Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е
жүктеу/скачать 5,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| М үгалімнің сөз сешіеу әдебі
дегеніміз кез келген жағдайларда сөздік, тілдік кұралдарды дұрыс пайдалану ережелерінін жиынтыгы. Әр маман үшін тіл мэдениетін дұрыс меңгеру онын абыройының ар- туыныц, кез келген ортада өзіне деген сенім мен құрметке беленуінің негізі. Адамдар арасындагы карым-катынас моральдык нормалармен реттелгендіктен бойында дұрыс капыптастырылған тіл мәдениеті оныц тэрбиелілігі, жалпы мәдениеттілігі, тұлғалық сапаларынын өлшеміне айналады. Қарым-катынасты ориату өнерін жаксы менгерген адам өмірде де көп жетістіктерге кол жеткізеді, жұмысында да беделі мен абыройы жоғарлап, қоршаган адамдардың сый-құрметіне бөленетіні сөзсіз. Тіл мэденнеті отбасынан басталып, кейіннен мектептің оку-тэр- биелік үрдістерінде, жоғарғы оқу орындарында, жалпы адамдардың өзара карым-катынасы негізінде дамып қалыптасады. Педагог мамандар үшін ойды дұрыс, түсінікті, анык, дәл, әсерлі әрі әдеби тіл нормасы мен тіл тазалығын сақтай отырып жеткізе білу- лері олардың коммуникативтік кұзыретіліктерінің көрсеткіші болып табылады. Сөз сөйлеу әдебін қалыптастыру үшін эр педагог өздігінен білім алып, қосымша тренингтер, семинарларға катысып, анықтама- лық, лингвистикалык сөздіктермен жүмыс істеп үйренулері тиіс. Осы салада арнайы зерттеу жүргізген мамандардың пайым- дауынша педагогтардың сөйлеу мэдениетінің жоғары болуында мына- дай негізгі көрсеткіштер эсер етеді: 1) Сөйлеген сөздің дұрыстшы - әдеби тілдік нормалардың сак- талуы (лексикалық, морфологнялық, стилистикалық, синтаксистік). Сөйлеу барысында сөздің дұрыс айтылмауы оқушының назарын бөліп оның мазмұнын толық қабылдауға кедергі болады. 2) Сездің анықтылыгы. Сөздін анык айтьшуы окушылардың кызыгушылыгын оятып, зейінін күшейтіп, сөйлесу үрдісінің нәтижесін тиімді етеді. Сөздің анықтылыгы мұғалімнің ойлау қабіпетімен, өз ойына деген сенімділігімен, тілдік стильдерді меңгергендігімен анық- талады. 3) Сөздің нақтылыгы педагогтың айтып тұрған нэрсесін терең білуімен, логикалык ойлау кабілетінін толық пайдапанылуымен, өз ойын накты жеткізе алуымен, сөздерді орынды колдана алуымен ерек- шеленеді. Мысалы, емтихандағы оқушы өзінің нашар жауабыи «біле- мін, бірақ соны айталмаймын» десе, ол оның білімініц жүйесіздігін, үстіртін екендігін, шалалығын көрсетеді. Сол сиякты мұғалімнің айта- тын нәрсесі нақгы болу үшін ол сол нәрсенің мән-магынасын ең алды- мен өзі жаксы түсініп алуы керек. 4) Сөйлесу барысындагы сөздің тусініктілігі тілдік кұралдар- дың дұрыс тандалуына байланысты. Сөздің түсініктілігі біріннпден, эңгімеге катысушылардың қай тіпде (орыс, казак, қытай, агылшын т.б.) сөйпейтіндеріне байланысты. Екіншіден, мұғалім өз окушыларыныц 57 жас ерекшеліктерін ескеруі қажет, себебі күрделі ғылыми тіл қанша- лықты маңызды болғанымен, оқушылар санасына сыйымсыз болуы мүмкін. 5) Педагогтың тіл байлыгы - оның сөздік қорының байлығы. Әр адамның сөз байлығы оның лексикалық қорындағы сөздердің саны- мен байпанысты болып келеді. Әдеби кітаптарды көп оқу, көптеғен мағыналы бағдарламаларды тыңдау, ғазет-журналдарды көп оқу сөздік қордың байи түсуіне көп септіғін тиғізеді. Бірақ тіл байлығын тек сөз санымен өлшеу де дұрыс болмауы мүмкін, себебі ол педағогтың ой байлығымен де тығыз байланысты. Мысалы, өткен ғасырларда бұка- рапық ақпарат құрапдары болмаған кездің өзінде казак даласында кан- шама шешен-билеріміз, акындарымыз, жырауларымыз, жазушылары- мыз ой шеберлігінің шыңынан орын алып отырганын ұлттық тарихы- мыздан білеміз. Ана тілінің мол байлыгын иғерғен адам оның құді- ретін, қадір-қасиетін түсіне апады. 6) жүктеу/скачать 5,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|