Тарих факультеті

Бұл жер бетінің түнде суығандағы таза жоғалтқан жылулық энергиясы. Ашық түндері оның мҽндері орта ендіктерде 0,10-0,15кал\см2 мин –жазықтарда, 0,20 кал\см2 мин таулы аймақтарда байқалған. Бұлттылық өскенде эффективтік сәулелену азаяды, себебі онда қарсы сәулелену өседі. Орта есеппен, орта ендіктерде жер беті сіңірген радиацияның тең жартысын осы эффективті сҽулелену ретінде жоғалтады.

Жер шарындағы негізгі ауа ағымдарының жиынтығын атмосфераның жалпы циркуляциясы деп білеміз. Олар ірі масштабты ауа ағындар жүйесін құрап, Жер шарының ірі аймақтар арасында ауа массаларының алмасуына ықпалын тигізеді. Ауа алмасуы Жер бетінің, одан ауа массаларының біркелкі қызбауынан туындайды. Ал атмосфералық қозғалыстарға, яғни циркуляцияға VI тарауда айиылып кеткен

Жер шарындағы негізгі ауа ағымдарының жиынтығын атмосфераның жалпы циркуляциясы деп білеміз. Олар ірі масштабты ауа ағындар жүйесін құрап, Жер шарының ірі аймақтар арасында ауа массаларының алмасуына ықпалын тигізеді. Ауа алмасуы Жер бетінің, одан ауа массаларының біркелкі қызбауынан туындайды. Ал атмосфералық қозғалыстарға, яғни циркуляцияға VI тарауда айиылып кеткен

түрлі күштер әсер етеді. Бұл ауа ағындарының кҿөемі материктер немесе мұхиттардың үлкен аймақтарымен салыстырмалы. Белгілі бір мезеттегі атмосфералық циркуляцияның географиялық таралуын күнделікті синоптикалық карталардан көруге болады. Атмосфералық қозғалыстардың негізгі ерекшелігі – уақыт және кеңістік бойынша өзгермелілігі. Бірақ көп түрлілігініе және өзгермелілігіне қарамастан, олардың орналасуында, дамуында орта нәтижеге келтірілген белгілі заңдылықтарды айқындауға болады. Жалпы циркуляцияға кіретін, негізгі ірі масштабты атмосфера қозғалыстарына мына ауа ағындары жатады:

• 1. әр ендіктерде жер беті маңындағы және жоғарыдағы температуралық айымашылықтардан туындайтын ауа ағындары;
• 2. струялық ағындар;
• 3. циклондар мен антициклондардағы ауа циркуляциясы;
• 4. пассаттар;
• 5. муссондар.