Түпнұсқада келесі атауда жарияланған Reviews of National Policies for Education

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 137
Солтүстік Қазақстан 
77.3
80.1
81.6
83.0
80.6
Оңтүстік Қазақстан
88.7
91.7
92.4
93.2
92.2
Астана қ.
93.7
89.7
89.2
89.9
0.0
Алматы қ.
88.7
93.6
93.0
93.6
0.0
Мемлекеттік ұйымдар
82.1
82.1
98.7
99.0
0.0
НЗМ
0.0
0.0
0.0
98.3
0.0
Қазақстан
83.3
85.2
85.9
87.0
84.8
Дереккөз: ҚР БҒМ, 2011. ЭЫДҰ әзірлеген шолу үшін деректер ҚР БҒМ-мен тексерілген және жаңартылған.
Үкімет  2020  жылға  қарай  магистр  дәрежесі  бар  мұғалімдердің  үлесін  20%-дан  кем
емеске  дейін  көбейту  туралы  мақсат  қойды  (ҚР  БҒМ,  2010b),  бірақ  өкінішке  орай,  бұл 
мақсат  тек  мамандандырылған  (бейіндік)  мектептерге  ғана  қатысты.  Барлық 
мұғалімдердің  білім  деңгейі  (яғни,  барлық  аймақтарда,  мектептердің  түрлерінде,  қалалық 
және  ауылдық  мектептерде),  әсіресе,  қазіргі  таңда  анағұрлым  аз  дайындалған  мұғалімдер 
туралы  сұрақтың  бұрынғыдай  саясаттың  басты  назарында  қалуы  қажет.  Осыған 
байланысты  Қазақстанға  жалпы  білім  беретін  орта  мектептердің  барлық  сыныптарында 
жоғары  білімі  жоқ  мұғалімдердің  үлесін  қисынды  мерзімде  төмендету  бойынша  нақты 
мақсаттарды  қоюды  сарапшылар  тобы  ұсынады.  Бұл  мақсатқа  жету  бірнеше  бағыттар
бойынша  келісілген  күш  салуды,  оның  ішінде,  жоғары  деңгейлі  білімді  мұғалімдердің
жеткіліксіздігін  сезінетін  ауылдық  мектептер  мен  аймақтарға  оларды  тартуға
мұғалімдерді  сертификаттау  мен  қосымша  ынталандыру  жасау  үшін  минималды
талаптардың  санына  жоғары  білімді  қосуды  талап  етеді.  ЭЫДҰ  барлық  мемлекеттерінде
жоғары  білім  мұғалімдік  жұмысқа  жіберілу  үшін  бастауышта  да,  орта  мектепте  де 
минималды 
талап 
болып 
табылатынын 
атап 
өту 
керек.
Ауылдық  жерлердегі  жоғары  білімді  мұғалімдердің  анағұрлым  төмен  үлесі
мектептердің  арасындағы  білікті  мұғалімдердің  теңсіз  бөлінуінің  алғашқы  белгісі  болып
табылады.  Кәсіптік  санат
2
  деңгейі  бойынша  барлық  мемлекетте  мұғалімдердің  білім 
деңгейі  туралы  деректерге  қарағанда,  мұғалімдердің  теңсіз  бөлінуі  туралы  анағұрлым 
көрнекілігін  растайды  (4.7  Кестені  қараңыз).  Орта  есеппен,  мемлекеттің  барлық
аймақтарында  жоғары  білікті  санаты  бар  мұғалімдердің  үлесі  ауылдық  жерлерге 
қарағанда,  қалада  екі-үш  есе  көп,  ал,  сол  мерзімде  көптеген  аймақтардағы  ауылдық
жерлерде  санатсыз  мұғалімдердің  пайызы  қалаға  қарағанда,  екі  есеге  жуық  көп.  Бұл
теңгерімсіздік  маңызды  проблеманың  теңсіздігіне  сілтейді,  яғни,  жоғары  біліктілік 
деңгейін  барлығынан  көп  қажет  ететін  оқушылар,  ең  алдымен,  ондай  мұғалімдерде 
оқымайтын  болады.  Мұғалімдер  санатының  толық  сипаттамасы  біліктілік  талаптары  мен
лицензиялау қағидалары туралы бөлімде қамтылған.
Кесте 4.7 Қалалардағы және ауылдық жерлердегі әр санаттағы мұғалімдер үлесі
Обл
ыс
Қала
Ауылдық жерлер
Жоғары
1-ші
2-ші
Санатсыз Жоғары
1-ші
2-ші
Санатсыз
Ақмола
24.1
32.0
26.6
17.3
8.8
28.8
33.6
28.9
Ақтөбе
18.5
28.1
33.0
20.4
8.0
25.6
31.6
34.8
Алматы
21.0
33.1
24.1
21.8
12.9
32.7
28.1
26.3
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
138 - 
МАЗМҰНЫ
Атырау
16.7
43.4
22.0
17.9
9.5
36.4
29.4
24.6
Шығыс Қазақстан
24.2
30.3
27.2
18.3
9.6
34.2
30.1
26.1
Жамбыл
25.6
25.9
23.9
24.5
15.8
26.0
31.1
27.1
Батыс Қазақстан
15.7
36.3
29.7
18.3
7.4
35.6
31.3
25.7
Қарағанды
21.6
30.8
28.1
19.5
11.9
36.1
27.5
24.6
Қостанай
23.6
29.5
25.6
21.2
9.5
26.6
30.5
33.3
Қызылорда
5.9
35.6
31.1
27.5
2.0
33.1
34.0
30.9
Маңғыстау
12.6
28.8
30.0
28.6
6.6
31.5
29.8
32.1
Павлодар
32.4
30.4
22.6
14.6
11.2
31.2
28.8
28.8
Солтүстік Қазақстан 
29.1
31.5
22.4
17.0
10.5
32.0
29.7
27.9
Оңтүстік Қазақстан
21.2
26.6
29.9
22.4
11.3
31.1
34.9
22.6
Астана қ.
28.9
26.0
25.9
19.3
-
-
-
-
Алматы қ.
28.8
25.1
26.6
19.5
-
-
-
-
Қазақстан
22.6
29.6
27.2
20.6
10.4
31.4
31.3
26.9
Дереккөз: ҚР БҒМ, 2011.
Мұғалімдердің жетіспеушілігі 
Мұғалімдердің  теңсіз  бөлінуі  проблемасы  Қазақстандағы  кейбір  мұғалімдердің
жетіспеуінің  байқалуымен  тығыз  байланысты.  Қазақстан  Республикасы  Білім  және
ғылым  министрлігінің  деректері  бойынша  2010-2011  оқу  жылының  басына  орта  мектеп
мұғалімінің  1  362  бос  орындары  болды.  Осы  мерзімде  бұл  мұғалімдердің  жетіспеуінің 
жалпы  деңгейі  едәуір  төмен  (жүйедегі  жалпы  мұғалімдер  санынан  0,5%),  осы  сұрақ
ауылдық  жерде  (970  бос  орындар)  және  математика  мен  қазақ  тілінде  оқытатын
мектептердегі  орыс  тілінің  мұғалімдеріне  қатысты  едәуір  өткір  болып  отыр  (4.8  Кестені
қараңыз).  Егер  қалалық  мектептер  жоғары  оқу  орындарының  бітірушілері  қатарынан  жас
мамандарды  тартумен  үлкен  қиындықтарды  сезінбейді,  ал,  ауылдық  мектептер  бар 
мұғалімдерді (үштен бірінің санаты жоқ) бір ставкадан жоғары жүктеуге мәжбүрлі.
Кесте 4.8 2010-2011 оқу жылының басына мемлекеттік жалпы білім беретін орта мектептердегі 
бос педагогикалық қызметтер
Пән
Бос орындар 
саны
Жалпы бос 
орындар санынан 
пайызы
Математика
227
16.7
Қазақ мектептеріндегі орыс тілі
136
10.0
Физика
117
8.6
Химиялық ғылымдар
114
8.4
Ағылшын тілі
99
7.3
Бастауыш мектеп
83
6.1
Дене шынықтыру
79
5.8
Музыка
73
5.4
Психология
67
4.9
138
 - 4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ 
          БАСҚАРУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 139
Орыс мектептеріндегі орыс тілі мен әдебиеті
59
4.3
Тарих
42
3.1
Орыс мектептеріндегі қазақ тілі
36
2.6
Технология
35
2.6
Басқа
35
2.6
Биология
31
2.3
Өмір тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және бастапқы әскери 
дайындық негіздері 
26
1.9
География
23
1.7
Бейнелеу өнері және сызу
23
1.7
Информатика
16
1.2
Еңбектер
16
1.2
Қазақ мектептеріндегі қазақ тілі мен әдебиеті
12
0.9
Француз тілі
7
0.5
Экология
3
0.2
Валеология
2
0.1
Неміс тілі
1
0.1
Барлығы
1 362
100
Дереккөз: ҚР БҒМ, 2011
Қазақстан  ауылдық  аудандарға  мұғалімдерді  тарту  үшін  айтарлықтай  күш  салуда.
Мысалы,  ауылдық  жерлерге  жұмысқа  баруға  келіскен  мұғалімдерге  көші-қон  үшін
жәрдемақыны,  тегін  баспананы  және  жеңілдікпен  несиені  қамтитын  әлеуметтік  пакеттер
ұсынады.  Қазақстан  Республикасы  Білім  және  ғылым  министрлігінің  деректері  бойынша
2009  жылдан  2012  жылға  дейінгі  аралықта  осы  әлеуметтік  пакеттер  ЖОО-ның  18  164
бітірушісін  тартты.  Сарапшылар  қала  маңы  аймағында  жақында  салынған  мектепке
барды,  ондағы  мұғалімдердің  басым  көпшілігі  осы  бағдарламаны  пайдаланған  жас 
мамандар  болды.  Сұралған  осы  мектептің  мұғалімдері  қалалық  мектептің  біреуінде  емес,
дәл  мектепте  жұмыс  істеуге  шешім  қабылдауда  сол  әлеуметтік  пакеттердің  маңызды 
фактор  болғанын  растады.  Бірақ  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  №  1400
Қаулысының  ережелеріне  сәйкес  сыныптарда  15-тен  аз  оқушысы  бар  (ауылдық 
жерлердегі  жиі  құбылыс)  мұғалімдер  кейбір  жалпы  үстемақы  түрлерінен  мысалы,  дәптер
тексеруге  немесе  сынып  жетекшілігіне  (төменде  мұғалімдердің  айлық  жалақылары 
туралы  бөлімнен  қараңыз)  тек  50%  алуға  құқылы  екенін  атап  өту  қажет.
Дегенмен,  біліктілік  деңгейі  жоғары  мұғалімдердің  теңсіз  бөліну  проблемасы
қалалық  және  ауылдық  жерлердің  арасындағы  айырмашылықпен  шектелмейді.  Алдында
аталып  өткендей,  мемлекеттің  кейбір  облыстарында  жоғары  білікті  мұғалімдерді  бөлуде
маңызды  айырмашылықтар  байқалады.  Мектептерге  бару  барысында  сарапшылар, 
сондай-ақ,  дарынды  балаларға  арналған  мектептер  мен  жай  мектептер  арасындағы 
жоғары  білікті  мұғалімдердің  үлесіне  қатысты  айтарлықтай  айырмашылықты  байқады.
Білім  беру  жүйесіндегі  мұғалімдердің  жетіспеуі  және  жекелей  алғанда,  жоғары
білікті  мұғалімдердің  теңсіз  бөлінуі  тек  Қазақстанға  ғана  проблема  болып  табылмайды
(ЭЫДҰ,  2012b).  Дегенмен,  бұл  өте  проблемалы,  өйткені,  жоғары  және  төмен  үлгерімді 
оқушылардың  арасындағы  айырмашылықты  қысқарту  туралы  (2  Тарауда  талданғандай,
Қазақстанның бірінші кезектегі міндеті), сонымен қатар, тұтастай алғанда, білім беру жүйесінің
тиімділігін арттыру туралы сұрақ тұрғанда тиімді мұғалімдер өте маңызды. Финляндия, Канада
және  Корея  сияқты  оқушылары  жоғары  жетістікті  мемлекеттердің  тәжірибесі  теңсіздік  пен 
оқушылардың  жоғары  жетістіктерін  бір  мезгілде  қамтамасыз  ететін  жақсы  мысал  бола  алады.
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
140 - 
МАЗМҰНЫ
Мысалы,  Кореяда  барлық  оқушыларды  сапалы  білім  берумен  қамтамасыз  ету  кейде  оған
бәрінен  көп  қажеттілігі  бар  оқушыларды  жақсы  мұғалімдердің  оқытқаны  есебінен  қол 
жеткізіледі.  Шын  мәнінде,  анағұрлым  табысты  отбасынан  шыққан  оқушылардың
математикадан  жоғары  санатты  мұғалімдерде  білім  алуына  қарағанда,  әлеуметтік-
экономикалық  мәртебесі  төмен  отбасынан  шыққан  оқушылардың  білім  алу  ықтималдығы 
жоғары. Жоғары білікті мұғалімдер аса қажет мектептерде оларды тарту және ұстап қалу үшін
ынталандыру  қосымша  айлық  жалақыны,  оқушылар  саны  шағын  сыныптарда  және  төмендеу
оқытушылық жүктемемен жұмыс істеуді қамтиды (ЭЫДҰ, 2012b).
Тиімді  мұғалімдерді  барлығынан  қажетілігі  көп  жерлерге  тарту  үшін  сарапшылар
Қазақстанның  өкіметіне  табысты  емес  мектептердің  қажеттіліктеріне  сәйкес  келтірілген
педагогикалық  білім  беру  бағдарламаларын  қосып,  ондай  мектептерде  еңбек  жағдайын
жақсартуды және ол мектептерге мұғалімдерді тарту мен ұстап қалу үшін жеткілікті қаржылық
ынталандырумен  қамтамасыз  етуді,  түрлі  деңгейдегі  мақсатты  бағдарланған  саясатты  әзірлеуді
ұсынады.  Зерттеулер  қаржылық  ынталандырудың  тиімді  болып  табылмайтындығын  көрсетіп 
отыр,  өйткені,  ол  күрделі  жағдайда  жұмыс  істеуге  бару  арқылы  мұғалімнің  жасаған  таңдауын 
тану болады (Клотфелтер және т.б., 2006).
Жоғары білікті педагогтарды тарту, дамыту және ұстап қалу 
Табысты  білім  беру  жүйелерінде  маңызды  қор  педагогтарды  тартуға,  оқытуға,
дамытуға  және  қолдауға  салынады  (Дарлинг-Хэммонд,  Либерман,  2012;  Харгривс  және 
Фуллан, 2012; ОЭСР, 2005, 2010, 2011; Шлайхер, 2011, 2012).
Мұғалім  мамандығының  мәртебесі  білім  беру  жүйесіне  үздік  кадрларды  тарту
қабілетіне  ықпал  етеді.  Қазақстан  Республикасында  білім  беру  жүйесіндегі  мұғалімдердің
шағын  саны  олардың  әріптестеріне  және  тұтастай  алғанда  жұртшылықтың  арасында 
жоғары  әлеуметтік  мәртебесі  бар.  Сарапшылар  көбінде  дарынды  балаларға  арналған 
мектептердегі  осындай  мұғалімдермен  кездесе  алды.  Бұл  мұғалімдер  жетістіктері  үшін
қоғамдық  мойындауға  ие,  олар  маңызды  материалдық  сыйақы  алады,  олар  өте  танымал
және  сыйлы.  Бірақ,  осы  шағын  көлемді  мұғалімдер  алған  мойындау  ашық  және  тегіс
қамти  алатын  критерийлерге  (осы  мектептердің  мұғалімдерімен  сұхбаттасуда  мұнда 
негізгі  немесе  бірегей  критерий  ҰБТ  бойынша  жоғары  балл  алған  және  /немесе
олимпиадада  жеңген  балаларды  осы  мұғалімдердің  оқытқан  үлесі  болып  табылатындығы
анық  болды)  негізделмеген  және  тұтастай  алғанда,  мамандықтың  жоғары  мәртебесі 
туралы айтпайды.
Мұғалім  мамандығының  мәртебесі  -  бұл  күрделі  ұғым,  мақсаты  мұғалімнің
мәртебесін  көтеру  мен  жақсы  кадрларды  тарту  болып  табылатын  саясат  төменде 
келтірілген,  бірнеше  салалардың  қарым-қатынасына  бағытталуы  керек  (Ингерсолл  және
Перда,  2007;  сондай-ақ,  1966  жылы  қабылданған  мұғалімнің  мәртебесі  туралы  ЮНЕСКО-
МОТ Ұсынымдарын қараңыз): 
  Ÿ 
Жұмысқа  кіру  үшін  мұғалімдердің  бастапқы  дайындығы,  біліктілік  талаптары
    және  лицензиялау  қағидалары  (мысалы,  мұғалімдердің  құзіреттілігі  және  стандарттар, 
   сертификаттау, жұмысқа кіру үшін емтихандар және т.б.);
  Ÿ 
Лауазымға кіріспе және жаңа мұғалімдер үшін тәлімгерлік бағдарламалары;
  Ÿ 
Кәсіптік дамуға көмек, мүмкіндіктер мен қатысу;
  Ÿ 
Кәсіптік дербестік және шешімдер қабылдаудағы үлесі;
  Ÿ 
Айлық  жалақыларының  деңгейі  (мысалы,  бастапқы  жалақы,  максималды  жалақы,
   зейнеткерлік қамтамасыз ету);
  Ÿ 
Мәртебе және кәсіптік әлеуметтік жағдай.
Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  20112020  жылдарған  арналған 
мемлекеттік  бағдарламасында  (ББДМБ)  мемлекеттегі  мұғалім  мамандығының  мәртебесін
140
 - 4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ 
          БАСҚАРУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
МАЗМҰНЫ
 - 141
және  беделін  арттырудың  маңыздылығын  және  үлкен  қажеттілігін  атайды.  Бұл  мәселе
ББДМБ-ның  екінші  мақсаты  ретінде  бекітілген.  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді 
дамытудың  мемлекеттік  бағдарламасы  мұғалімдердің  мәртебесін,  ең  бастысы,  жоғары
білікті  педагогикалық  кадрларды  дайындау  арқылы,  еңбек  ақысын  көтеру  және  қоғамда
мұғалімнің  оң  бейнесін  қалыптасыру  жолымен  көтеруге  бағытталған.  Дегенмен,
мамандық  мәртебесін  жақсарту  бойынша  қойылған  мақсаттарға  қол  жеткізуді  бағалаудың 
нақты  белгіленген  бірегей  көрсеткіші  жоғары  және  бірінші  санаты  бар  жоғары  білікті 
педагогикалық  қызметкерлердің  үлесі  болып  табылады  (2010  ж.  42%,  2015  ж.  47%;  2020
ж.  52%).  Сарапшылар  Қазақстанға  мұғалім  мамандығының  мәртебесіне  әсер  ететін
факторларды  кеңінен  қарастыруды  және  жоғарыда  келтірілген  тізімнің  негізінде  маңызды
көрсеткіштерді анықтау мен мониторингтау үшін стратегия әзірлеуді ұсынады.
Ары  қарай  осы  бөлімде  мемлекеттегі  орта  білім  беру  жүйесінде  мамандықтың 
мәртебесіне  әсер  ететін  және  тиімді  мұғалімдерді  тарту,  дамыту  және  ұстап  қалу  қабілеті 
көрсетілген  әр  маңызды  сала  бойынша  Қазақстан  Республикасындағы  ағымдық
жағдайдың  шолуы  ұсынылған.  Сонымен  қатар,  мұғалімдерге  қатысты  саясаттың  болашақ 
реформаларын әзірлеуде ескеретін халықаралық жетекші тәжірибе сипатталады.
Жұмысқа  кіру  үшін  мұғалімдердің  бастапқы  дайындығы,  біліктілік  талаптары  және  
мұғалімдерді аттестаттау қағидалары 
Бастапқы дайындық 
Қазақстанда  мектепке  дейінгі  немесе  бастауыш  сыныптарда  (4-ші  сыныпқа  дейін)
оқыту  үшін  минималды  талап  техникалық  және  ортадан  кейінгі  кәсіптік  білім  беру
(колледж)  деңгейінде  алынған  педагогикалық  біліктіліктің  бар  болуы  болып  табылады. 
Жалпы  білім  беретін  орта  мектептің  (5-ден  11-ші  сыныпқа  дейін)  орта  немесе  жоғары 
буынын  оқыту  үшін  жоғары  педагогикалық  білім  қажет  (яғни,  бакалавр  немесе  одан
жоғары дәреже).
Білім  алушылар  негізгі  орта  білімді  (9-шы  сыныптан  кейін),  жалпы  орта  білімді  (11-
ші  сыныптан  кейін)  алғаннан  кейін  педагогикалық  колледжге  түсе  алады.  Колледждерде 
оқыту  екінші  оқу  жылынан  бастап
3
  практикалық  тәжірибеге  негізінен  сүйенген  үш-төрт
жылға  жалғасады.  Педагогикалық  колледжге  түсу  үшін  ҰБТ  тапсырудың  қажеттілігі  жоқ
екенін  атап  өту  қажет.  Сарапшылар  кездескен  педагогикалық  колледждің  көптеген
студенттері  олардың  осы  оқу  орнында  оқуын  шешудегі  негізгі  себеп  ретінде  ҰБТ
тапсырудың  қажет  еместігін  көрсетеді.  Қазақстан  Республикасының  педагогикалық
колледждерінде  10  педагогикалық  мамандық  бойынша  оқытады.  Колледжді  аяқтағаннан
кейін  кейбір  студенттер  ЖОО-да  оқуын  жалғастырады
4
.  Педагогикалық  кадрларды
дайындайтын  жетекші  ЖОО-ның  қызметкерлері  жалпы  орта  білімді  аяқтап,  ЖОО-на
түскендерге  қарағанда,  олардың  20%  студенттері  бұл  -  педагогикалық  колледждің
бітірушілері  және  бұл  студенттердің  анағұрлым  жақсы  дайындалғанын  сарапшыларға
хабарлады. 
Бүгінгі  таңда  республикадағы  133  жоғары  оқу  орнының  сексен  алтысында
педагогикалық  кадрларды  дайындауға  лицензия  бар.  Бакалавриат  бағдарламасы,  әдетте, 
төрт  жылға  созылады  және  мектепке  дейінгі  оқыту  мен  тәрбиелеу,  бастауыш  білім  беру, 
педагогика  және  психология,  кәсіптік  білім  беру,  әлеуметтік  педагогика  және  өзін-өзі 
жүзеге  асыру  сияқты  педагогикалық  мамандықтарға  шоғырланған.  Студенттер  128
кредиттен  кем  емес,  оның  ішінде,  өз  мамандығының  пәндері  бойынша  кредиттерді 
жинақтауы  қажет.  Ол  128  кредиттің  оқу  үрдісінде  кем  дегенде  20-сы  оқу  және 
педагогикалық  тәжірибелерге  (яғни,  тәжірибе  жинақтауға)  бөлінеді.  Студенттер 
4 ТАРАУ. МЕКТЕПТЕРДІ БІЛІКТІ МҰҒАЛІМДЕРМЕН ЖӘНЕ ТИІМДІ БАСҚАРУМЕН
   
                            ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТИІМДІ САЯСАТ

ҰЛТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫНА ШОЛУ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУ
142 - 
МАЗМҰНЫ
бағдарламаны  аяқтағанда  оқыған  мамандығы  бойынша  мемлекеттік  емтихан  тапсыруы 
тиіс.
Бакалавр  бағдарламасы  бойынша  жоғары  оқу  орындарына  қабылдау  ҰБТ
нәтижелеріне  негізделеді.  Бірақ  3  Тарауда  аталып  өткендей,  ҰБТ-ның  көптеген
шектеулері  бар  және  оқушылардың  білімі  мен  алған  білімдерін  қолдану  қабілетін  терең
бағаламайды.    Сондықтан  ҰБТ  педагогикалық  мамандықтар  үшін  үздік  талапкерлерді
іріктеуге  қолайлы  болып  табылмайды.  ББДМБ  педагогикалық  бағдарламаларға
талапкерлердің  жарамдылығын  анықтау  үшін  қосымша  емтихан  (шығармашылық
емтихан)  енгізуді  қарастырады.  Бұл  емтихан  талапкерлердің  мамандыққа  психологиялық 
дайындықтың  және  оқытуға  ынталандырудың  пәндік  дайындығының  деңгейін  анықтауға
бағытталатын  болады.  Сонымен  қатар,  мектептерде  оқуды  аяқтағанға  дейін  тестілеу, 
мектепті  аяқтаған  соң  эссе  және  бірнеше  компьютерленген  стандартты  тестілеу  өткізу
қарастырылады.  Магистратура  (әдетте  бір  жылдан  екі  жылға  дейін  созылады)  және
докторантура  (әдетте  үш  жыл)  бағдарламалары  бойынша  қабылдау  түсу  емтихандары
мен сұхбаттасу нәтижелерімен жүргізіледі. 
Педагог  мамандығы  мәртебесінің  көрсеткіштерінің  бірі  педагогикалық  мамандықтар 
бойынша  оқу  орындарына  түсуші  талапкерлердің  сапасы  болып  табылады.  Өкінішке 
орай,  осы  зерттеуді  жүргізу  барысында  колледж  немесе  ЖОО  деңгейінде  педагогикалық 
бағдарламалардың  бәсекелестігі  туралы  ақпарат  алынбады.  Мысалы,  ЖОО-на 
педагогикалық 
мамандықтарға 
қабылданған 
талапкерлердің 
басқа 
ЖОО
бағдарламаларындағы  талапкерлермен  салыстырғанда  (алдында  аталып  өткендей,  ҰБТ
нәтижелерінің  көзқарасынан,  тіпті,  олар  білім  сапасының  мінсіз  көрсеткіші  болып
табылмайды)  сипатталуы  түсініксіз.  Сондай-ақ,  педагогикалық  мамандықтар  бойынша 
бір  орынға  келетін  талапкерлер  саны  туралы  деректер  жоқ.  Дегенмен,  сарапшылар
кездесулер  барысында  кейбір  бейресми  деректерді  алды.  Мұғалімдерді  дайындауда 
жетекші  болып  табылатын  бір  ЖОО-ның  пайымдауы  бойынша  педагогикалық 
мамандықтар  студенттерінің  білім  сапасы,  қағида  бойынша,  басқа  мамандықтардың
студенттеріне  қарағанда,  мамандықтың  төмен  мәртебесі  мен  тартымдылығына
байланысты  төмен.  Бұл  мамандық  ҰБТ-да  жоғары  балл  алған,  басқа  мамандықтарға
түсуге  мүмкіндігі  қалмаған  оқушылар  арасында  үлкен  сұранысқа  ие.  Ал,  педагогикалық 
мамандықтарға  білім  беру  гранттары  көп  бөлінеді.  Педагогикалық  мамандықтардың 
студенттері  осы  ЖОО-да,  әдетте,  оқуды  гранттың  арқасында  бітіреді,  бірақ  көбі  кейін 
алған  мамандығы  бойынша  жұмыс  істемейді.  Осы  ЖОО-ның  басшылығы  ҰБТ 
оқушылардың  қабілеттерін  бағалаудың  және  мұғалім  мамандығын  алуға  жіберілуі 
мүмкін  болатындарды  анықтау  үшін  жалғыз  әдіс  болмауы  тиіс  екендігі  туралы  пікірді 
толық  қолдайды.  ЖОО-ның  басшылығы,  сондай-ақ,  ҰБТ-да  шектік  баллдан  жоғары
алған,  егер,  тіпті,  бұл  талапкерлер  педагогикалық  мамандықтар  бойынша  оқуға
жарамсыздығы  анық  болса  да,  талапкерлерді  ЖОО-на  қабылдамауға  құқығы  жоқ
екендігін проблема деп санайды.

жүктеу/скачать 4,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: