89
Е. Ауғали
l (ä)l (KT.Ш.4,22,22,23,KT.G.13) – li il(KT.34
рет,T.5 рет)→ел,
мемлекет
aglBl (ä)lbilgä (KT.Ш.11) – aglibli ilbilgä
(BK.Ш.10)→
адам аты
tl (ä)lt- (T.32.KT.Ш.23,23) – tli ilt-(BK.Ш.19)
→ ерт-
trsl (ä)lsirat-(KT.Ш.15) – trsli ilsirat-(KT.Ш.18)
→ елсірет-
rbtl (ä) ltäbär (KT.С. 3, KT.K-D) – rbtli iltäbär
(BK.Ш.10)→шен аты
gll(ä)llig (KT.Ш.29) – glli illig (KT.Ш.9, 15,
18) → адам аты
rutr (ä)rtür- (KT.С-Ш) – rutri irtür-(KT.Ш.40)
→ еткіз-
t (ä)t-(KT.Ш.10) – ti it-(KT.Ш.16,17,18 O.3,4,3
,4,10,12,18,13,19,20,2)→ет-
id(ä)di(T.21) – idi irkin(KT.O.4,Ш.3;T.11,21.4
7,60)→мүлде
iK (ä)ki(T.18) – ugKiik-ägü(KT.С.3) →екі
Және де мысал алынғандар (Ercılasun A.,
2017: 647-735.Tekin T., 2016: 217-292.User H.Ş.,
2010: 517-538).
Жоғарыда аталған сөздер біз мысалға алған екі
ескерткіш мәтінінде өзара алмасып, қолданылып
жатады, сондай-ақ бір мәтіндеде екі түрлі жазыла
береді. Бұндай алмасу
немесе қайталау ішінара
сөздерде бір сыңары басым екендігін көрсетеді,
мысалы, srtli
ilteriš,
ti
it-
сияқты сөздерде
i
да
-
уыстымен жазуға бейім. Сандық характерден
қарағанда, бұл екі дауысты дыбыстың алмасуын
«жаңсақтық» деп түсіндіруге келмейтін сияқты.
3. Сөз басындағы бірінші буындағы дауыс
-
сыздардан кейінгі дауысты дыбыс a/p(ä/ i)
3.1 Сөз басындағы бірінші буындағы дауыс
-
сыздардан кейінгі дауысты ä-нің орфографиясы
Морфологиялық түрленуге түспеген сөздің
бірінші буынындағы
дауыссыздардан кейінгі
a(
ä
) екі ескертіш мәтінінде де кездеседі,
орфографиялық ережеге сәйкес a(
ä
) жазылмай
-
ды. Мысалы:
zdb bdz – bädiz (KT.О.12,С.13.Б-Ш.)→безеу,
өрнек
qdb bdk – bädük(O.6)→үлкен
gb bg – bäg (KT.Ш.3,6,7,7,19,20,30;Ш.1,1,10,
11,11;T.36,42,43; С.11)→бек, би
nb bn – bän (T.1, 5, 7, 11, 15, 17, 30, 32, 37, 37,
47, 50, 55, 58, 58, 59, 59; T.10; T.21)→мен
ugyb bŋgü – bäŋgü (KT.О.8, 11, 11, 12, 13) →
мәңгі
Klyb bŋlg – bäŋlig (T.44)→мәңгілік
rKCrb brčkr – bärčiker (KT.С.12) →Парсылық
urb brü – bärü(T.46) →арт, кейін
CK kč – käč- (KT.О.4.Ш.37,39;T.25) →(суды)
кеш-
zsgCK kčgsz – käčigsiz (T.35) →кешірусіз
glmdK kdmlg – kädimlig (KT.О.33) →кежімді,
киімді
lK kl – käl- (KT.С.11, 11, 7, 12, 12, 12, 12, 13,
13; KT.О.4, 23, 23, 28, 31, 37; T.8, 15, 16, 17, 29,
33, 34, 40, 43, 46, 43, 32, 22, 22, 32, 14)→кел-
ylK klŋ – käliŋ (KT.С.9) →келін
uOK utn K kntü / kntü–käntü (KT.О.23,С.4)
→өз
srKyK kŋrs – käŋäräs (Tes.K4) sryK kŋrs–
käŋäräs (KT.О.39) →Соғда
жерінің жер аты
NBRT uyKkŋü trbn – käŋü tärbän (BK.Ш.17-
18)/NmRT uyK kŋü trmn – käŋü tärmän (KT.D21)
→Соғдаларға жақын бір жердің аты
LUB KgrK krgk bol- – kärgäk bol- (KT.Ш.4,
30, С.10)→қаза бол-
nm mn – män (KT.О.11,11,Ш.27) →мен
annä – nä (KT.Ш.9; T.14, 32, 39, 57)→не
Kn nk–näk (säŋün) (KT.С.12) →адам аты
aKn nkä – näkä (T.39,39) →неге
yn nŋ – näŋ (KT.О.8, 11, 11, Ш.26; T.20, 21,
29, 56) →еш,
ештеңе
zms smz – sämiz(T.5,6) →семіз
ns sn – sän(T.10) →сен
nuys sŋün – säŋün (KT.С.12, 12, 13, D.32; T.9)
→әскери қол басы
gt: tg–täg (KT.Ш.5,5,12,12,31;С.10,10; T.8,12)
→-дай/-дей,
сияқты
gt: tg–täg- (T.11,11,11,35,39,39,18,47; KT.Ш.
32,32,33,33,34,36,36,40,40; С.23,4,5,6,8,5) →ти-,
жет-
igt: tgi–tägi (KT.О. 3, 3, 4, 4, 4, 6, 12; D. 2, 2, 8,
8, 17, 17, 17, 21, 39; T.45) →дейін
argttgrä – tägrä (T.8)→төңірек
rugttgür – tägür- (T.47,18)→жеткіз-
nlttln – tälin- (KT.Ш.22)→тілін-
rmttmr – tämir (qapïγ) (KT.О.4. Ш. 2, 8, 17, 39;
T.45, 46 )→темір (қақпа)
iryt: tŋri–täŋri (KT.О.1,9; Ш.1, 11, 12, 15, 22,
25, 25, 25, 29, 10; KT.С. 3, 4, 10; T.2, 3, 6, 16, 38,
40)→тәңір,тәңрі; құтты; қымбатты
rt: tr – t(ä)r (T.52 )→тер
abt: tbä – tävä (T.48)→түйе
glbt: tblg – tävlig (KT.Ш.6) →айлакер,
алдаушы
zt: tz – täz- (T.38,43;KT.Ш.34,37) →қаш-
Kizt: tzik – täzik (T.45) →Тәжік
lj: yl – yäl- (T.26,27) →жел-
amlj: ylmä – yälmä (T.34,52) →шабарман
amj: ymä – yämä (KT.О. 10; D. 3, 3, 3, 5, 19; С.
9; T. 16, 22, 22, 22, 22, 27, 27, 44, 50, 50, 52, 55, 55,
56, 56, 60, 60, 60) →және
nj: yn – yän (T.11,11) →жан, маң
tj: yt – yät- (T.25) →жет-