Тіл – құрал. Қазақ тілін меңгеру деңгейін тестілеу əдісімен бағалау емтиханына дайындық үшін оқу-əдістемелік құралы

107
ЛЕК
СИКА-
ГР
АММА
ТИКА
ЛЫҚ БӨЛІК
Қыстырма сөздердің берілуі
Қыстырма сөздер – сөйлеушінің айтылған ойға əр алуан қатынасын білдіретін, 
сөйлем мүшелерімен синтаксистік белгілі тəсілдермен байланыспайтын жеке сөздер, 
сөз тіркестері.
Қыстырмалар жеке сөз ретінде де (əрине, рас, біріншіден, сірə), сөз тіркес 
ретінде де (қорыта келгенде, бір жағынан, өкінішке қарай) жұмсалады. Қыстырма 
сөздер сөйлемде орын талғамайды: сөздің басында да, ортасында да, соңында да 
келе береді. 
Қыстырма сөздердің мағыналық топтары:
1) адамның көңіл күйін, сезімін білдіретін қыстырма сөздер: біздің бағымызға, 
бақытымызға қарай, өкінішке орай, обалы не керек, амал қанша, сорыма қарай жəне 
т.б.
2) айтылған ойға сенуді, жорамалдауды білдіретін қыстырма сөздер: əрине, 
шынында, шынын айту керек, рас, сірə, бəлкім, мүмкін, кім біледі жəне т.б.
3) ойдың айтылу амалын, тəсілін білдіретін қыстырма сөздер: қысқасы, демек, 
дегенмен, айтпақшы, қорыта келгенде жəне т.б.
4) айтылған ойға басқаның пікірі тұрғысынан қарағандықты білдіретін қыстырма 
сөздер: сіздіңше, біздіңше, біреудің сөзіне қарағанда жəне т.б.
5) айтылған ойлардың өзара қатынасын білдіретін қыстырма сөздер: сөйтіп, не 
дегенмен, сонымен, біріншіден, екіншіден, бір жағынан т.б.
Ескерту: 
Қыстырма сөздер сөздің басында келсе – одан кейін үтір, ортасында 
келсе – екі жағынан үтір, ал соңында келсе – алдынан үтір қойылады.
♦ Айтылған ойды нақтылайтын тіркесті көрсетіңіз.
Укажите словосочетание, в котором конкретизируется высказанная мысль.
..., Қазақстан экономикасы қарқынды дамып келеді.
А) Сөз жоқ
В) Кім біледі
С) Бір жағынан
D) Өкінішке қарай
1) сөз жоқ тіркесі айтылған ойды нақтылап тұр;
2) кім біледі тіркесі айтылған ойға болжам мəнін береді;
3) бір жағынан тіркесі айтылған ойға қатысты басқаның пікірін білдіреді;
4) өкінішке қарай тіркесі адамның көңіл күйін білдіретін қыстырма.
♦ Біреудің пікірін білу үшін қолданылатын сөйлемді табыңыз.
Укажите предложение, в котором спрашивается чье-либо мнение.
А) Біріншіден, өнімдерді көруіміз керек.
В) Сіздіңше, бұл өнімнің сапасы нашар ма?
С) Ең алдымен, станоктарды жөндедіңдер ме?
D) Шынымен, өте сапалы тауарлар қайда екен?
1) біріншіден сөзі айтылған ойдың өзара қатынасын білдіреді;
2) сіздіңше сөзі айтылған ойға басқаның пікірін білдіру үшін қолданылады;
3) ең алдымен сөзі айтылған ойдың ретін білдіреді; 
4) шынымен сөзі айтылған ойға сенуді білдіру үшін қолданылады.

108
119
♦ Жорамалдау мағынасында айтылған сөйлемді көрсетіңіз.
Укажите предложение со значением предположения.
А) Ауылға кеткені, бір жағынан, дұрыс.
В) Амал қанша, ертең Алуа ауылға кетеді.
С) Сірə, Алуаның ауылға кеткісі келген шығар.
D) Айтпақшы, Алуа кеше кешкі пойызбен ауылға кетіп бара жатқан. 
1) бір жағынан тіркесі айтылған ойдың өзара қатынасын білдіреді;
2) Амал қанша тіркесі адамның көңіл күйін білдіру үшін қолданылады;
3) Сірə сөзі жорамалдау мəнін білдіру үшін жұмсалады; 
4) Айтпақшы сөзі ойдың айтылу амалын білдіру үшін қолданылады.
Көп нүктенің орнына қажетті сөзді қойыңыз.
Вместо многоточия вставьте нужное слово.
..., мен өткен күнге сынмен қарайтын жалғыз адам шығармын.
А) Əрине
В) Бəлкім
С) Сөз жоқ
D) Дегенмен
Өз көзқарасын білдіру үшін айтылған сөзі бар сөйлемді көрсетіңіз.
Укажите предложение, в котором употреблено слово для выражения своей 
точки зрения.
А) Меніңше, досым дұрыс айтады.
В) Досым, шынында, басқаша ойлайды.
С) Кім біледі, досым дұрыс айтатын шығар.
D) Өкінішке қарай, досым дұрыс айтпады.
Асты сызылған сөздің мағынасын көрсетіңіз.
Определите значение подчеркнутого слово.
Мүмкін, бұл əдісті өзгертсек дұрыс болар.
А) сену
В) келісу
С) қолдау
D) болжау
Ойды тұжырымдау мəнінде қолданылған нұсқаны белгілеңіз.
Выберите вариант, в котором резюмируется мысль.
А) Сірə, мұндай елдің болашағы зор шығар.
В) Қорыта келгенде, қазақ тілінің болашағы зор.
С) Бір жағынан, қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейту керек.
D) Айтпақшы, 2020 жылы қазақстандықтардың 90%-ы қазақша сөйлейтін 
болады.

жүктеу/скачать 3,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: