Шағын  жинақты  мектеп мұғалімінің жеке  тұлғасына қойылатын

6

төмендеуіне  және  денсаулығының нашарлауына әкеледі.  Оқыту  тұлғаны

дамытуға емес, немқұрайды нәтижелер алуға бағытталған.

Бейінді оқытуды ұйымдастырудың басқарушы ережелері ұстанымдарының

бірі – бейінді оқытуды іске асыру оқытудың тиімді технологияларын енгізумен

анықталған.  Оқу  бағдарламалары  тек қана  оқылатын  материалды ғана қамтып

қоймай,  жоғары  сынып  оқушыларының оқу процесідегі әрекет түрлерін  де

көрсетеді: зерттеу, пікірталас, құрастыру, жобалау және т.б. Сондықтан да тірек

мектебі  (ресурстық орталық) жағдайында бейінді  оқытуды  жүзеге  асыруда

мұғалім даярлау маңызды мәселе болып табылады.

Шағын 

жинақты 

мектеп

мұғалімі

тұлғасының 

қалыптасуына

педагогикалық практика  кезінде  атқаратын  жұмыстар  мен  сол  жұмыстарды

ұйымдастыру және өткізу әдістері үлкен әсер етеді. Ондай жұмыстар қатарына

мына төмендегі мәселелерді айтуға болады:

1. Оқытылатын пәндердің бағдарламалық талаптарын жете білу.

2. Шағын жинақты мектеп оқушыларының психологиялық ерекшеліктерін

меңгеру.

3.  Оқушылармен  жұмыс  істеу  икемділігінің, білім, қарым-қатынас,

адамгершілік сапаларының қалыптасуы.

4. Ұйымдастырушылық шеберліктерінің болуы.

5. Тәрбие  мәселелері мен  оны ұйымдастырудың жолдарымен әдіс-

тәсілдерін білу.

6.  Сабақты ұйымдастыру  және  оқыту әдістерін  меңгеру.  Оған  көптеген

икемдіктер  енеді:  сабақты  жоспарлай  білу;  тиімді әдіс-тәсілдерді  таңдау;  жаңа

технологияны қолдану  шеберліктері;  сабақ барысында оқушылардың өздігінен

атқаратын жұмыстарды іріктей білуі; оқушылардың шығармашылығына жағдай

туғызу;  оқушылардың тілін;  ойлау қабілетін  дамытуға  көңіл  бөлу;  сабақ

барысында оқушылар белсенділігін ұйымдастыру, т.б.

Ұйымдастырушылық қабілеті,  педагогикалық ойы,  шешімділігі  мен

шапшаңдығы,  кез  келген жағдайда тиімді  шешім  табуға қабілеттілігі –

бұлардың бәрі мұғалім тұлғасының сапасына енеді. Ал коммуникативтік – бұл

тұлғаның адамгершілік,  интеллектуалдық деңгейінің нәтижесі.  Сол  арқылы

кішіні  де, үлкенді  де  сыйлаумен қатар,  кез  келген  ортада өзін  орынды ұстап,

қарым-қатысқа өз деңгейінде  түсе  білуі.  Бұл  жағдай  тұлғаның ерекше

педагогикалық, психологиялық ой-өрісін көрсетеді.

Дегенмен,  педагогикалық білім  беру  теориясына  сүйене  келе,  мектеп

тәжірибесінен  және шағын  жинақты  мектеп  мұғалімдерінің іс-әрекетінен

байқағанымыздай,  мұғалім әлі  де  болса  күннен  күнге  жаңарып  отырған  білім

беру міндеттерін шешуге дайын еместігін көрсетіп отыр. Сонымен қатар шағын

жинақты  мектептің оқыту  іс-тәжірибесіне  жүргізілген  талдау  соңғы  жылдары

оқушылардың көбі мектеп  бітірер алдында өткізілетін  бірыңғай ұлттық

тестілеуден  нәтижеге қол  жеткізетіндігіне  сенімсіздігі  мен  дайындықтың  өз

дәрежесінде  болмауынан  колледждерге,  техникалық мектептерге  көптеп  кетіп

жатуы, білімнің негізгі  сатысы мен  жоғары  сыныптарда  талап  етілетін  білімге

7

сай  болмай  отырғанын  байқатады.  Мұның тағы бір  себебі,  бейінді сынып

мұғалімінің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігінің жеткіліксіздігі, яғни олардың

пәндерді  оқытуды  тек  бағдарламалық материалдарды беру  деп  түсінуі, әр

пәннің мәнін ұқтырып,  оны өз  дәрежесінде  оқытудағы  мұғалімнің теориялық

және әдістемелік дайындығының төмендігі.

Шағын  жинақты  мектеп жағдайында  білім  беру  мәселесінің негізгі

мақсаттарын шешуде олқылықтар бар екені байқалды.

Осы  орайда  мұғалімдерді бейіндеп  даярлаудың технологиясы  мынадай

кезеңдерден тұрады:

- мұғалімді даярлау және мұғалім тұлғасының үлгілері;

- ғылыми және әдістемелік даярлығын кеңейту;

- оқытудың дидактикалық құралдарын әзірлеу (оқу құралдары, әдістемелік

нұсқаулар, т.б.);

- жоспарланатын  жұмысқа  мұғалім дайындығының деңгейін  объективті

көрсететін критерийлер мен көрсеткіштерді таңдау.

Мұғалімді  даярлау үлгісінің теориялық-әдіснамалық негіздерін  таңдау

кезінде  мұғалімді  бейінді  оқытуға даярлауда  тек  жоғары  деңгейдегі  маман

ретінде

ғана  емес,  сондай-ақ

білім

үдерісінің

вариативті  бағдарын;

оқушылардың бейіндік өзін-өзі анықтауын;  жоғары  сынып  оқушыларының

тиісті 

салада 

білімін 

жалғастыру

үшін

қажетті

қабілеттері 

мен

құзыреттіліктерін қалыптастыруды қамтамасыз етуі  тиіс.  Сондықтан  жүйелі

дайындық пәндік-білімдік  және әдістемелік  дайындықтың  (мақсаты,  жағдайы,

ұйымдастырушылық әрекеті мен нәтижені қоса алғанда)  бірлігі  мен өзара

байланысына құрылған құрылымдық-функционалдық  үлгілер,  деңгейлік  және

кезеңдік бағдарламалар негізінде іске асырылады (1-қосымша).

Мұғалімдердің  қиындық

көретін  мәселелерін  зерттеу  мен  талдау

барысында, оның басты  себебі  оқушылардың  өз  бетімен  жұмыс  істеу

дағдыларын қалыптастыру,  оқу үрдісінің ырғағын  айқындау  мен  есепке  алуға

байланысты  болды.  Бұл

қиындықтар  олардың

кәсіби  педагогикалық

даярлықтарының жетіспеуінде  жатыр.  Тірек  мектебі  (ресурстық орталық)

оқушыларының оқуға  деген қызығушылықтары  мен  ынтасын қалыптастыру

жұмысына мұғалімдерді даярлау деңгейі педагогикалық оқу орындарының оқу

құралдарында, оқыту процесінде жатыр деп ойлаймыз.

Мұғалімдерді кәсіби даярлау мәселесі көптеген ғалымдардың еңбектерінде

жан-жақты талданған. Мәселен,  мұғалімнің кәсіби  шеберлігін қалыптастыру

туралы  классикалық педагогика өкілдері  Я.А. Коменский,  И.Г. Песталоцци,

К.Д. Ушинский,  А.С. Макаренко және қазақ ағартушылары А. Құнанбаевтың,

Ы. Алтынсариннің,  Ш. Құдайбердиевтің, Ш.Уәлихановтың педагогикалық

мұраларында қарастырылған.  Сонымен қатар  Ж. Аймауытұлы,  М. Әуезов,  А.

Байтұрсынұлы, М. Дулатов,  Х. Досмұхамедұлы,  М. Жұмабаев,  Е. Омарұлы,  Т.

Шонанұлы  және қазақтың біртуар  зиялы  азаматтары  да  мұғалімдердің білімін

көтеруіне, әдістемелік дайындығына атсалысқаны белгілі.

8

Әр ғалым  педагогикалық зерттеу  барысында  тұлға қалыптастырудағы

педагогикалық практиканың мәніне  тоқтала  отырып, әртүрлі  анықтама  береді.

Мәселен, Б.А.Әлмұхамбетов өз  зерттеулерінде  біліктілікті  арттыру  жүйесінің

тарихы  мен  даму  болашағын еліміздің біліктілікті  арттыру  мәселесін шетелдік

тәжірибелермен  салыстыра  көрсеткен.  Біліктілікті  арттырудың

сапасын

арттыру, деңгейін көтеруге ықпал ететін жолдарды ұсынады [3].

Б.А. Тұрғынбаева  осы  саладағы ғылыми зерттеулерінде  шығармашылық

әлеует  адамды  кәсіби әрекеттің биігіне  шығаратын  сапа  деп  тұжырымдайды.

Ұстаздың акме жағдайға  жетуі оның  өз  бетінше  білім  алуына, өзін-өзі

тәрбиелеуіне, өзін-өзі  жетілдіруіне  және  осының бәрін  шығармашылықпен

қолдана алуына байланысты екендігін ғылыми негіздеген [4].

Білім

–

адамның  өзгеруін  басқаратын

процесс

болғандықтан,  ол

педагогикалық

мамандықтың

кәсіби 

біліктілік

қабілеттерін 

дамытуға

бағытталады.  Сондықтан  «адамды» өмір  сүру  барысында өзгеруге әлеуеті

жететін  ашық жүйе  деп қарастырғанымыз  жөн.  Ол  белгілі  бір  саладағы маман

болғандықтан,  «адамды» маман  тұрғысынан қарау  «біліктілік» ұғымына

шығарады.  Біліктілік – бұл  білімді  меңгерудегі,  тәжірибедегі  білімділікті,

құндылықты  бейнелейтін  жалпы қабілеттілік. Бүгінгі  күн – мұғалімнің

біліктілігін  арттыруды  жалпы қоғамдық мәселе  ретінде қарастыру қажеттігі

туған  кезең. Себебі  білімді  тереңдету,  молайту,  жетілдіру,  арттыру  жеке  басы

үшін ғана емес, қазіргі қоғамға қажет деп қабылдауымыз керек. Бұл мұғалімнің

өз қызметінде  табысқа  жетуін ғана  көздемейді,  оның аясын  одан әлдеқайда

кеңірек қарастырған жөн.

Мұғалім – бүгінгі оқушы – ертеңгі қоғамның, елдің тірегін өмірге

дайындаушы.  Мұғалім  мамандығының  құндылығы  да  осында  деп  түсінгеніміз

дұрыс.

«Ұстаз тумысынан өзіне айтылғанның бәрін жетік түсінген, көрген, естіген

және  аңғарған  нәрселерінің бәрін  жадында  сақтайтын,  олардың ешбірін

ұмытпайтын,  алғыр  да  зерек  ақыл  иесі, өте  шешен, өнер-білімге құштар,  аса

қанағатшыл,  жаны  таза  және әділ,  жұртқа  жақсылық жасап, үлгі  көрсететін,

қорқу мен жасқануды білмейтін батыл, ержүрек болуы керек» – деп, шығыстың

ұлы ойшылы Әбу Насыр Әл-Фараби ұстаз болмысын осылай айқындаған екен.

Біліктілікті  арттыру  курстары  арқылы  мұғалімдерді  оқытуда  оқытушы

жетекшілік,  бағыт  берушілік, ұйымдастырушылық, түзетушілік әрекеттерді

атқаруы керек. Оқытушының осындай әрекетіне білім алушы мұғалімнің өзі де

бойындағы  бар  білімін  көрсете байланыс  жасағанда ғана  сапалы  нәтижеге

жетуге болады деп ойлаймыз.

Шағын  жинақты  мектеп  мұғалімдерінің өз  білімдерін  жүйелі  көтеріп

отырулары – олардың шығармашылықпен  жұмыс  істеуіне  ықпал  ететін  негізгі

фактор.  Еліміздің білім  беру  саясатындағы  көкейтесті  мәселелердің бірі бұл

үлгідегі  мектеп мұғалімдері өз біліктіліктерін  жүйелі түрде арттырып  отыру

қажет.

9

Іс-тәжірибе  барысындағы қиындық мұғалімнің кәсіби-педагогикалық

қызметі  мен  даярлық деңгейіне қойылатын  талаптар  арасындағы  сәйкессіздік

салдарынан  туындайтыны  сөзсіз. Жас  мұғалімдер  оқушылардың  өздігінен

әрекет  ете  білу  дағдыларын

қалыптастыру,  оның  қарқынын  зерттеу,

оқушылардың  өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру  мәселелерінде,  сондай-ақ

оқушылардың пән  мазмұны  бойынша  білімді  меңгеруінен  емес,  сол  бойынша

жұмыс  істету әдістерінен қиындық көреді.  Сонымен  бірге  мұғалімдер  оқу

мақсаттарын қою,  міндеттерін  белгілеу  және оның нәтижесін  жоспарлау,

қиындықты  жеңу әдістерін  іздестіру бойынша  да қиындықтар  көретіндігі

байқалады.

Мұғалімдердің

көпшілігі

оқушылардың

оқу

әрекетін

ұйымдастыруда олардың даму деңгейлеріне жете мән бермейді, мысалы, белгілі

бір  тапсырманы  орындатуда әр  сынып  оқушыларына бірдей әдіс қолданады.

Мұндай  жағдайлар  болашақ

мұғалімді  кәсіби  даярлаудағы

мәселемен

байланысты деп ойлаймыз.

Ұлттық білім  берудің негізгі  бағыты – адамды қоғамның ең негізгі

құндылығы  ретінде  танып,  оның рухани  баюына,  саяси  көзқарасы  мен

шығармашылық белсенділігінің, кәсіби  іскерлігінің  қалыптасуына  толық

мүмкіндік  беру,  жағдай  жасау.  Сондықтан  жас  маманның бойында үш  түрлі

біліктілік қалыптасуы қажет:

а) пәндік  біліктілік. Пән  бойынша  алған  теориялық білімі  мен  іскерлігі

жатады. Теориялық білім пән арқылы беріледі;

ә) педагогтік  біліктілік. Педагогиканың негізін, ұстанымдарын, әдіс-

тәсілдерін, сабақты ұйымдастырудың негізгі нысандарын білуі тиіс;

б) технологиялық біліктілік. Білім  берудің сапасын  көтеру, өз  бетімен

іздену қабілетін қалыптастыру.

Білімді  де  білікті  маман  даярлаудың мақсаты – маманның бойында  іргелі

де  жүйелі  білім,  кәсіби  іскерлік  пен  дағды,  шығармашылық белсенділік  пен

еркіндік,  мәдени  ойлай  білу қабілеттерін қалыптастыру  болса,  ал  шағын

жинақты  мектеп  жағдайында  білім  берудің жаңа  жүйесі  нені  оқыту  (білім

мазмұны), қандай  жүйеде  оқыту  (құрылымы), қалай  оқыту  (педагогикалық

технология) мәселелерін шешуге бағытталған.

Шағын жинақты мектеп мұғалімі өз қызметін тиісті дәрежеде атқара алуы

оның біліктілігіне  байланысты.  Атап  айтқанда:  гностикалық, педагогтік,

қоғамдық-экономикалық, коммуникативтік.

Еліміздің бүгіні  мен  ертеңі – өскелең  ұрпақ еншісінде.  Ал  осы ұрпақты

бүгінгі  таңда  жан-жақты,  терең білімді,  интеллектуалдық деңгейі  жоғары,

өздігінен ізденуге қабілетті етіп қалыптастырудың бірден-бір жолы – оқушыны

шығармашылыққа  жетелеу.  Бұл  мұғалімнен  терең біліктілікті қажет  етеді.

Себебі шығармашыл ұстаз ғана шығармашыл тұлғаны қалыптастыра алады.

Бүгінгі  шағын  жинақты  мектепке қоғамның  қарқынды  дамуына  ілесе

алатын,  заман  талабына  сай  ойлайтын, ғылыми-әдістемелік  білімі  жеткілікті,

педагогика  мен  психологияны  терең меңгерген  ізденімпаз  мұғалім қажет.  Бұл

мұғалімнің кәсіби шеберлігінен көрінеді. Басқаша айтқанда, білім беру процесі

10

мұғалімнің дайындық деңгейі  мен  мамандық сапасына үлкен  талап қояды.  Ол

мұғалімнің 

өзін-өзі 

дамуына,

өзіндік 

білім 

алуына 

және

өздігінен

шығармашылық түрде қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі  уақытта  мұғалім  білім  беру  жүйесіндегі кез  келген өзгерістегі

педагогикалық  үдерістің негізгі  субъектісіне  айналып  отыр.  Сондықтан

мұғалімдерді  жаңа  заманға  бейім  болуға  жағдай  жасайтындай,  мүмкіндік

туғызатындай  кәсіби  білімдерін  көтеру  және қайта  даярлау  курстарының

мазмұнын өзгертіп,  жасақтау қажеттілігі  туындауы  заңдылық. Яғни  тірек

мектебі  (ресурстық орталық) мұғалімдері өзін-өзі  дамытуына  және өздігінен

білім  алуына  мүмкіндік  алады.  Мұғалімдердің жоғарыдағы  сапаларға  жетуі

үшін төмендегідей міндеттерді белгілеуге болады:

1. Шығармашылықпен еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызу.

2. Заман  талабы, қоғам  сұранысына, қажеттігіне  сәйкес әлемдегі  және

отандық озат іс-тәжірибелер,  жаңа  технологиялар,  инновациялық  әдістермен

ұдайы қаруландырып отыру.

3. Шығармашылық ізденісі  мен  еңбегіне  толық еркіндік  бере  отырып,

оқытуды ізгілендіру мақсатындағы талап, тілектерінің орындалуына, өзіндік іс-

тәжірибесін таратуға мүмкіндік туғызу.

4. Мұғалімнің зерттеушілік  мәдениетінің  қалыптасуы  мен  дамуы үшін

қажетті бағыт-бағдар беру.

5. Кәсіптік  шеберлігін  арттырып  отыруға  бағытталған  түрлі  іс-шаралар

өткізіп тұру.

6. 

Тірек 

мектебі 

(ресурстық

орталық)

мұғалімінің 

қоғамдағы

белсенділігінің артуы үшін  кәсіптік  мәртебесі  мен әлеуметтік  беделіне үнемі

көңіл бөлу.

Жоғарыда айтылғандарды талдау барысында:

-

қазіргі қоғам  сұранысының талаптарына  сай тірек  мектебі  (ресурстық

орталық) мұғалімінің кәсіби-дидактикалық  құзыреттілікті  меңгеру қажеттілігі,

сондай-ақ оны  педагогикалық жоғары  оқу  орындарында қалыптастырудың

ғылыми түрде негізделуінің жеткіліксіздігі;

- шағын  жинақты  мектеп мұғалімінің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін

қалыптастырудың  қажеттілігі  мен  оны  жоғары  оқу  орнында  жүзеге  асыру

әдістемесінің болмауы;

- шағын  жинақты  мектеп мұғалімін  дайындаудың  қазіргі  жағдайы  мен

педагогикалық

жоғары  оқу  орындарында  болашақ

мұғалімнің

кәсіби-

дидактикалық 

құзыреттілігін

қалыптастыру 

мүмкіндіктерінің

толық

пайдаланылмауы арасында сәйкессіздіктер бар екендігі анықталды.

Міне,  осы  орайда  шағын  жинақты  мектеп  мұғалімі  тек өз  бейініне  және

мамандығына сәйкес келетін жоғары деңгейдегі маман болып қана қоймай, оқу

процесінің көпнұсқалылығын  және  тұлғалық бағдарлануын  (жеке  білім  беру

траекториясын  жобалау),  интерактивтік,  іс-әрекеттік  компоненттерді  енгізу

арқылы  оқу  процесінің практикалық бағыттылығын  (жобалау,  зерттеу  және

коммуникативтік әдістерді  меңгеру),  бейінді өзін-өзі  анықтаудың аяқталуын

11

және  білім  алуды әрі қарай  жалғастыруы үшін қажетті қабілеттер  мен

құзырлылықтарды қамтамасыз етуі тиіс.

Қазіргі  заманғы  білім  беру  жүйесі  мұғалімдердің кәсіби  шеберлігі

мәселесін  күрделендіріп  отыр. Өйткені  дәл қазіргі  таңда  оқушылардың жалпы

және 

рухани 

мәдениетін 

мұғалім 

анықтайды. 

Көптеген 

еңбектерде

педагогикалық шеберлікке берілетін анықтама бойынша мұғалім өз тарапынан

балаларды  сүюге,  тәрбиелеу  және  білім  беруін  барлық уақытта  жоғары

деңгейде жаңалап отыруға тиіс.

Педагог – өз  ісінің шебері.  Бұл  дегеніміз – жоғары  мәдениетті, өз  пәнін

терең білетін, өзіне  тиісті ғылым және  мәдениет  салаларымен жақсы  таныс,

психологиялық мәселелерін  тәжірибелік  түрде  талдай  білетін,  тәрбиелеу  мен

білім  беру әдістемесін  терең меңгерген  маман. Осылайша, педагогикалық

шеберліктің маңыздылығын  кәсіби әрекеттерді ұйымдастырудың жоғары

деңгейін қамтамасыз етуші жекелік қасиеттердің жиынтығы деп көрсетеді. Бұл

қасиеттерге  оқытушы

әрекетінің

гуманистік  бағытталуы,  кәсіби  білімі,

педагогикалық ерекшеліктері және педагогикалық техникасы жатады.

Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі – маманның соңғы қол  жеткізетін

дайындық деңгейі.  Ол өмірлік  тәжірибелер  негізінде қалыптасып  жүзеге

асырылатын үрдіс.

Шағын жинақты мектеп мұғалімдерін дайындауда, ең алдымен, қойылатын

талап – мектеп  бітірушінің мамандық түріне қызығушылығының, ынта-

ықыласының болуы.  Бұл әрі  шарт  ретінде қарастырылуы  тиіс.  Себебі,  жоғары

оқу  орындарын  бітірген  болашақ педагогтер өз  мамандығы  бойынша қызмет

етпей, басқа  салаға  ауысуы  көптеп  орын  алады.  Сол  себепті  де  мектеп

қабырғасынан  бастап педагогикалық  қызметке  кәсіптік  бағдар  жұмыстарының

жүргізілуі,  кәсіптік  жарамдылықты, үйлесімділікті  анықтауға  бағдарланған

жұмыстардың ұйымдастырылуы үлкен мәселе.

Мұғалімнің

кәсіби  білімі  мен  біліктілігі  жоғары  деңгейде  болып,

оқушылардың

тұлғалық 

қасиеттерін 

дамыту 

мәселелерін 

шешуге

шығармашылық  қабілеттері  болуға  тиіс.

Мұғалімнің

кәсіби  даярлығын

жетілдіруде екі негізгі міндетті орындау қажет:

жүктеу/скачать 0,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: