа  асқан  қазаққа  аралас 
некенің  берері  бар  ма  екен?.Осы  тұрғыдан  ой  ҿрбітсек:  1940  жылы  Кеңес  Одағы  ҿзінің  құрамында 
ҿмір  сүріп  жатқан  130  ұлтқа  зерттеу  жүргізіпті.  «Орыстармен  үйленген  басқа  ұлт  ҿкілдері  қанша 
екен?»  деп,  санап  кеп  жібергенде,  бірінші  орынға  Латвия  секіріп  шыққан  да,  екінші  орында  – 
Қазақстан.  Ел  басқарған  азаматтардың  қуаныштан  бҿркі  қазандай  болып,  бірер  жылда  Латвияны 
басып  озуға   ұмтылыс  жасағаны  жасырын  емес.Кейін  1950  жылдары  тың  игеру  кезінде  елімізде 
аралас неке күрт ҿскен. 1940 жылдары 15 пайыздың шамасында болса, 1950-ші жылдардың соңында 
23 пайызға жеткен. 1979 жылы дегенде ҽрбір бесінші неке – аралас неке болыпты. Бір таңданарлық 
жағдай,  1980  жылдардың  аяғында   аралас  неке  күрт  тҿмендеген.  Тіпті  9,7  пайызға  дейін  құлдырап 
кеткен.  Бұлай  болуына  ҽсер  еткен  дүние  –  елдегі  демократиялық  ҿрлеу  пен  ұлттық  сананың  оянуы 
сияқты.  Оның  сыртында  орыстан  қатын  алған  қазаққа  кҿрсетілетін  жеңілдіктер  (пҽтерлі  болу, 
қызметін  ҿсіру)  келмеске  кетіп  бара  жатқанын  аңғарғандықтан  болар  біздің  алақұйрық  азаматтар 
аттың басын тарта қойған сыңайлы. 
Қазір ше? Тҽуелсіз Қазақстан елінде жыл сайын шамамен 100 мың неке қиылады. Осының 20 
пайызы немесе 20 мыңы аралас неке екен. Құдай бұйыртса, кешікпей Кеңес кезіндегі межеге жетіп 
жығылатын  түріміз  бар.  Кейбір  қоғамдық  ұйымдардың  зерттеуіне  қарасақ,  18-20  жастағы 
қазақстандық қыздардың үштен бірі шетелдік жігітке күйеуге шыққысы келеді. Бұл бойжеткендердің 
50  пайызы  қазақ  қыздары.  Шетелдік  азаматтармен  аралас  неке  құрушылардың  50  пайызы 

 
200 
ресейліктердің үлесінде. Келесі орында Қырғызстан мен Ҿзбекстан. Міне, біздің қазіргі жағдай осы  
2007  жылы  Астана  қаласында  азаматтығы  жоқ  тұлғалармен  36  неке  қиылса,  2008  жылы  бұл 
кҿрсеткіш 47-ге жеткен. 2009 жылдың алғашқы жартыжылдығында  37 неке тіркелген. Бұл сан жыл 
сайын  ҿсу  үстінде.Жиен  етін  жеп,  сүйегін  бере  ме?Атам  қазақ:  «береді»  деуші  еді.  Осы  сҿзді  кҿзі 
жетіп,  басына  тиген  соң  айтқан  сияқты.  Сҿйтіп,  жиендеріміз  жиендігін  жасап  жатыр.  Оны  айтасыз 
Кеңес  кезінде  орыс  ұлтымен  отасып  алған  ардагер  ағалардың  балалары,  орысқа  жар  болған  апа-
қарындастарымыздан  туған  жиендердің  80  пайызы  қазір  Қазақстанда  тұрмайды.  Ҽсіресе,  жиендер 
100  пайыз  босып  кеткен.  Алды  Америка,  Канада,  одан  қалды  Еуропа  елдерінде.  Оқыған  білімін, 
қарым-қабілетін басқалар үшін жұмсап жатыр.Қысқасы, жиендерден қайыр жоқ. Мысалы, 1842 жылы 
Троицк  қаласында  дүниеге  келген  орыстың  атақты  адвокаты  Федор  Плевако  қазақтың  жиені  дейді. 
Күллі  Ресейдің  шаруа-мұжықтарына  қамқор  болып,  сот  алдында  кҿшедегі  орыс  кемпірдің  құқын 
қорғап,  жеңіп  шыққан  осы  жиеніміз  қазақтың  кең  даласын  қан  сасытып,  халықты  қояндай  қырып 
жатқан  отарлаушыларға  «ҿкшең  қисық»  деді  ме?  Жоқ,  ҿйткені  ол  біз  сияқты  бейшара  нағашысын 
сыйламайды. Қазақ рас айтады. Қазіргі жиендер – етін де жейді, сүйегін де бермейді. 
Аралас  некенің  шектен  тыс  кҿбеюінің  салдарынан  жеке  ұлт  немесе  ұлттық  мемлекеттің 
жойылып кетуі мүмкін бе?. Ҽбден мүмкін. Ондай мысалдар ҽлемде кҿптеп саналады. Мысалы: ҿткен 
ғасырдың  басында  Испан  отарынан  азат  болған  Перу  елінде  ҽртүрлі  этникалық-ҽлеуметтік  топтар 
пайда болды. Біріншісі – Перудің титулды халқы – кечуалар. Бұлар барлық халықтың кҿп пайызын 
құрады.  Екіншісі  –  отарлаушы  испандық  креолдар.  Барлық  билік  осыларда  болды.  Үшіншісі  – 
перулік пен испандық аралас некеден туған – метистер.Тҽуелсіздік алған соң Перудің байырғы халқы 
дҽстүрлі Инк мемлекеті – Тауантинсуйді қайта қалпына келтіріп, Инк империясын жаңғырту идеясын 
ұсынды. Қысқасы биліктегі креолдар мен халықтың денін құрайтын кечуалар арасында тартыс пайда 
болды.  Осы  тартыста  аралас  некеден  туғандар  (бізше  жиендер)  отарлаушы  креолдардың  жағына 
шығып кетті .Метистер испан тілі диалектісімен сҿйледі. Олардың тек тұрмысында, киімінде, жүріс-
тұрысында  ғана  аздаған  байырғы  сипаттар  болды.  Ақыры  бұл  метистер  бҽрін  ығыстырып  билікті 
қолына  алды.  Бұлардың  ықпалының  күшейгені  соншалық  Қытай  мен  Үнді  елінен,  кҿрші  Латын 
Америкасы  мемлекеттерінен  келіп  қоныстанған  қауым  метистердің  жағына  шығып  кетті.  Олар 
метистің  тілінде  сҿйледі,  солардың  мҽдениетін  қабылдады.Шетелдік  алпауыттар  аралас  некеден 
туған тасжүрек метистерді Перу халқының болашағы, ұлттың рухы деп кҿтермеледі. Айналасы жүз 
жылға  жетпей  байырғы  халық  перуандар  (кечуалар)  құрып  кетті.  Құрымауға  бет  алғандары  алыс-
шалғай  тау-тас,  орман-тоғайға  барып  тығылды.  Қалалық  жердегілер  ҿздерін  кечуалықтармыз  деп 
айтуға  арланды.  жолда  аса  қатерлі  іш  ауруына  шалдыққан.  Кейбір  дерек  кҿздері  уланған  су 
ішкендіктен болған дейді. Қысқасы ҽскерлердің 80 пайызы қырылып қалған. Мыңдаған жас ҽйелдер 
жесір  қалған.  Отағасы  отан  үшін  қаза  тапқан  отбасыларға  «кҿмек»  ретінде  олардың  малын  бағып, 
отын жағып қарайласады деп, үй басына бір-бір жас қытай жігітін жіберген. Жас қытайлар кешікпей 
жесір  ҽйелдерге  үйленіп  тынған.  Осындай  жағдайлардан  кейін  қазіргі  Ішкі  Моңғолдың  жағдайы 
түсінікті 
Ақпарат  кҿздеріне  сүйенсек  6  миллионға  жуық  халқы  бар  ішкі  моңғолдардың  этникалық 
құрамы  қатты  ҿзгерген.  Қытаймен  қаны  араласпай  таза  сақталғаны  1  миллионға  жетер-жетпес. 
Қараңыз: ҿзінің ана тілі бар,  кҿнеден келе жатқан ұйғыр текті моңғол жазуы бар, ұлан-ғайыр тарихы 
бар бір этнос аралас некенің нҽтижесінде құрдымға бет алды.1970 жылдан бастап ҚХР-да жүргізілген 
адам  ҿсімін  шектеу  туралы  саясатқа  байланысты  ұлты  қытай  отбасыға  1  бала,  қытай  еместерге  2 
баладан асырмауды заңдастырды. Осыған байланысты қытай отбасылар 1 баласының ер бала болуын 
қалайды.  Жүктілік  кезінде  қыз  бала  болса  ата-анасы  ҿмірге  ҽкелуден  бас  тартып,  түсік  жасату  кең 
етек  алған.  Сҿйтіп  соңғы  жылдары  ұлдардың  саны  күрт  ҿскен.  Қазір  20  жас  шамасындағы  қыз-
жігіттер  арасында ұлдардың үлес салмағы 30 миллионның үстінде кҿп. Бұл сан 2015 жылға қарай 90 
миллионға жетеді дейді демограф ғалымдар.Енді осы 90 миллион қытай еркегі қу тізесін құшақтап 
жүре  бере  ме,  жоқ.  Олар  да  ҽйел  алып,  балалы  болуды  қалайды.    Жуырда  кҿрші  елдің  интернет 
сайттарында  алдағы  20-30  жылда  Қазақстанда  20  миллион  қытайлық  мекендейтін  болады  деген 
қорқынышты  мҽлімет  жарияланды.  Ҽрине,  адамның  кімге  үйленуі  –  ҽркімнің  ҿз  еркіндегі  шаруа. 
Алайда,  аралас  неке  аз  халықты  жұтудың  жақсы  жолы  (Сэм  Харисон).  Еуропада  ер  адамдардың 
белсіздігі  кең  етек  алып  барады.  Оның  себеп-салдарын  біреулер  экологиядан,  келесі  біреулер 
тағамнан,  үшінші  біреулер  кҽсібіне  байланыстырып  ҽртүрлі  болжамдар  айтқан  болатын.  Жақында 
бұл дерттің себебін генетиктер тапқандай. Үш атадан үзілмей аралас некеден туған ұрпақ белсіздікке 
ұшырайды  екен.  Мұндай  қорытындыға  себеп  болған  дүние  –  белсіз  еркектер  ҿздерінің  қай  ұлтқа 
жататындығын білмеуі. 

 
201 
Сол  сияқты  ҽлемде  қазынасы  бай,  қуаты  кем  этностарды  жұтудың  бір  жолы  –  аралас  неке 
екендігін зерттеуші ғалымдар айтып жүр. 
Отбасы мҽселесі, неке-отбасылық қатынастың нығаюы қоғамды да, мемлекетті де ойландырады. 
«Отан  –  отбасынан  басталады»  деп  бекер  айтылмаған.  Отбасы  мен  неке  адам  баласының  дүниеге 
келуімен,  оның  ҿсіп,  қалыптасуын  қамтамасыз  етіп  отырғандықтан,  ол  адамзат  тарихының  даму 
кезеңдеріндегі  шешуші  факторлардың  бірі  болып  табылады.  Мұның  ҿзі  отбасы  мен  неке    үлкен 
қоғамдық мҽселе екендігін айқындайды. 
  Соған  байланысты  елбасымыз  Н.Ҽ.  Назарбаев:  «Жаңа  жалпы  қазақстандық  патриотизмнің 
іргетасын  қалап,  біздің  Отанымыздың  кҿпұлтты  жҽне  кҿпконфессиялы  қоғамымыздың, 
балаларымыздың  тамаша  келешегі  бар  екеніне  сенімдімін.  Біз  бірлесіп  ойға  алғанды  орындап 
шығамыз» – дейді [21]. Егеменді еліміздің азаматтарына ұлттық рух, Отан сүйгіштік тілейміз 
______________________________ 
1.Арғынбаев Х.А. Қазақ отбасы. – Алматы: Қайнар, 1996. – 288 б. 
2.Байсақал Н. Отбасының бүтіндігі – бүгіннің ҿзекті мҽселесі: Алматы қаласы Отбасы жҽне ҽйелдер 
ісі жҿніндегі комиссиясы жүргізген ҽлеуметтік зерттеулер қорытындысы // Алматы ақшамы. – 2006. – 
17 қаңтар. 
3.Евстигнеев Ю.А. Межэтнические браки в сельских районах северного Казахстана // Вопр. истории 
СССР. – М., 1972. – С. 466-474. 
4.Жакипова А. Развитие семейно-брачных отношений в Казахстане. – Алматы: Наука, 1971. – 232 с. 
 
Аннотация.  Цель  данной  работы:  планирование  брака  и  семьи  в  Казахстане,  роль  и  проблемы 
межнационального брака в нашей республике.  
Annotation. In this article were written. The planning of marriage and family in Kazakhstan, and problems 
of international marriage, and its role in our country. 
 
 
И.А. Яхияев, С.А. Омаров 
 
МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРЕПОДАВАНИЯ В ВУЗЕ ИСТОРИИ  
КАЗАХСТАНА СОВЕТСКОГО ПЕРИОДА 
 
УДК 378.147:94(574) 
 
Советский  период  в  истории  Казахстана  имеет  исключительно  важное  значение.  Это 
объясняется тем, что в советский период произошли грандиозные, эпохальные события,  коренным 
образом изменившие  как жизнь казахского народа, так и  судьбу всех народов бывшего Советского 
Союза.   
Как  и  история  любого  государства  история  СССР  имеет  противоречивый  характер,  в  ней  мы 
видим  как  небывалые  достижения,  так  и  негативные,  трагические    стороны,  что  особенно  ярко 
проявилось  в  жизни  казахского  народа.  Как  пишет  В.К.Григорьев:  «То  был  период,  когда  под 
влиянием  импульсов  Великого  Октября  в  стране  Советов  неслыханными  темпами  шли 
преобразования в экономике, политике, идеологии, культуре, духовной сфере, быту, нравах и т.д.» /1, 
с.217/.  Шло  бурное  становление  социально-политической системы  социализма  и    соответствующих 
ей  механизмов.  При  этом  формировалась  система,  для  которой  было  характерно  «жесточайшее 
ограничение демократии, централизация власти, утверждение командно-административных методов 
руководства партией, государством, обществом» /1, с.218/. 
В  советский  период  казахи  впервые  в  своей  многовековой  истории,  хотя  и  не  по  своей  воле, 
силовым методом полностью перешли с кочевого на оседлый образ жизни. Эта резкая, неожиданная 
смена  хозяйственно-культурных  типов    привела,  как  мы  знаем,  к  трагическим  последствиям,    к 
массовому  голоду  и  к  гибели  многих  тысяч  людей.  Конечно  же,    кочевничество  исторически  было 
обречено,  так  как  «в  своем  историческом  развитии  кочевничество  постепенно  исчерпывает  свой 
экологический и технологический потенциал и просто отмирает, ибо данная форма ведения хозяйства 
имманентно неспособна адаптироваться к условиям индустриального и урбанизированного общества, 
требованиям  рыночной  экономики  и  ценностям  высокоразвитой  системы  потребления…  Силовые 
методы  перевода  на  оседлость  отнюдь  не  являли  собой  единственно  разумную  альтернативу 
номадизму, поскольку его трансформация могла произойти естественным путем без многочисленных 
жертв и последующих негативных последствий» /2, с.275/.  

 
202 
Например,  узбекский  народ  переходил  на  оседлость  постепенно,  в  течение  нескольких  веков, 
творчески усваивая не только методы земледелия, но также и органически впитывая в себя богатую 
материальную  и  духовную  культуру  земледельческих  народов,  особенно  таджиков,  древнейшего 
народа  Средней  Азии.  По  такому  же  пути  следовало  пойти  и  казахам,  но  история,  к  сожалению, 
распорядилась иначе. 
Можно  вспомнить  также  массовые  политические  репрессии  20-30-х  годов,  когда  в  застенках 
НКВД и ГУЛАГа томились миллионы советских граждан. В их числе  были как рабочие и крестьяне, 
так  и  представители  научной  и  творческой  интеллигенции  всех  национальностей.  Помимо  того, 
представители многих народов и этнических групп по воле режима были насильно депортированы из 
родных  мест  в  Казахстан,  где  они  нашли  свою  вторую  Родину.  Многие  из  них  остались  жить  в 
Казахстане и живут здесь до сих пор после своей политической реабилитации. 
Таким  образом,  можно  перечислять  все  отрицательные  стороны    Советской  власти,  имевшие 
место  в  истории  Советского  Союза.  Но  в  истории,  как  уже  отмечалось,  не  бывает  развития  только 
лишь по восходящей линии, случаются также резкие спады, тяжелые времена.  
Если  же  подходить  к  этой  проблеме  с  методологической,  диалектической    точки  зрения,  то  в 
любом явлении, процессе, вещи имеются противоположные стороны и тенденции, взаимосвязанные и 
взаимообуславливающие  друг друга. В развитии любого общества, любой страны и народа имеются 
как  достижения,  так  и  трагические  стороны.  Идеального  общества  попросту  не  существует, 
общественный идеал недостижим. Мы к нему стремимся, но никогда его не достигнем.  
Таким образом, к сожалению, изначально невозможно создание общества, где все будет хорошо 
и не будет никаких проблем, как тот же коммунизм.  Например, возникший в период перестройки, 
миф  о  рыночной  экономике,  которая  придет  на  смену  социалистическому  типу  хозяйствования  и  
решит  все  социально-экономические  проблемы  в  странах  СНГ  так  и  остался  мифом.  В  годы 
перестройки был выдвинут по своей сути бредовый тезис о том, что «плановая экономика работает не 
на человека, а на себя» /3, с.665/. Внедрение экономических мифов было важной частью перестройки 
как программы манипуляции сознанием людей. В 1991 году внушалась мысль о благодатном смысле 
приватизации в связи с тем, что государство якобы не может содержать убыточные предприятия.  
В  результате  приватизации  обогатилась  лишь  небольшая  кучка  людей,  которые  стали 
миллионерами  и  даже  миллиардерами.  Они  представляют  собой  национальную  буржуазию 
Казахстана, России и других стран СНГ. Российский автор А.Кива считает, что на смену социализму 
пришел «бандитский капитализм», отбросивший Россию на десятилетия назад» /4, с.5/.   
Делаются попытки принизить значение Октябрьской революции, стремление представить ее как 
результат  деятельности  кучки  заговорщиков  и  авантюристов.  Как  известно,  в  философии  смена 
старого  новым  выражается  через  закон  отрицания  отрицания.  При  этом  различаются  голое  и 
диалектическое отрицание. Голое отрицание – это отрицание старого новым полностью, когда старое 
целиком отбрасывается, как не нужное. Диалектическое отрицание – это отрицание старого новым не 
полностью, а с удержанием положительного, всех тех важных элементов, которые необходимы для 
развития  нового.  Разумным  является  не  отрицание  социализма  полностью,  как  утопического  и 
нежизнеспособного  строя,  а  соединение  его  положительных  сторон  с    лучшими  сторонами 
капиталистического общества. Такой подход в социологии получил название теории конвергенции и  
был развит в трудах      П.Сорокина,   Д. Гэлбрейта,  У.Ростоу и др. 
Например, многие политологи считают, что в Швеции уже построен социализм, который точнее 
стоит  назвать  народным  капитализмом.  Заключается  он  в  высоком  уровне  жизни  и  в  высочайшей 
социальной защищенности. При этом производство, природопользование и даже почта - все частное 
или  акционерное.  В  Швеции  производство  имеет  капиталистический,  а  потребление 
социалистический характер. Чем выше доход у граждан страны, тем больший процент от налогов они 
платят в государственную казну. При этом отсутствуют ограничения для  получения доходов.  
Средняя  зарплата  в  стране  составляет  2,5  тысячи  долларов  в  месяц  (в  Норвегии  -  3,  в 
Финляндии и Дании по 2). Бесплатная медицина, образование, бесплатные детсады и ясли. Средняя 
продолжительность  жизни:  у  мужчин  -    78  лет,  у  женщин  -  83.  Размер  пенсии  составляет    2/3  от 
получаемой  конкретным  человеком  зарплаты.  Если  учесть,  что  пенсия  налогами  не  облагается,  то, 
можно сказать, что пенсионерам живется лучше всех. Свою жизнь они доживают не в семьях (это не 
принято), а в домах престарелых. Причем это не убогие заведения, а многоэтажные комфортабельные 
отели с полным обеспечением и медобслуживанием за государственный счет. При этом вся пенсия у 
престарелых людей сохраняется. 
 Как отмечает В.Белоцерковский: «Главный урок Октябрьской революции для мировой истории 
состоит  …в  том,  что  выход  в  посткапиталистическую  эпоху  должен  идти  через  диалектический 

 
203 
синтез капитализма и социализма» /5, с.98./. Таким образом, слияние лучших сторон капитализма и 
социализма  приводит  к  тому,  что  сейчас  в  развитых  странах  наблюдаются  две  тенденции:  к 
демократическому  кооперативному  социализму  и  к  супермонополистическому    олигархическому 
социализму.   
Основная масса населения в СНГ, в том числе и в Казахстане, живет в основном,  лишь на свою 
зарплату или пенсию, которой едва хватает на пропитание. Имеет место разгул наркомании, особенно 
среди  молодежи,  растет  число  самоубийств  среди  подростков.  В  странах    СНГ  в  «лихие  90-е» 
сформировались преступные группировки, в России созданы фашистские организации, а во многих 
странах  СНГ  возникла  опасность  религиозного  экстремизма  и  терроризма.  Формирование 
гражданского общества в Казахстане находится на начальном этапе, вертикальные связи в обществе 
превалируют  над  горизонтальными.  В  Казахстане  еще  не  сформировался  средний  класс  –  основа 
демократического, правового общества. 
В  развитых  странах  мира  ситуация  не  лучше,  усиливается  безработица,  растет  наркомания, 
происходит  морально-нравственная,  духовная  деградация  личности  в  условиях  усиливающегося 
влияния  принципов  потребительского  общества.  В  западных  странах  узаконены  однополые  браки, 
рушится  традиционный  институт  семьи,  женщины  не  хотят  рожать,  предпочитая  заводить  кошек  и 
собак.  
Так,  весь  мир  обошел  случайно  сделанный    в  1992  году  видеофильм:  в  США  четверо 
полицейских остановили водителя-негра, проехавшего на красный свет, и без всякого повода избили 
его  так,  что  он  еле  выжил  и  остался  на  всю  жизнь  инвалидом  [3,  с.669].  В  это  же  время,  экраны 
нашего  телевидения  стали  заполнять  антисоветские  фильмы,  где  пропагандировалась  мысль,  что 
советское общество якобы породило самый жестокий, репрессивный и бесчеловечный тип полиции – 
милицию.   
В  настоящее  время  происходит  кризис  демократии,  в  том  числе  и  западной.  Главным 
свидетельством  кризиса  западной  демократии  является  отчуждение  власти  от  народа  и  народа  от 
власти.  Демократия  на  Западе  превратилась  в  арену,  где  в  игру  могут  вступать  только  наиболее 
состоятельные граждане и группы влияния. [6, с.19].  
Недовольство  складывающимся  положением  вещей  (приток  гастарбайтеров,  увеличение  числа 
иммигрантов из стран «третьего мира», материальные затруднения, угроза терроризма и т.п.) толкает 

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: