«Тұран» Университі
жүктеу/скачать 2,56 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5 тақырып. Орта ғасырдағы Мұсылмандық философия.
| Уильям Оккам ұстарасы.
“Мән-мағынаны қажеттіктен жоғары көбейтпеу керек²- бұл Уильям Оккамның ұстарасы. Ол арқылы Уильям Оккам метафизикалық ұғымдардың көбін теріске шығарады, өйткені, олар дәлелденбейді және пайдасыз. Біз заттардың сапасы мен қасиеттерінен басқа тәжірибелік зерттеуде ешнәрсе таппаймыз. Олай болса, метафизикалық жалпы ұғымдар мәнсіз, тек таным процесін қиындатады. Сондықтан, тек тәжірибелік танымға ғана сүйену керек. Ол - танымның іргетасы. Әрине, мұндай көзқарас схоластикалық философияға үлкен соққы жасап, болашақ тәжірибелік танымның жолын ашты. Ал оның қоғамның әлеуметтік-саяси өміріне тигізген әсерін ықпалын алатын болсақ, онда жекелікті, жалқылықты ғана мойындау, діни көзқарасты ғылыми білімнен бөлуге келеміз. Қоғамның саяси саласында діни биліктің саясаттан бөліну керектігі жөніндегі идеяны туғызады. Ал Дүниеге келген жана идея іске аспай қоймайды. Оның әржағында жеке адамның құқы, оның мүддесінің жалпы қоғамның мүддесінен басымдығы жөніндегі идея да алыс емес. 5 тақырып. Орта ғасырдағы Мұсылмандық философия. Дүниежүзілік философия тарихында Шығыстағы Көне Қытай, Үнді, Парсы т.с.с. елдеріндегі пайда болған философиялық көзқарастардан тыс Орта ғасырларда дүниеге келіп, өзінің ерекше болмысымен тарихта танылған Орта Азия мен Араб елдеріндегі ұлы философиялық ой-пікірлерді айтуға болады. Көне заманның аяғында құл иеленушілікке негізделген қоғам сарқылып, Орта ғасырларда “тарихи белсендік² Шығыс халықтарының үлесіне тиеді. Оның негізгі себебі- тайпалық - рулық, соғыс демократиясының негізінде өмір сүріп жатқан, көпқұдайлыққа табынған Араб тайпаларының басын біріктіру қажеттігі еді. Осы қажеттіктің негізінде Ислам дүниеге келіп, сол діннің негізінде Арабтар империясы пайда болады. Ол, Индтан Атлантика мұхитына дейін созылған мемлекет болды. Көшпенді Араб тайпалары бастарының бірігуі олардың арасындағы қақтығыстарды тоқтатып, жаулап алынған Батыс пен Шығыс, Орта Азиядағы халықтардың мәдениетімен танысуға, бейбіт жағдайда өндіргіш күштердің дамуына, сауда-саттық пен теңіз арқылы байланыстырдың өсуіне әкелді. Араб империясы Батыста Испанияға дейін жетіп, өзінің мәдениеті, діні, философиясын жаңа елдерге таратты. Мысалы, бүгінгі таңда дүниежүзілік сөздікке кірген “арсенал², “адмирал² “тариф², “авария², “медицина², “алгебра², т.с.с. сөздер - араб сөздіктерінен шыққан. Аз уақыттың ішінде арабтар мемлекетті басқару, соғыс жүргізу, мәдениетті дамыту салаларында үлкен жетістіктерге жетті. Оның бәрі басқа халықтардың мәдениетіндегі жетістіктерді өз дүниетанымен ұштастыру арқылы келсе керек. Дүниежүзілік мәдениетке қосқан арабтардың үлесі көп. Соның ішінде философияға келетін болсақ, олардың өшпес еңбегі - Антикалық дәуірде пайда болған философиялық ілімдердің бәрін ұқыпты зерттеп, өз тіліне аударып, оны әрі қарай дамытуы. Бұл үлкен “аудармашылық қозғалыс² ретінде тарихта қалды. Эвклидтің еңбектері мен Плотомейдің “Альмагестінен² бастап, Платон мен Аристотельдың шығармаларының бәріне дейін араб ғалымдары өз тіліне аударып, халықтың рухани өмірінің ажырамас бөлігіне айналдырды. Бұл қозғалыс Vққ ғасырдың аяғынан бастап Хқ ғасырға дейін созылды. Ал арабтардың өздерінің ғылымға қосқан үлесіне келер болсақ, Абу-Миамардың “Зидж Абу-Миамар² деген еңбегі сол кездегі астрономиялық ілімнің биік шыңы болды. Аль-Батанидің жасаған астрономиялық таблицалары латын тіліне аударылып, Еуропалық астрономия оқулығына айналды. Синус пен косинустарды астрономиялық есептеулерге алғаш енгізгенде сол кісі. Ибн-Юнус уақытты өлшейтін маятник ойлап шығарды. Джабир Ибн-Афьян алғашқы обсерваторияның негізін қалаған адам, ал Абу-Муса Джабирді “химия ғылымының әкесі²,- деп атайды. Закария Разидің “Барлығын қамтитын кітабі² да латын тіліне аударылды, ол заманының ең ұлы дәрігерлерінің бірі болған. Арабтардың философия саласына енгізген еңбектері - ерекше әңгіме. Оны осы тарауда талдайтын боламыз. Х1-Х11 ғасырларда арабтардың барлық игерген мәдениет құндылықтары Батыс Европа халықтарының тілдеріне аударыла бастайды. Араб мәдениеті, әрине, Орта Азия халықтарының тағдырына, мәдени дамуына өзінің зор әсерін тигізді. Негізгі нәтижелердің бірі - Орта Азия халықтарының бірқұдайлыққа көшіп², Ислам дінін қабылдауы болды. М.Вебер уақытында айтқандай, ислам көшіп-қонған жауынгер халықтарының діні. Біздің жартылай жерде отырған, жартылай көшпелі өмір салтын ұстаған қазақ халқының дүние сезіміне бұл дін сай келіп, оның бергі тарихы осы дінінің аясында өмір сүріп және бүгінгі таңға дейін дамып келеді. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|