Тілі орыс бөлімдері студенттеріне арналған

I денгей
Берілген өлең жолдарын  орыс тіліне аударыныздар. 
Кел, балалар, оқылық!
Оқығанды  көңілге 
Ықыласпен тоқылық!
Оқысаңдар, балалар,
Шамнан шырак жагылар,
Тілегенің алдыңнан 
Іздемей -  ак табылар.
Мейірімді бала
Қытай жұртында gcgi  заң бар,  біреуді  алдағандыгы мойнына 
тускен  кісінің  қолын  кесетұғын.  Бір  тере  осындай  іспен  кінәлі 
олып,  әлгі  айтылған жазаны_бергелі  турганда,  кінэлі  төренің жас 
КЫЗ 
аласы  «Әкем  үшін  жауап  беремін»,  -  деп,  мәлім  болды. 
Қызды  патшаға алып келісті.
,  
Зақсыр,_датшам,  -  деді  кыз,  -  менің  экем  жазага  лайық 
олғаны  рас,  соныц—үшін  қолынан  айрылуга  керек  болды. 
Мінекей,  тақсыр,  әкемнің  қолы,  - деп  өзінің  қолын  көтерді.  -  бул 
кол да менщ жазықты  болған  атамның  қолы,  бірақ  мүнымен  бала 
шағаларын  асырауға_шамасы  келмейді.  Бұйырыңыз,  таксыр, 
нашар  қолын  кесіп,  жұмыска  жарап,  бала  -   шагаларын 
асыраитын  қолын  атама қалдыруға.
тша  баланың  мүнша  атасына  мейірімділігіне 
ракымы 
ТӨреніН КІНЯСІн  И-РПП-;
келіп, төренің кінәсін кешті дейді.
сызылган 
сөздерді 
орыс 
тіліне
1 -тапсырма 
Мэтіндегі 
асты 
аударыңыздар.
2-тапсырма
Берілген сценарийді 
жалғастырыңыздар.
Қытайдың  ескі  заңымен.  Төре  кінэлі  болды.  Жазаға 
тартылды.  Қызы патшага келді......
188

Барлық  толық  мағыналы  сөздер  сөйлем  мүшелері  бола 
алады  (все  значимые  слова  являются  членами  предложения). 
Сөйлем  мүшелері  2  турге  бөлінеді:  турлаулы  жэне  турлаусыз 
мүшелер.
Сөйлем  құрауға  негіз  болатын  бастауыш  пен  баяндауыш 
түрлаулы  мүшелер  деп  аталады  (главные  члены  предложенш 
составляют смысловой центр предложения).
Тұрлаулы мүшелер:
1.  бастауыш
2.  баяндауыш
Бастауыш  -   баяндауышта  айтылатын  іс-әрекеттің  иесін 
білдіретін  сөйлемнің  тұрлаулы  мүшесі  (обозначает  о  ком  т и  о 
чем  говорится в предложении).
  Кім? Не? Деген сұрақтарға жауап 
береді.  Мысалы:  Кайрат  сабағын  жақсы  оқиды.  Бурабай  курорты 
мыңдаған ауруға шипа.
Баяндауыш 
-  
бастауыштың 
іс-әрекетін 
білдіретін 
сөйлемнің  түрлаулы  мүшесі  (обозначает  что  говорится  о 
подлежащем).
  Не  істеді?  Қайтті?  Деген  сүрақтарға жауап  береді. 
Мысалы:  Жел  күшейді.  Жаңбыр жаүып тур.
III деңгей
1-тапсырма
Сөйлемдердегі  түрлаулы  мүшелерді  тауып,  бастауышты бір, 
баяндауышты  екі сызықпен сызыңыздар.
Біз 
жүмысымызды 
ерте 
бітірдік. 
Колледж  басшысы 
бүйрыкты тез  шыгарды.  Тау  етегінде үлкен  алма бағы бар.  Сынақ 
жүмысы  үлкен  дәрісханада  өтті.  Ертең  емтихан  тапсырамыз.  Біз 
мамыр айында практикага барамыз.
2-тапсырма
Бастауыш пен баяндауышқа сұрак қойыңыздар.
Сүлік  (пиявка)  -   құрттар  түріне  жатады.  Ол  -  10-15  грамга 
дейін  қанды  сорып  алады.  Сүлік  бір  жарым  жылға  дейін 
Қоректенбейді.  Ол  арықтарда  өмір  сүреді.  Сүлікті  медицинада 
пайдаланады.
Сөйлемнің  гүрлаулы мүшелері
(главные  члены предложения)
189

II деңгей
1 -тапсырма
Берілген 
күрделі 
етістіктермен 
5-6 
жай 
сөйлем 
құрастыры ңызд ар.
Оқып  отыр,  қатысып  жүр,  дайындалған  жоқ,  көмектесіп 
келеді. жазбаган  шығар, айтып  бердім, сөйлесіп  келдік.
2-тапсырма
Төмендегі сөйлемдерден бастауышты табыңыздар.
Наурыз  бүкіл  қазақстандықтардың  мерекесіне  айналды. 
Жұрт  бір  -   бірімен  кұшақтасып  амандасады.  Наурыз  келгенде 
қазақтар  наурыз  көже  пісіреді.  Көже  жеті  түрлі  тағамның 
косындысынан 
дайындалады. 
Менің 
досым 
көжені 
өзі 
дайындайды.
I деңгей
1 -тапсырма
Төмендегі 
сөйлемдердің 
баяндауышын 
койып, 
ойды 
аяқтаңыздар.
• 
Қазакстанның үлттық ақшасы  ...  .  Республикада  алтын  да, 
^ ен  ел' мн'Н  экономикасын  қазақ  тілі  арқылы  . . . .  
арагандыда  көмір  шахтасында  . . . .   Қожа  Ахмет  кесенесі 
У  г өнерінщ озық үлгісі  болып  . . . .
Ь о п т Шетт'  СӨЗ<>е^ : 
саналады,  бар,  өндіріледі,  таныдым,
2-тапсырма
Б
і °
®
3дерд* бастаУЫш етіп  сөйлем  құраңыздар.
Б »  екеумв, бес студент, бірнеше адам,  кал ^ д о сты к .
Абай Қ үнанбаев
Af-  „ 
(1 8 4 5 -   1904)
Шығыс  КазакстянИМя  
1845  жь,лы  22  тамь,зла  казірп
етегіндегі  Каскяб  °   ЛЫ°Ы  АбаЙ  аУданынДа  Ш ыңғыс  тауыныи 
ақын  с і з г ^   А
1 ¥Ла\ ДеГеН  ЖСРДе 
келген.  Ол  -   ұлы
ЭДЛиетіні„ПГ г Ь І „ Т Ц . ш ы .  
К а М т Н
  Реа,ШСГІ’' 
Ж“На
°™ »б™ ь " р д аХ ст»л ы ОРТа  * ҮЗ  ТОбЬ,КТЬ'  АрГЫЯ  ІШІ"ЛеГІ
190

Абай  әуелі  ауылда  Ғабитхан  молдадан  сауатын  ашады  да,
10  жаска  толған  соң  3  жыл  Семейдегі  Ахмет  Риза  медресесінде 
оқиды.  Бұл  медреседе араб,  парсы тідцерін меңгеріп,  уздік шәкірт 
атанады.  Өз  бетінше  білімін  жетілдіруге  ұмтылады.  Сөйтіп 
көптеген  шығыс  ақындарының  (Низами,  Фзули,  Науаи,  Сағди, 
Хафиз) шығармаларымен танысады.
Абайдың  басқа 
балаларынан 
алымдылығын  байқаған  әкесі 
оны елге 
шақыртып  алып, 
өз жанына 
ертіп, 
13  жасынан 
бастап  ел 
билеу 
Ж-үмыстарына араластырады.
Абай өлең жазуды  10 жасында («Кім  екен деп келіп  ем  түйе 
қуган...»)  бастаса,  өз  өлеңдеріне  ән  шығаруды  шамамен  1880-97 
жж.  аралығында  қолға  алған.  Өлеңдерін  досы  Көкбай  атынан 
бастырған.  Ш ығармаларының  негізгі  тақырыбы  мәдениет  пен 
білімнің  маңызы  («Ғылым  таппай  мақтанба»,  «Әсемпаз  болма 
әрнеге»  т.б.),  әлеуметтік  өмір  шындығы  («Қальщ  елім,  қазағым», 
«Сабырсыз,  арсыз,  еріншек»  т.б.),  сөз  өнері  («Өлең  -   сөздің 
патшасы»,  «Мен  жазбаймын  өлеңді  ермек  үшін»  т.б.),  ел 
билеушілердің  екіжүзділігі  («Болыс  болдым  мінеки»,  «Мэз 
болады  болысың»т.б.),  табиғат  бейнесі  («Жаз»,  «Күз»,  «Қыс», 
«Жазғытұры»  т.б.),  махаббат  («Айттым  сәлем,  Қаламқас», 
«Көзімнің  қарасы» т.б.), өмір -  дүние («Сегіз аяқ»,  «Өлсем  орным 
қара  жер»  т.б.) 
мәселелері.  «Ескендір»,  «Масгұт»,  «Әзім 
әңгімесі»  поэмалары  мен  45  қара  сөз  жазган.  Сонымен  қатар 
А.С.Пушкин,  М.Ю.Лермонтов,  И.А.Крылов  жэне  Лермонтов 
аудармасындағы Гете,  Байрон  шығармаларын да аударған.
А.Байтұрсынов  1913  жылы  «Қазақ»  газетінде  жарияланған 
мақаласында  Абайдың  шығармашылығын  жогары  бағалай  келе, 
оны 
«Қазақтың  бас  ақыны»  деп  атаған.  Бұл  -   қазақ  әдебиеті 
тарихында Абайға берілген ең алғашқы маңызды баға
өз бетінше -  
самостоятельно 
ел  билеуші -  правитель 
жас -  возраст 
ән -  музыка,  мелодия 
қолға алған -  занимался
өлең -  стихотворение 
дүние -  мир 
қара сөз -  назидания 
мәселе -  проблема 
ең алғашқы -  самый 
первый
III деңгей
1-тапсырма
Абай  Құнанбаев мэтіні  бойынша сұрак әзірлеңіздер. 
Үлгі:  Абай алғаш  сауатын кімнен ашты?
191

2-тапсырма
Мәтіннен мына сөздердің казакшасын табыңыздар.
Учился, 
тема, 
двуличие, 
ученик, 
перевел, 
высоко, 
творчество,  важный,  истина,  способность,  в  начале,  владел, 
культура.
[I деңген
Абай  туралы  жазылған  қандай  көркем  шығармаларды,  өнер 
туындыларын  білесіздер.  «Абай  туралы  мен  не  оқыдым»  деген 
тақырыпта  шағын  шығарма жазьщыздар.
I деңгей
Абайдың қазақ әдебиетінің тарихында алатын  орны қандай? 
А.Байтұрсыновтың  оны  «Қазақтың  бас  акыны»  деп  атауынын 
себебін түсіндіріңіздер.
Жасымда ғылым бар деп ескермедім
Жасымда гылым бар деп ескермедім,
Пайдасын көре тұра тексермедім.
Ер жеткен соң түспеді уысы ма,
Қолымды мезгілінен  кеш сермедім .
Бүл махрұм қалмағыма кім ж азалы.
Қолымды дөп сермесем  өстер ме едім?
Адамның бір қызығы бала деген,
Баланы оқытуды жек көрмедім.
Баламды медресеге біл деп  бердім,
Қызмет қылсын, шен  алсын  деп бермедім.
Өзім де басқа шауып, тоске өрледім,
Қазақта қара сөзге дес берм елім . ..
1-тапсырма
Өлеңді  мәнерлеп  оқып,  мазмұнынын  өз  созіңізбен  орысша 
айтып беріңіздер.
2-тапсырма
Өлең мэтініндегі  асты  сызылған  сөздердің мағынасын  ашып 
түсіндіріңіздер.
192

Сөйлемдегі  турлаулы  мүшелерді  аһықтап,  толықтырып, 
пысықтап  турагын  сөйлемнің  мушелері 
сөйлемніц  түрлаусыз
мүшелері  деп  аталады  (второстепенные  члены  предложения 
находятся  в  подчинительной  связи  с  главными 
членами 
предложения  и служат для их пояснения,  дополнения, уточнения, 
определения).
Сөйлемнің түрлаусыз мүшелері
(второстепенные  члены предложения)
Сөйлемнің турлауеыз мушелері
Толыктауыш
Аньщтауыш
Пысықтауыш
Кімге?  Неге? 
Кімді?  Нені? 
Кімде? Неде? 
Кімнен? Неден? 
Кіммен? Немен?
Қандай? Қай? 
Кімнің? Ненің? 
Қанша? Неше? 
Нешінші? Қайсы? 
Недегі? Қайдағы?
Қашан? Қашанга 
дейін?
Қайда? Қайдан? 
Қалай? Қайтіп? 
Қалайша?
Неліктен?  Не үиіін?
Толықтауыш  -   қимыл  -  эрекеттің  объектісін  білдіретін 
сөйлемнің  турлаусыз  мушесі  (выражает  объект,  на  который 
направлено  действие).  Мысалы:  Дина  кітапты  алды.  Дэурен 
Султанмен  бірге  театрға  барды.  Наданмен 
дос  болғанша, 
кітаппен дос бол  .
Анықтауыш  -   заттың,  нәрсенің  сынын,  белгісін  білдіретін 
сөйлемнің  турлаусыз  мүшесі  (выражает  признак,  качество, 
разнообразные  свойства  предмета).  Мысалы:  Менін  ағам 
университеттің  төртінші  курсында  оқиды.  Мына  кісіні  қайдап 
коргенімді умытып түрмын.
Пысықтауыш  -   қимыл  -  әрекеттің  сынын,  сапасын 
білдіретін  сойлемнің турлаусыз  мүшесі  (указывает место,  время, 
причину,  цель,  условие  и  образ  действия).  Мысалы:  Мен  биыл 
бірінші курста оқимын.  Студент мэтінді ез сезімен айтты.
Пысықтауыш мағынасына қарай  6 түрге бөлінеді.
Пысықтауыш
Мекен
Мезгіл
Сын-
кимыл
Себеп
Максат
Мелшер
Қайда?
Қайдан?
Қай
жакка?
Қай
Қашан?
Қашаннан
бері?
Қашанга
дейін?
Қалай?
Қайтіп?
Неше
рет?
Қалаііиіа?
Неліктен?
Неге?
Не
себепті?
Не
Неге?
Не үшін?
Қандай
максатпен?
Қанша?
Неше?
Қаншама?
193

жерде?
Қалай
карай?
Қай
жактан?
Кім
аркылы?
Не
аркылы?
себептен?
III дең ген
Мәтіннен толықтауыштардьг табьщыз.
II деңгей
М е Г 'к ё ш Г '^ й  ЖаЗЬШ’ Т¥Рлаусьг?  мҮшелерді  тап. 
көрдім  On 
уанаттаР  бағына  бардым.  Онда  Ахметгі
аюдын  екі  кпн  ТҮРЛ'  аңдаРмен-  Кұстармен  таныстырды.  Ақ
е Л ш Ы н Ы а т Г   Т " Й КӘРДІ М'
а н а с ы -ү л к е н а к а ю  
олаРға  тамақ  бердік.  Олардың
L   үлкен ақ аю.  «Мишаны» суретке түсірдік.
Оспанға^йтьТп 6epqiM.KaHTTb,M  ХайуанаттаР  бағында  көргенімді
I деңгей
Б
ізд ы
'!
ал
І ^ , Н Т^Рлаусыз мҮшелерді табыңыздар. 
жүрттың  бәпі  RinJ 
ЗаТ¥МСЬІҚ Деген  кішкентай  қүс  бар.  Оны
ж е Х  
ол 
w
  “ Рма1ді-
басында  еткізеді  К ы стьіпЖ '' 
Ө" ' РШ  та),дьщ  каІ,ЛЬІ'  &ІРа,,л“
келісіменқайталантял,п 
£   гана  сырғын  етекке  түседі.  Көктем 
Балтят,»! 
аудың басына шығады. 
сарғыщ  к е Х л а д а  
^
  Қ° ҢЫР’  бауЬ’Р  * ? ?
гынымсыз  жей  б еп ет 
^ т а г ы н а   қонып  алады  да,  жемісін
соншалық азаппен 
аИ  °™ Р а  алмайды.  Кішкентай  тамағын
Қ 
пен’  кажырлы еңбекпен алып жейді.
Орыс 
А бай “  
аУДаРмашы
алдыңғы  кезекте 
зеРттеУ 'е  ден  қойғанда  Абайдың
Пушкин  ш ы ғапм япя^  W   ақы„нДаРының  бірі  -   А.С.Пушкин. 
көбірек  шұғылданғаньіН- Т } Й о И  Келе’  оны  аударумен  Абайдын 
үзшділер 
куйінлр
 
жыл.  Ол  «Евгений 
Онегиннен»
мен  Татьяна  ар асы н л яғі^64  аудаРады-  9 лаРдың  көбі  "   ° негин
өлердегі сөзін» өз 
хаттар. 
Ал 
сегізінші  өлең  «Онегиннін
Абай  av 
анынан 
косады. 
шьігарманың  нег^зг^ипр'И'43  тҮпн¥ сканы  сақтаа  отырмайды, 
еркін жеткізеді. 
ясь,н  ^азақ  оқуш ысына  лайық  ұғыммен
Олардың"  іЪінде e «7lpM^LBTaH  Жалпы  саньі  27 ш ығарма аударган.
нан»,  «Боярин  Оршадан», 
«И змаил

Бейден»,  «Вадимнен» үзінділер бар.  Ал лирикаларынан  «Теректің 
сыйы»,  «Жалғыз  жалау»,  «Дұға»,  «Альбомнан»  (Байрон  - 
Лермонтовтан), 
«Қараңғы 
түнде 
тау 
қалғып» 
(Гете 
Лермонтовтан)  т.б.  аударды.  90-жылдың  ішінде  Абай  казак 
ортасының үнамсыз жақтарын сынауда,  өз басының көңіл -  күйін 
танытуда Лермонтовпен көп үндеседі.
90-шы  жылдардьщ  аяқ  кезінде  Абай  И.А.Крыловтыц 
13  мысалын  аударған.  Олардың  ішінде  «Емен  мен  шілік»,  «Есек 
пен  бұлбүл»,  «Шегіртке  мен  құмырсқа»,  «Түлкі  мен  қарга»  т.б. 
мысалдары  бар.  И.А.Крыловтан  аударма  жасауына  Абайдың  өз 
айналасына  сыншылдыкпен  қарауы  себеп  болган. 
Ол  өз 
шығармаларында 
сөз 
еткен 
ұнамсыз 
күбылыстарды 
енді 
мысалдың үлгісімен сынайды.
зерттеу -   исследовать 
мысал -  басня
шүғылдану -  заниматься 
үндесу -  созвучие
түпнүсқа -  оригинал 
сын -  критика
лайық -  соответствие 
үзінді -  отрывок
қүбылыс -  явление 
сынайды -  критикует
«Қ арға  мен бүркіт»
Кешікпей -  ақ білінді. 
Жабагыга  тырнағы 
Шықпастай боп ілінді 
Жалпылдап, салпылдап 
Қойшыларға көрінді.
Әлін  білмес шіркінді 
Құдай әбден қаргады 
Қойшылар көріп күлісіп, 
Ұстап  алды қарғаны. 
Қүрысын да шіркіннің, 
Семіз қойды алганы. 
Ұшпасын деп,  қимаған 
Қанат, күйрық қалмады. 
Бір жіпті берік бек байлап, 
Аягына жалғады. 
Балаларга ойын боп,
Қор болып сүйтіп  калганы.
Қой жайылып  жаздыгүн 
Шыққан  екен  қияга, 
Аспаннан  бүркіт қүйқылжып 
Сорғалап келіп ыраға 
Бір  қозы іліп ап  кетті 
Құздағы  қиын үяға.
Екпіні  күшті  ер үшін,
Еңбек қылды жем үшін 
¥ядағы  балаға.
Көрді  де  мұны  бір карга, 
Желікті  бір  іс бастарға: 
«Қозыны да тамақ деп,
Кім ап  шықсын тастарға!
Ең семізін  ілейін 
Қызық қылып  ашарға»,- 
Деді -  дағы аралап, 
Жабысты келіп қошқарға, 
Қалшылдап, дірілдеп 
Тырнағын салады,
Қанатын қайқайтып,
Әкетпек болады.
Бүркіттей ем ес екені
Азат басың болсын  құл,
Қолдан  келмес іске ұмтыл!
195

III деңгей
Мәтінге сүйеніп сүрақтаргаж ауап  беріңіз.
1.  Абай  А .С .Пушкин  шығармаларын  кай  жылдардан 
оастап  аударды?
2.  Абай  қазақ  қоғамының  ұнамсыз  жақтарын  сынауда 
кіммен көп  үндеседі?
3.  Абайдыц Гете -  Лермонтовтан  аударған  өлеңін ата?
4.  УО-шы 
жылдардың 
аяқ 
кезінде 
Абай 
кімнің 
шығармаларын аудара бастады?
5.  А.С.Пушкинге Абай  өз  жанынан  қосқан  сегізінші  өлең 
калай  ятяпяпч?
қалай  аталады?
II деңгей
Берілген сценарийді аяқта.
Қойлар  жайылып  жүр.  Аспаннан  бүркіт  түсті. 
Қ о з ы н ы  
іліп 
әкетті.  Мүны қарға көрді.
I деңгей
1-тапсырма
■■
  'V * .
Бүрк^е^ й ? м Л,РКССТерІН-Ң-магынасын түсіндір. 
білмес шіркінді  Kv  * ~ Ш;
1 екш н*  КУШТ‘>  жабағыга  тырнағы,  әлін 
болып, жіпті  бепікб*»!? к 
қаРғаДы,  азат басың болсын  қ р ,  кор 
канатын қайқайтып 
Лап’  жсл,1аі бір іс бастарға, қалшылдап
2-тапсырма 
Абайдың макя п
телге айналған нақыл сөздерін тауып жаз. 
УДармашы» тақырыбына шагын  шыгарма жаз.
СвздеРД*Ч орын тәртібі
{ПоРядок слов в предложении)
•  • 
сөйлемле 
ц
тіліміздің  синтаксистік  р п ҚЗЛаЙ-  .®олса 
солай 
орналаспайды,
орналасады,  бүл  казяк-  !'?к.ш.ел,г*не  сәйкес  белгілі  бір  тәртіппен 
ылады.  Сөздің  соч  Т1-1Л,Н1.Ң  ^ Р ылымдық  ерекшелігі  болып 
с®здердің 
орын 
таптіК!КеС1 
мен  с ө йлемдегі  тұрақты  орны 
определенное 
располоиго 
ДСП 
аталаДЬ[ 
(порядок  слов 
р е   ложении). 
Қазак 
r \n \u Ue 
? лов 
в 
словосочетании 
и 
ысалы: 
Де 
сөйлемдегі  сөздің  орны  түракты.
196

•  күрделі 
етістіктің 
құрамындағы 
көмекші 
етістік 
сөйлемнің соңында түрады;
•  шылаулар өзі байланысатын сөзден кейін тұрады;
•  баяндауыш сөйлемнің аяғында тұрады;
•  анықтауыш өзі анықтайтын сөздің алдында тұрады.
Сөйлем мүшелерінің орын тэртібі
1. Бастауыш.
•   Егер  түрлаусыз  мүшелер  бастауыштың 
жетегіндегі 
сөздер 
болса, 
бастауыш 
баяндауыштың  дэл  алдында  түрады:  Сені 
іздеген келіншек кетіп калды.
•  Егер  тұрлаусыз  мүшелер  баяндауыштың 
жетегіндегі  сөздер  болса,  онда  бастауыш 
олардан  бүрын  түрады:  Біз  м\раэісаша 
бардық.
•  Егер  бастауыштың  да,  баяндауыштың  да 
жетегінде 
тұрлаусыз 
мүшелер 
болса, 
бастауыш 
сөйлемнің 
ортасында, 
ал 
баяндауыш  соңында  тұрады:  Үзын  бийлы 
кісі аттан түсті
•  Анықталатын  сөз  ретінде  анықтауыштан 
кейін  тұрады:  Есік  алдында жатқан  үлкен 
сары ит үре бастады.
2. Баяндауыш.
• 
Сөйлемнің  соңында  тұрады:  Абаіі  күн 
батпас бүрын аулына жетті.
• 
Салалас 
құрмалас 
сөйлемнің 
сыңарларының  соңында  түрады:  Асхат 
імгтіітутқа менен  бүрын  кетті,  сонда да 
мен пны 
K V b in  
жеттім.
•  
Сабақтас  құрмалас  сөйлемнің  басыңқы 
сыңарының 
соңында 
тұрады: 
К үн 
жылынса,  кар ериді.
3. Анықтауыш.
•  
Өзі  анықтайтын  сөздің  алдында тұрады. 
Анықталатын сөздің қай  мүше,  қай  орында 
тұрғанына  қарап,  анықтауыш  сәйлемнің 
басында,  кейде  ортасында  тұра  береді:  Ол
197

алтыннан  зергерлік  буйымдар 
жасайды. 
Жасанды Ж ер серігі гарышца ұиіты.
4. Толықтауыш.
• 
Баяндауыштың 
алдында 
турады: 
Халцымыз бейбітшілікті тіпейді
• 
Барыс  жалгаулы  толықтауыш  көбінесе 
шыгыс  жалгауындагы  толықтауыштан  соң 
тұрады:  Сөзден іске көшейік.
• 
Көмектес  жалгаулы  толықтауыш барыс, 
шығыс,  табыс  жалгаулы  толықтауыштан 
бұрын  да,  сон,  да  түпа  береді:  Енбекпен 
гана  байлыкка 
жргпурр
  впппдһі  Ғ.нді  бір 
аттаса,  пәуескесімен  жардан  күлайды 
екен.
• 
Анықталушы 
сөз 
ретінде 
анықтауыштан  соң  тұрады:  Аягына  темір 
етік киеді.
J.
Пысықтауыш.
• 
Өзі 
пысықтайтын 
сөздің 
алдында 
т¥РаДы: 
Каладан тез кайт
• 
Өзі  пысықтайтын  сездің  қасында  да, 
алшақ  та  тұрып  байланыса  береді: 
Зылика 
жасында  ажарлы  еді.  Жасында  Зыяша 
ажарлы еді.
III деңгей
Сөздерді орыс тіліне аударыңыз. 
.
Жаңа жыл,  бас,  қые, әдетінше,  мейрам,  халық,  қазан,  ас 
жұрттар, тамақ.
II деңгей
1 
-  
тапсырма
----
Қазақ  тіліне  аудар.  Сөйлем  мүшелерінің  орын 
т ә р т і б і н  
түсіндір.
В  этом  году  мы  стали  выпускать  стенгазету  на  казахском 
языке.  Заметок  поступило  много.  Ребята  писали  о 
ж и зн и  
факультета.  Марат  писал  о  работе  кружка 
к а з а х с к о г о   язы ка. 
Наши ребята с интересом читают газету на казахском языке.
198

2 -  тапсырма
Асты  сызылган  сөздерге  сұрақ  қойып,  сөйлемнің  кандай 
мүшесі  екенін табыңыз.
Біз  Казақстан  Респүбликасында  тұрамыз.  Тэуелсіздік  -   ұлы 
қуаныш,  жетістік.  Халқымыз  тек  бейбітшілікті  тілейлі.  Мен 
Қазақстанның  болашақта  экономикасы  дамыған  өркениетті.  бай 
мемлекет болғанын қалаймын.
Ердің  атын  еңбек  шығарады.  Халық  улкен  даоын  иесін 
қадірлейді.

жүктеу/скачать 6,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: