The kazakh academy of sports and tourism кәсіби спорт және жекпе-жек факультеті
жүктеу/скачать 229,83 Kb.
|
umkd zhas erekshelik
- Бұл бет үшін навигация:
- Кітапхана 2
- Кітапхана 3
- Кітапхана 4
- Кітапхана 5
- Кітапхана Қосымша әдебиеттер 1
- Кітапхана Интернет-дерекнамалар: 1
- Кафедра меңгерушісі: ______________Дошыбеков А.Б. Кітапхана меңгерушісі: ______________Джумадилова Н.С. ДӘРІС КЕШЕНІ
Кафедра меңгерушісі: ______________Дошыбеков А.Б. Кітапхана меңгерушісі: ______________Джумадилова Н.С. ДӘРІС КЕШЕНІ 1-3 дәріс БАЛУАНДАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 12-18 жастан бастап жасөспірімдер күреспен шұғылдана алады. Осы кезеңде олардың денесінің әрі қарай өсуі жалғасады, ол тез дамиды. Дамудың қарқындылығы әр түрлі және оған тән заңдылықтарға бағынады. Ағзаның мүшелері мен жүйелерінің дамуы бір-бірінен бөлек жүрмейді, бірақ тығыз өзара әрекеттестікте, біртұтас, интегралды процесс ретінде жүреді. Жеке мүшелер мен жүйелердің өсу процесінде тек сандық өзгерістер ғана емес, маңызды сапалық өзгерістер де байқалады. Сонымен қатар, дәл осы жаста айтарлықтай жеке айырмашылықтар пайда болуы мүмкін, бұл физиологиялық процестердің біркелкі болмауымен байланысты. Сондықтан біз әртүрлі физикалық дамуы, темпераменті және салмағы бар адамдарды кездестіреміз. Мұның бәрі әр түрлі жастағы жас-өспірімдердің арасын бөлін және топтар құруын жиі қиындатады. Тәжірибе көрсеткендей, күреспен шұғылдану үшін жас ерекшеліктерін ескере отырып, жас –өспірімдерді төрт топқа бөлген дұрыс: жасөспірім - 12-13 жас, кіші жас 14-15 жас және жастар - 16-17 және 17-18 жас. 12-18 жас жыныстық жетілумен сәйкес келеді. Жыныстық жетілумен байланысты өзгерістер бүкіл ағзаға әсер етеді. 12-15 жаста бүкіл денеде тез өсу байқалады, бұл гипофиз және қалқанша безінің функциясының жоғарылауымен бірге жүреді. Жасөспірімнің денесінің ұзаруы негізінен құбырлы сүйектердің өсуіне байланысты және жылына 9-10 см болуы мүмкін. Алайда омыртқаның, кеуденің, жамбастың және аяқтың оссификациясы әлі аяқталған жоқ. Сәйкес аппарат ересек адамға қарағанда серпімді. Осы сипаттамаларды ескере отырып, жаттығулар күш пен икемділікті дамыту үшін мұқият қолданылуы керек. Оларды шамадан тыс пайдалану сүйек өсуіне теріс әсер етіп, дұрыс жұмыс істеуне әсерін тигізуі мүмкін. 16-18 жаста өсу қарқыны бәсеңдейді, ал жас-өспірім жылына 3 см өседі (шамамен). Сүйектердің ұзындығының өсуінің баяулауы және оларды оссификациялануы (сүйектің қатуы) үлкен жүктемеліермен жаттығуға мүмкіндік береді. 12-15 жас аралығындағы жасөспірімдерде ұзын жолақты бұлшықеттері көлденең жолақты болшық еттерімен салыстырғанда қарқынды өседі және 15 жасқа қарай дене салмағының шамамен 32% құрайды. Жасөспірімдердің бұлшықет жүйесінің функционалдық мүмкіншіліктері ересектерге қарағанда төмен. Демек, күш пен шыдамдылыққа арналған жаттығуларды қолдануда қатаң реттеу және оған икемделетін жүктеме кезектілігі болуы керек. Профессор В.Ф.Фарфель жүргізген зерттеулер мотор анализаторының қалыптасуы 13-15 жас аралығында аяқталғанын көрсетті. Осыған байланысты шамамен 15 жылдан бастап күшті мақсатты түрде дамытуға болады. Бұл дененің көлденең өлшемдерінің өсуіне ықпал етеді. Бұлшықет тіні қатты өседі және 17-18 жас аралығындағы ер адамдарда дене салмағының шамамен 44% құрайды, бұл сізге айтарлықтай физикалық жүктемелерді қажет ететін техникалық әрекеттерді зерделеуге мүмкіндік береді. Алайда, жасөспірімдерде буындары мен әсіресе іштің бұлшық еттерінің салыстырмалы әлсіздігі байқалады. Бұл жағдай үлкен кернеумен байланысты жаттығуларды мұқият қолдануды қажет етеді, өйткені олар ішкі ағзалардың ығыстырылуына, іштің ақ сызығындағы ақауларға және ішек сақиналарының кеңеюіне әкелуі мүмкін. Жасөспірімдермен өткізілетін жаттығулар кезінде олардың жүрек-қантамыр жүйесінің ерекшеліктерін де ескеру қажет (ж.қ.ж.). Атап айтқанда, осы жаста жүректің өсуімен салыстырғанда артериялардың люмендерінің салыстырмалы түрде баяу өсуі байқалады, сонымен қатар жүйке жүйесінің қызметі де реттелмеген. Жасөспірімдер мен жастарда қан қысымының жоғарылауы байқалады. Егер олар шамадан тыс жүктеме жаса, онда оларда жүрек аритмиясы және бас айналуы байқалуы мүмкін. Тез шаршауын байқауға болады. Жүйелі жаттығулар нәтижесінде бұл жағымсыз құбылыстар біртіндеп жойылып кетеді. Үлкен төзімділікті қажет ететін жаттығуларды қолдану жүрек гипертрофиясына әкелуі мүмкін, оның жиырылу қабілеті біртіндеп жоғарыламайды. Жүректің ауыртпалық салмау үшін жүктемені біртіндеп арттыру керек. Егде жастағы жастарда жүйке жүйесінің жүрек қызметін реттеудегі жұмысы жетілдіріледі. Жүрек соғу жиілігі жиілейді, жүректің соғу көлемі ересектерде байқалатын шамаларға жақын болады. Бұл өзгерістер арнайы төзімділікті дамытудың алғышарттары болып табылады. Жас-өспіріпім ағзасы ұзақ уақыт жоғары деңгейде жұмыс істеу қабілеттілігіне ие емес. Жасөспірімдер тез шаршайды, сонымен бірге тез күш алады. Бұл жағдайда күштердің жылдам қалпына келуі олар аз немесе оңтайлы жүктемелер алған кезде ғана пайда болады. Жасөспірім күшінің қалпына келуі, метаболизм (зат алмасу) процессінің жоғарлығына байланысты. Сондықтан жаттығудың барлық уақытында жұмыс қабілеттілігін сақтау үшін жиі демалу үшін үзілістер қажет. Шамадан тыс жүктеме болған жағдайда жаттығушының қалпына келуі кешіктіріледі. Сондықтан ересектерде қолданылатын ауыр жүктемелер жасөспірімдер үшін қолайсыз. Жасөспірімдердегі тыныс алу органдарының да өзіндік ерекшеліктері бар. Ерекшеліктердің бірі - кеуде периметрінің дамуы дененің ұзындығымен салыстырғанда баяу жүреді. Бұл жағдай тыныс алу жүйесінің дамуын шектейді. Тыныс алу реттеуінің жетілмегендігіне байланысты ауыр жүктемелермен жаттығу тыныс алу ырғағының бұзылуына әкелуі мүмкін. Жасөспірімдердің оттегі тұтынудың максималды деңгейін ұзақ уақыт ұстау мүмкіндігі ересектермен салыстырғанда анағұрлым төмен, бірақ ол бірдей деңгейге жетуі мүмкін. Тыныс алу жүйесінің мұндай ерекшеліктері шыдамдылықты дамытумен байланысты жаттығуларға біртіндеп қарауды, сондай-ақ спорт кезінде қатаң гигиенаны талап етеді. Қарастырылып жатқан жаста балалардың психикасы айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Одан әрі психикалық жетілу пайда болады. 12-15 жастағы балалар ересектер сияқты болғысы келеді, тәуелсіздікке, батылдыққа ұмтылады. Олар логикалық ойлау, іс-әрекет пен мінез-құлықты жалпылау және талдау сияқты жоғары ақыл-ой қабілеттері дами бастайды. Ересек болуға ұмтылған жас жігіттер жағымсыз мінездерді көрсете алады: ашуланшақтық, әдепсіздік, дөрекілік және т.б. Мұғалімнің міндеті - оқушылардың жағымды қабілеттерін дамытуға, оларға дұрыс бағыт-бағдар беру. Сонымен қатар, олар теріс қабілеттерді жоюға бар күшін салуы керек. Жасөспірімдер кез-келген әрекет жасау кезінде мөлшерден тыс дозаны қолдануын ұмытпауымыз керек. Олар өздерінің күштерін асыра бағалайды, олардың физикалық дамуына сәйкес келмейтін жаттығуларды орындауға тырысады. Олар мүмкіндігінше көп салмақ көтеруге тырысады, жарыстарға мүмкіндігінше жиі қатысады, қиын дайындықты дұрыс дайындықсыз орындауға тырысады. Сондықтан жасөспірімдерге қатаң педагогикалық бақылау қажет. Орталық жүйке жүйесінің (ОЖЖ) жоғарғы бөлімдерінің белсенділігінде жасөспірімнің тән белгісі - жүйке процестерінің икемділігі мен қозғалғыштығы. Бұл оларға ептілікті қажет ететін жаттығуларды тез игеруге мүмкіндік береді. 12-15 жастағы жасөспірімдердің қозу мен тежелудің теңгерімсіз жүйке процестері бар. Тежелу процестерінен қозу процестері басым болады. Осыған байланысты жасөспірімдер ересектерге қарағанда тәртіпті жиі бұзады. Жүйке процестерінің жеткіліксіз тепе-теңдігі көңіл-күйдің тез өзгеруіне және тез жүйке шаршауына әкеледі. Мұны ескере отырып, жаттықтырушы жаттығуды эмоционалды түрде өткізуге тырысуы керек, көбінесе оқушылардың іс-әрекетін өзгертіп отырып. 16-18 жас аралығындағы жастардың функционалды дамуы жоғары және әрі қарай жалғасуда. Бұл жаста олар тыныш, тепе-тең болады. Олардың сана-сезімінің жоғарлауын байқауға болады. Олардың алдында тұрған міндеттерді біле отырып, олар жеке тұлғаны жетілдіруге ұмтылады, бір-біріне көмектеседі және өз білімдерін артта қалғандармен бөліседі. Осы қасиеттер олармен тәрбие жұмысын жүргізуді жеңілдетеді. Егде жастағы жастар өз дамуында ересектерге жақын. Сонымен, жасөспірімдердің даму процесінде әр-түрлі жас ерекшеліктері бар. Сондықтан олармен жаттығу өткізу үшін осы ерекшеліктерді білу және ескеру қажет. Жас ерекшеліктерін ескеру жаттықтырушыларға балуандарды жақсы дайындап қана қоймай, олардың денелеріндегі патологиялық өзгерістерді болдырмауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 229,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|